گذرگاه سووالکی؛ «منطقه‌ خطر» اروپا که کمتر کسی از آن خبر دارد

بی‌بی‌سی: نوار باریکی از زمین میان کشورهای لیتوانی و لهستان که به «گذرگاه سووالکی» مشهور است، اغلب از سوی تحلیلگران نظامی به عنوان «آسیب‌پذیرترین نقطه» یا «منطقه‌ خطر» ناتو توصیف می‌شود.

اگر روزی میان ناتو و روسیه جنگی دربگیرد، این گذرگاه می‌تواند به نقطه‌‌ای بحرانی و حساس تبدیل شود.

بیم آن می‌رود که اگر روسیه با کمک بلاروس و با استفاده از نیروهای نظامی این گذرگاه را مسدود کند، بتواند کشورهای حوزه بالتیک، یعنی لیتوانی، لتونی و استونی را از متحدان ناتو در اروپا جدا سازد.

در ماه ژوئن ۲۰۲۵، ژنرال کارستن بروئر، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح آلمان، به بی‌بی‌سی گفت که اعضای ناتو باید خود را برای احتمال حمله روسیه در چهار سال آینده آماده کنند. او همچنین هشدار داد که روسیه هر سال صدها تانک تولید می‌کند که بسیاری از آن‌ها می‌توانند تا سال ۲۰۲۹ یا حتی زودتر در حمله به جناح شرقی ناتو به کار گرفته شوند.

ژنرال بروئر همچنین گذرگاه سووالکی را یکی از آسیب‌پذیرترین مناطق دانست.

گذرگاه سووالکی چیست؟

گذرگاه سووالکی نواری به طول ۶۵ کیلومتر است که بین مرز لهستان و لیتوانی، دو کشور عضو ناتو واقع شده است. این گذرگاه کشورهای بالتیک را به بقیه اروپا متصل می‌کند و در عین حال بلاروس را از منطقه‌ به شدت نظامی‌شده کالینینگراد،‌ منطقه برون‌خاک روسیه، جدا می‌سازد.

این گذرگاه همچنین تنها مسیر زمینی ناتو برای رسیدن به لیتوانی، لتونی و استونی است. این سه کشور به دلیل توان نظامی محدودتر در مقایسه با دیگر اعضای پیمان، به عنوان نقطه‌ نرم یا آسیب‌پذیر ناتو در منطقه بالتیک شناخته می‌شوند.

لیتوانی، یکی از کشورهای بالتیک، در شمال این خط و لهستان در جنوب آن قرار دارد. این خط کالینینگراد را از روسیه و متحدش بلاروس جدا می‌کند.

مایکی کی، مجری برنامه «گزارش امنیتی» بی‌بی‌سی و پیش‌تر خلبان بالگرد ارتش بریتانیا و طراح راهبردهای نظامی بوده، توضیح می‌دهد: «تنها راهی که در حال حاضر کالینینگراد برای ارتباط با روسیه دارد از طریق هوا و از راه خلیج فنلاند به سمت منطقه سن‌پترزبورگ است. بنابراین گذرگاه سووالکی کوتاه‌ترین مسیر ممکن برای ایجاد یک کریدور زمینی میان کالینینگراد و بلاروس به شمار می‌آید.»

کالینینگراد و گذرگاه سووالکی هر دو به عنوان نقطه‌ ضعف بزرگی در نظر گرفته می‌شوند که روسیه می‌تواند از آن برای قطع ارتباط زمینی کشورهای بالتیک با بقیه اروپا و سپس محاصره دریایی آن‌ها بهره ببرد.

سرزمین این منطقه پوشیده از جنگل‌، تپه‌ و دریاچه است، و همین ویژگی از نظر نظامی به سود مدافعان و به زیان نیروهای مهاجم خواهد بود و عملیات‌های نظامی گسترده در این منطقه را دشوار می‌کند.

