یک مدل آموزشی برای پیشگیری از «زخم پای دیابتی»

باشگاه خبرنگاران جوان – دیابت به عنوان یک بیماری خاموش، با روندی رو به افزایش در سراسر جهان شناخته می‌شود. تغییرات سبک زندگی، افزایش طول عمر و رشد جمعیت شهری، باعث شده‌اند که شمار مبتلایان به این بیماری به سرعت بالا برود. بر اساس آمار‌های بین‌المللی، در سال ۲۰۲۱ بیش از ۵۳۷ میلیون بزرگسال به دیابت مبتلا بوده‌اند و پیش‌بینی می‌شود این عدد تا سال ۲۰۴۵ به بیش از ۷۸۳ میلیون نفر برسد. این بیماری نه‌تنها هزینه‌های بالایی بر سیستم‌های بهداشتی تحمیل می‌کند، بلکه کیفیت زندگی بیماران را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. یکی از مهم‌ترین عوارض دیابت، نوروپاتی یا آسیب عصبی است که می‌تواند به زخم پای دیابتی منجر شود. این زخم‌ها در صورت عدم درمان مناسب، احتمال عفونت و حتی قطع عضو را به شدت افزایش می‌دهند. در واقع، احتمال قطع عضو در بیماران دیابتی مبتلا به زخم پا ده‌ها برابر بیشتر از افراد غیر دیابتی است.

پای دیابتی نه‌تنها باعث درد و ناتوانی جسمی می‌شود، بلکه هزینه‌های درمانی بالایی را نیز به همراه دارد. این مشکل، از مهم‌ترین علل بستری بیماران دیابتی در بیمارستان‌هاست و نیاز به مراقبت‌های چندجانبه و تخصصی دارد. در ایران نیز نرخ ابتلا به دیابت و پیش‌دیابت در سال‌های اخیر روندی افزایشی داشته و میزان کنترل موثر بیماری در میان مبتلایان نسبتا پایین است. از این رو، آموزش بیماران برای انجام مراقبت‌های پیشگیرانه از پا، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این آموزش‌ها می‌توانند با شناسایی عوامل خطر و ارتقای مهارت‌های خودمراقبتی، از بروز عوارض شدید جلوگیری کنند و به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک شایانی نمایند.

در این خصوص، پیغام حیدرپور از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و یکی از همکارانش، پژوهشی را در زمینه تاثیر یک برنامه آموزشی بر پایه «مدل فرانظری» بر رفتار‌های مراقبت از پا و خودکارآمدی بیماران دیابتی انجام دادند. این مدل آموزشی، که یکی از جامع‌ترین نظریه‌های تغییر رفتار به شمار می‌آید، به افراد کمک می‌کند تا گام‌به‌گام به تغییر رفتار‌های ناسالم و جایگزینی آنها با رفتار‌های سالم بپردازند. هدف این تحقیق، بررسی اثر این روش نوین بر بهبود وضعیت بیماران دیابتی در مراقبت از سلامت پایشان بود.

این مطالعه به روش نیمه‌تجربی انجام شد و ۱۱۸ بیمار دیابتی از یک مرکز روستایی در شهرستان قزوین در آن شرکت داشتند. شرکت‌کنندگان به دو گروه مداخله و کنترل تقسیم شدند. گروه مداخله طی چهار جلسه آموزشی بر اساس مدل فرانظری، با اصول و مهارت‌های مراقبت از پا آشنا شدند، ولی گروه کنترل هیچ گونه آموزشی دریافت نکرد. اطلاعات مربوط به رفتار‌های خودمراقبتی و میزان خودکارآمدی آنها از طریق پرسشنامه‌های معتبر پیش و پس از مداخله جمع‌آوری شد. سپس داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری مورد تحلیل قرار گرفتند تا اثر برنامه آموزشی ارزیابی شود.

نتایج نشان دادند که پیش از شروع برنامه آموزشی، تفاوت معنی‌داری بین دو گروه وجود نداشت. اما دو و شش ماه پس از پایان آموزش، گروه مداخله پیشرفت قابل توجهی در رفتار‌های مراقبت از پا و احساس توانمندی در مدیریت بیماری از خود نشان دادند. این پیشرفت‌ها در گروه کنترل مشاهده نشد.

به بیان ساده‌تر، آموزش بر اساس مدل فرانظری توانست رفتار بیماران را در زمینه مراقبت از پا بهبود بخشد و اعتماد به نفس آنها را برای انجام این اقدامات افزایش دهد. این امر می‌تواند در پیشگیری از بروز زخم‌های خطرناک پا و کاهش احتمال قطع عضو در بیماران دیابتی نقش حیاتی داشته باشد.

اهمیت این یافته‌ها در آن است که نشان می‌دهند استفاده از الگو‌ها و نظریه‌های علمی در طراحی برنامه‌های آموزشی می‌تواند تاثیر چشمگیری بر تغییر رفتار‌های سلامت‌محور داشته باشد. مراقبت منظم از پا در بیماران دیابتی، نه‌تنها هزینه‌های درمانی را کاهش می‌دهد، بلکه از درد، ناتوانی و پیامد‌های روانی ناشی از عوارض بیماری نیز جلوگیری می‌کند. این تحقیق نمونه‌ای موفق از کاربرد عملی مدل‌های تغییر رفتار در حوزه بهداشت و درمان است.

گفتنی است اطلاعات فنی و کامل این تحقیق در قالب یک مقاله علمی پژوهشی در فصلنامه «آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت ایران» منتشر شده که زیر نظر انجمن علمی آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت ایران فعالیت می‌کند و به انتشار پژوهش‌های علمی مرتبط با ارتقای سلامت می‌پردازد.

منبع: ایسنا