واکسن ‌ها عوارض جانبی دارند؟

در این مطلب به اختصار با واکسن ها و چگونگی اثر آنها در بدن انسان، بیشتر آشنا می شویم.

واکسیناسیون‌ چیست؟

واکسیناسیون یک روش ساده و ایمن برای پیشگیری از بسیاری از بیماری های میکروبی و ویروسی است؛ این روش عمدتا برای پیشگیری از بیماری هایی به کار می رود که در تاریخ بشر باعث مرگ و میر میلیون ها نفر در سراسر جهان شده است؛ امروزه به کمک این روش، بسیاری از بیماری های خطرناک مانند آبله، سرخک، هپاتیت، سیاه سرفه و فلج اطفال یا ریشه کن شده یا تحت کنترل در آمده اند؛ بر اساس آخرین ارزیابی های سازمان جهانی بهداشت، واکسیناسیون در طی ۵۰ سال گذشته باعث حفظ جان ۱۵۴ میلیون نفر در سراسر جهان شده است که از این میزان ۱۰۱ میلیون نوزادانی بوده اند که در نتیجه استفاده از واکسن از مرگ نجات یافته اند؛ بر اساس همین تخمین ها، واکسن های دوران کودکی هر سال باعث حفظ جان ۴ میلیون کودک در سراسر جهان می شوند.

واکسن چگونه کار می‌ کند؟

واکسن ‌ها با همکاری سیستم دفاعی طبیعی بدن برای ایجاد محافظت، خطر ابتلا به بیماری را کاهش می ‌دهند؛ وقتی واکسن دریافت می‌ کنیم، سیستم ایمنی بدن واکنش نشان می ‌دهد؛ سیستم ایمنی بدن ما طوری طراحی شده است که میکروب ها را به خاطر بسپارد؛ پس از قرار گرفتن در معرض یک یا چند دوز واکسن، معمولاً سال ‌ها، دهه ‌ها یا حتی تا آخر عمر در برابر بیماری محافظت می ‌شویم چون بدن ما از آن میکروب، خاطره خواهد داشت؛ واکسن‌ها به جای درمان بیماری، از آن «پیشگیری» می کنند؛ واکسن‌ برای بیماری های متعددی در دسترس است که عبارتند از: سرطان دهانه رحم، وبا، کووید ۱۹، دیفتری، هپاتیت B، آنفلوآنزا، آنسفالیت ژاپنی، سرخک، مننژیت، اوریون، سیاه سرفه، ذات الریه، فلج اطفال، هاری، روتاویروس، سرخجه، کزاز، آبله مرغان و تب زرد؛ برخی واکسن ‌های دیگر در حال حاضر در دست توسعه یا آزمایش هستند، از جمله واکسن‌ هایی که در برابر ویروس زیکا یا مالاریا محافظت می ‌کنند، اما هنوز به طور گسترده در سطح جهان در دسترس نیستند؛ برخی واکسن ها ممکن است فقط قبل از سفر، در مناطق پُر خطر یا به افرادی که در مشاغل پُر خطر هستند، داده شوند؛ مانند واکسن هایی که برای حُجاج قبل از سفر حج توصیه می شود.

چه کسی می ‌تواند واکسینه شود؟

تقریباً همه افراد می ‌توانند واکسینه شوند، با این حال، به دلیل برخی شرایط پزشکی، برخی افراد نباید واکسن ‌های خاصی را دریافت کنند یا باید قبل از دریافت آنها صبر کنند.

این شرایط می ‌تواند شامل موارد زیر باشد:

– بیماری ‌ها یا درمان ‌های مزمن(مانند شیمی‌درمانی) که بر سیستم ایمنی بدن تاثیر می ‌گذارند.

– آلرژی‌ های شدید و تهدیدکننده زندگی به ترکیبات واکسن(مانند حساسیت به تخم مرغ در واکسن هایی که حاوی اجزای تخم مرغ هستند) یا واکسن هایی که حاوی آنتی بیوتیک های خاصی هستند که فرد ممکن است به آنها حساسیت داشته باشد(مانند برخی واکسن های آنفولانزا).

– اگر در روز واکسیناسیون بیماری شدید و تب بالا دارید.