«تقاطع منافع راهبردی ناتو و روسیه»

موقعیت استراتژیک گذرگاه سووالکی آن را به بخشی حیاتی از آرایش دفاعی ناتو در اروپای مرکزی و شرقی تبدیل کرده است. پروفسور داریوش کوزراوسکی، عضو گروه آموزشی امنیت ملی دانشگاه یاگیلونیا در لهستان، این گذرگاه را «منطقه‌ای حساس در تقاطع منافع راهبردی ناتو و روسیه» توصیف می‌کند.

او می‌گوید: «اهمیت حیاتی این منطقه، بیش از هر چیز از احتمال تصرف آن به دست نیروهای روسیه و قطع ارتباط زمینی سه عضو ناتو [لیتوانی، لتونی و استونی] با متحدانشان ناشی می‌شود.»

در دسامبر ۲۰۱۵، چند ماه پس از الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه، ژنرال بن هاجز، فرمانده وقت ارتش آمریکا در اروپا، در یک نشست خبری در پنتاگون به آسیب‌پذیری‌های این منطقه و به ویژه افزایش شمار «رزمایش‌های ناگهانی روسیه» در آن اشاره کرد. همچنین او در گزارشی در سال ۲۰۱۸ با عنوان «تامین امنیت گذرگاه سووالکی: راهبرد، دیپلماسی، بازدارندگی و دفاع» این منطقه را یک نقطه‌ بحرانی خواند و پیشنهادهایی عملی برای تقویت حضور و توانایی‌های ناتو در آن ارائه داد.

برای لهستان، این گذرگاه شاید بیش از هر کشور دیگری اهمیت دارد.

پروفسور کوزراوسکی می‌گوید: «برای لهستان، گذرگاه سووالکی از نظر سیاسی، اقتصادی و نظامی نیز حیاتی است.»

مبادلات تجاری با کشورهای بالتیک از همین مسیر و از طریق زیرساخت‌های توسعه‌یافته‌ جاده‌ای و ریلی انجام می‌شود.

کوزراوسکی توضیح می‌دهد: «گذرگاه سووالکی امکان جابه‌جایی یگان‌های نظامی، تجهیزات و مهمات را به سرزمین‌های لیتوانی، لتونی و استونی در زمان صلح فراهم می‌کند، از حفاظت مرزی پشتیبانی می‌کند (نیروهای ناتو به صورت چرخشی در آن مستقر هستند) و زمینه را برای آموزش مشترک و برگزاری رزمایش‌های چندملیتی فراهم می‌سازد.»

«به همین ترتیب، در شرایط بحران یا درگیری مسلحانه، کنترل گذرگاه سووالکی امکان رساندن پشتیبانی نظامی و انسانی به کشورهای بالتیک را فراهم خواهد کرد.»

کشورهای منطقه چگونه تهدید بالقوه را کاهش می‌دهند؟

استونی، لتونی و لیتوانی در حال تقویت حدود ۱۵۰۰ کیلومتر از مرزهای خود هستند که از نظر نظامی آسیب‌پذیرترین بخش جناح شرقی ناتو به شمار می‌رود.

هر سه کشور ساخت خندق‌های ضد تانک را به عنوان بخشی از طرح مشترک «خط دفاعی بالتیک» که در ژانویه ۲۰۲۴ اعلام شد، آغاز کرده‌اند.

لهستان نیز پروژه‌ای مشابه را با نام «پروژه سپر شرقی» برای استحکام بخشیدن به مرزهای شرقی خود با بلاروس و کالینینگراد راه‌اندازی کرده است.

ساخت موانع، حصارها و تاسیسات نظامی از نوامبر ۲۰۲۴ آغاز شده و پیش‌بینی می‌شود این پروژه تا سال ۲۰۲۸ تکمیل شود.

پارلمان اروپا نیز در آوریل ۲۰۲۵ قطعنامه‌ای تصویب کرد که در آن «سپر شرقی» و «خط دفاعی بالتیک» به‌عنوان طرح‌های شاخص امنیت مشترک شناخته شدند.

لهستان همچنین امسال قصد دارد بیش از ۴/۷ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف هزینه‌های دفاعی کند که بالاترین نسبت در میان اعضای ناتو است.

لیتوانی نیز هزینه‌های دفاعی خود را از ۳ درصد به ۵ درصد در فاصله سال‌های ۲۰۲۶ تا ۲۰۳۰ افزایش می‌دهد.

همچنین اعضای ناتو شامل فنلاند، لهستان و سه کشور حوزه بالتیک – استونی، لتونی و لیتوانی – یا از کنوانسیون اتاوا درباره ممنوعیت مین‌های ضدنفر خارج شده‌اند یا اعلام کرده‌اند که قصد چنین کاری را دارند، با این استدلال که خطر نظامی از سوی روسیه افزایش یافته است.

با این حال، پروفسور کوزراوسکی هشدار می‌دهد که اقدامات بیشتری باید انجام شود: «برای حفظ و توسعه توانایی‌های نظامی در جناح شرقی ناتو، از جمله منطقه گذرگاه سووالکی، لازم است رزمایش‌های چندملیتی دوره‌ای با مشارکت کشورهای متحد برگزار شود.»

او می‌افزاید: «ناتو به طور منظم چنین رزمایش‌های واقعا بزرگی را در این منطقه برگزار نمی‌کند، رزمایش‌هایی در سطح فرماندهی‌های بالاتر که مثلا ده‌ها هزار سرباز در آن حضور داشته باشند.»

آیا ممکن است روسیه حمله کند؟

با وجود آنکه تحلیلگران تهدید روسیه را جدی می‌دانند، اما حمله مستقیم به گذرگاه سووالکی تا زمانی که جنگ اوکراین ادامه دارد بعید به نظر می‌رسد.

جاستینا گوتکوفسکا، معاون مرکز مطالعات شرقی و رئیس بخش امنیت و دفاع، می‌گوید: «روسیه اهدافی تهاجمی علیه جناح شمال شرقی ناتو دارد.»

او اضافه می‌کند: «تا زمانی که جنگ در اوکراین ادامه دارد، احتمال حمله روسیه به کشورهای بالتیک، لهستان، فنلاند، سوئد یا سایر کشورهای اروپایی همچنان پایین است.»

«اما اگر جنگ در اوکراین به نفع روسیه پایان یابد، ممکن است روسیه بخواهد کشورهای ناتو را در منطقه ما به چالش بکشد و حمله متعارف مسلحانه‌ای به کشورهای بالتیک، لهستان، فنلاند یا دیگر کشورهای منطقه آغاز کند.»

با این حال، به گزارش شبکه اوکراینی تی‌اس‌ان و پایگاه تحلیل نظامی توچنی، تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که روسیه در حال توسعه یک مرکز گسترده شنود الکترونیک در کالینینگراد است تا توانایی‌های خود را در زمینه نظارت الکترونیکی در نزدیک جناح شرقی ناتو گسترش دهد.

توچنی در ماه اوت ۲۰۲۵ گزارش داد: «روسیه قادر خواهد بود از این مرکز ارتباطات تاکتیکی، شبکه‌های راداری و حتی بخش‌هایی از زیرساخت‌های غیرنظامی سراسر اتحاد ناتو را رصد کند.»

در همین حال، بلاروس و روسیه همچنان به انجام رزمایش‌های نظامی در امتداد مرز ادامه می‌دهند. گفته می‌شود هر دو کشور قصد دارند در ماه سپتامبر رزمایش جدیدی با نام «زاپاد–۲۰۲۵» برگزار کنند.

مایکی کی هشدار می‌دهد که چنین رزمایش‌هایی می‌تواند پوششی برای افزایش حضور نظامی باشد، همان‌طور که پیش از الحاق شبه جزیره کریمه در سال ۲۰۱۴ و تهاجم به اوکراین در ۲۰۲۲ دیده شد.

مایکی کی همچنین این پرسش را مطرح می‌کند که آمریکا چگونه ممکن است به افزایش تهدیدها در منطقه پاسخ دهد: «دلیل تنش‌ها و نگرانی‌های فزاینده در میان کشورهای حوزه بالتیک چیست؟ دلیلش این است که اعتماد کافی وجود ندارد که آمریکا در چارچوب ناتو از هرگونه واکنش به تجاوز پوتین حمایت کند.»