آیا واکسن‌ ها ایمن هستند؟

واکسیناسیون یکی از ایمن ترین و کم خطرترین روش ها در پزشکی نوین است و عوارض جانبی واکسن معمولاً جزئی و موقت هستند، مانند درد بازو یا تب خفیف؛ عوارض جانبی جدی‌ تر نیز ممکن است، اما بسیار نادر است؛ هر واکسن دارای مجوز، قبل از تایید برای استفاده، در چندین مرحله از آزمایش های حیوانی و انسانی به دقت آزمایش می ‌شود و پس از تایید و ورود به بازار، مرتباً مورد ارزیابی مجدد قرار می‌ گیرد؛ دانشمندان همچنین دائماً اطلاعات منابع مختلف را برای هرگونه نشانه ‌ای مبنی بر اینکه یک واکسن ممکن است خطراتی برای سلامتی ایجاد کند، رصد می‌ کنند؛ شایان ذکر است احتمال آسیب جدی فرد توسط یک بیماری بسیار بیشتر از یک واکسن است؛ به عنوان مثال، کزاز می‌ تواند باعث درد شدید، اسپاسم عضلانی(قفل شدن فک) و لخته شدن خون و مرگ شود، سرخک می‌ تواند باعث آنسفالیت(عفونت مغز) و نابینایی شود؛ در حالی که مصرف واکسن این بیماری ها در طی دهه های متمادی بر روی میلیون ها نفر ثابت کرده است که عوارض ناشی از آنها بسیار اندک است؛ مزایای واکسیناسیون بسیار بیشتر از خطرات آن است و بدون واکسیناسیون، بیماری ‌ها و مرگ ‌های بسیار بیشتری رخ خواهد داد.

آیا واکسن ‌ها عوارض جانبی دارند؟

مانند هر دارویی، واکسن‌ ها می‌ توانند عوارض جانبی خفیفی مانند تب خفیف یا درد یا قرمزی در محل تزریق ایجاد کنند؛ واکنش‌ های خفیف ظرف چند روز به خودی خود از بین می‌روند؛ عوارض جانبی شدید یا طولانی مدت بسیار نادر هستند؛ واکسن ‌ها به طور مداوم از نظر ایمنی مورد بررسی قرار می‌گیرند تا عوارض جانبی نادر آنها تشخیص داده شوند.

آیا می‌ توان همزمان بیش از یک واکسن به کودک تزریق کرد؟

شواهد علمی نشان می‌ دهد که تزریق چندین واکسن به طور همزمان هیچ اثر منفی ندارد؛ کودکان هر روز در معرض چند صد ماده خارجی قرار می‌ گیرند که باعث ایجاد پاسخ ایمنی می ‌شوند؛ عمل ساده خوردن غذا، میکروب ‌های جدیدی را وارد بدن می ‌کند؛ وقتی واکسیناسیون ترکیبی امکان ‌پذیر باشد(مثلاً برای دیفتری، سیاه سرفه و کزاز)، این به معنای تزریق کمتر و کاهش ناراحتی برای کودک است؛ همچنین به این معنی است که فرزند شما واکسن مناسب را در زمان مناسب دریافت می ‌کند تا از خطر ابتلا به یک بیماری بالقوه کشنده جلوگیری شود.

برای کاهش ناآرامی، درد و تب  کودک یا نوزاد در زمان تزریق واکسن چه کنیم؟

در مواردی که در محل تزریق واکسن، تورم و قرمزی وجود داشته باشد، قرار دادن پارچه سرد و مرطوب تمیز در محل می تواند در کاهش درد موثر باشد.

توصیه می شود بعد از تزریق واکسن پنج گانه(واکسن‌ های دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، هموفیلوس، آنفلوآنزای نوع B و فلج اطفال) و یا سه گانه(دیفتری، کزاز و سیاه سرفه) در صورت بروز تب، درد و بی قراری، استامینوفن با دوز مناسب تجویز شده و در صورت نیاز، هر چهار ساعت یک بار طبق دستور پزشک یا مشاوره با داروساز تکرار شود.

در مورد کودکان دچار بیماری های قلبی که مستعد نارسایی حاد احتقانی در اثر عوامل تسهیل گر مثل تب هستند، پیشنهاد می شود استامینوفن تا ۴۸ ساعت همزمان و یا بعد از تزریق واکسن پنج گانه و یا سه گانه تجویز شود.

پس از واکسیناسیون باید از پوشاندن لباس تنگ به کودک که موجب وارد آمدن فشار به محل تزریق می شود، خودداری کرد.

شستن محل تزریق واکسن و استحمام کودک پس از واکسیناسیون منعی ندارد.

یک سوال رایج: آیا ارتباطی بین واکسن‌ها و اوتیسم وجود دارد؟

هیچ مدرکی مبنی بر ارتباط بین واکسن ‌ها و اوتیسم یا اختلالات اوتیسم وجود ندارد؛ این موضوع در بسیاری از مطالعات انجام شده در جمعیت ‌های بسیار بزرگ نشان داده شده است؛ مطالعه ای در سال ۱۹۹۸ منتشر شد که نگرانی ‌هایی را در مورد ارتباط احتمالی بین واکسن سرخک، اوریون، سرخجه (MMR) و اوتیسم ایجاد کرد؛ اما پس از مدتی این مقاله به شدت ناقص و جعلی شناخته شد؛ این مقاله متعاقباً توسط مجله‌ ای که آن را منتشر کرده بود، پس گرفته شد و پزشکی که آن را منتشر کرده بود، مجوز پزشکی خود را از دست داد؛ متاسفانه، انتشار آن باعث ایجاد ترسی شد که منجر به کاهش میزان ایمن ‌سازی در برخی کشورها و شیوع بعدی این بیماری ‌ها شد.

دکتر «علی دهشهری» عضو هیئت علمی گروه بیوتکنولوژی دارویی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز

لینک کپی شد