هویت این شهر تاریخی را فراموش نکنید!

بازارچه‌های تاریخی اصفهان که روزگاری پر رونق بود و زندگی در آن‌ها جریان داشت، امروز هیاهوی پرشور خود را ازدست‌داده‌اند و رکود و سکوتی سنگین بر آن‌ها حاکم است.

مجموعه‌ای از دکان‌های مختلف در زیر یک سقف با معماری طاق چشمه‌ای، بازارچه‌های سنتی اصفهان را شکل می‌دادند و در محل برخورد چند بازارچه، فضایی به نام «چارسو»، مسیرهای مختلف بازارچه‌ها را به هم وصل می‌کرد.

امروز در دل محله‌های تاریخی شهر اصفهان، ۲۱ بازارچه سنتی وجود دارد. بازارچه «بیدآباد»، «علی‌قلی آقا»، «پامنار دردشت»، «درب کوشک»، «حاج‌آقا شجاع»، و «سیدالعراقین» از جمله هستند که در گذشته، بخشی از شبکه به‌هم‌پیوسته بازار بزرگ این شهر بودند ولی ساخت خیابان‌ها سبب شد تا ارتباط آن‌ها با بازار قطع شود.

این بازارچه‌ها علاوه بر آن که مراکز اقتصادی هر محله را تشکیل می‌دادند تا نیازهای روزمره ساکنان محل را تأمین کنند، هویت فرهنگی و اجتماعی آن محل نیز به شمار می‌رفتند اما امروز بسیاری از آن‌ها فراموش شده‌اند و کمتر کسی آن‎ها را می‌شناسد.

نانوایی، بقالی، قصابی، میوه و سبزی‌فروشی، حلاجی، سلمانی و سقط‌فروشی که قند و چای می‌فروخت از مهم‌ترین مشاغل بازارچه‌ها در قدیم بودند؛ مشاغلی که امروز خیلی‌ها حتی اسمشان را نشنیده‌اند، چه برسد به این که بدانند در زندگی روزمره مردم چه نقشی داشته‌اند.

از بازار تا بازارچه

بازار یکی از مهم‌ترین عناصر هویتی در شکل‌گیری ساختار کهن شهر اصفهان بود و نقش کلیدی در پیوند بین دوره‌های تاریخی این شهر داشت. این عنصر شهری به‌صورت شبکه‌ای گسترده و به‌هم‌پیوسته همچون نخ تسبیح، اجزای مختلف اصفهان را به یکدیگر متصل می‌کرد و بستری برای تعامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی فراهم می‌آورد.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در این باره  می‌گوید: در دوره صفویه، با گسترش شهر اصفهان از شمال به جنوب و در امتداد رودخانه زاینده‌رود، بازار، نقشی کلیدی در پیوند بین میدان کهنه (عتیق) با میدان نو (نقش‌جهان) ایفا کرد. در واقع بازار نه‌تنها نبض اقتصاد شهر بود، بلکه همچون پلی بین فرهنگ‌ها و اجتماع‌های گوناگون، پیوندی زنده و پویا به وجود  می‌آورد که شهر قدیم را به شهر جدید وصل می‌کرد. در برخی سفرنامه‌ها آمده است فردی که وارد اصفهان می‌شد و قصد داشت از آن خارج شود، می‌توانست مسیر بازار را در پیش گیرد؛ مسیری سرپوشیده و پیوسته که او را از تابش آفتاب در امان نگه می‌داشت.

او ادامه می‌دهد: در دوره پهلوی اول، با ساخت خیابان‌های جدید همچون «عبدالرزاق» و «ابن‌سینا» در بافت تاریخی اصفهان، پیوستگی بازار از هم گسست و در واقع بازارچه‌های سنتی امروز، شعبه‌هایی از بازار بزرگ اصفهان هستند. در بازارچه‌هایی که بعدها از بازار جدا شدند، همه مسیرها سرپوشیده و مسقف بودند.

برای نمونه، بازارچه «حاج‌آقا شجاع» در گذشته به بازارچه «سیدالعراقین» وصل بود و یکی از بخش‌های پیوسته بازار بزرگ اصفهان به شمار می‌رفت. این بازارچه نیز مانند سایر بخش‌های بازار، طاق داشت اما در دوره پهلوی، سقف اصلی آن تخریب و به‌جای آن، سازه‌ای با خرپای چوبی ساخته شد.

رکود و سکوت

قدم‌زدن در بازارچه‌های سنتی اصفهان و حتی خرید از دکان‌هایی که هنوز چراغشان روشن است آدمی را به دل تاریخ می‌برد اما افسوس که بیشتر دکان‌های بازارچه‌ها که روزی محل مراوده مردم بودند، با توسعه شهر، گسترش فروشگاه‌های بزرگ و تغییر سبک خرید، یکی پس از دیگری بسته شدند و گرد فراموشی بر کرکره آن‌ها نشسته است.

یکی از کسبه قدیمی بازارچه تاریخی «پامنار دردشت» می‌گوید: این بازارچه در گذشته، رونق زیادی داشت و دکان‌های آن تا آخر شب باز بودند اما امروز مانند گذشته پر رفت‌وآمد نیست. مردم محل بیشتر از فروشگاه‌های بزرگ خرید می‌کنند و نسل جوان نیز علاقه‌ای به بازارچه‌های سنتی نشان نمی‌دهند.

وی که مغازه بقالی کوچکی در این بازارچه دارد می‌افزاید: پیشترها صاحبان مشاغل گوناگونی در این بازارچه فعالیت داشتند اما اکنون تنها چند مغازه مانند نانوایی فعال است و اغلب مغازه‌ها بسته شده، چون دیگر کاسبی نمی‌شود و مغازه‌ها بیشتر برای راه‌اندازی کارگاه‌های تولیدی مناسبند.

آقای فریدزاده که در بازارچه پامنار دردشت، آسیاب دارد می‌گوید: تا قبل از ساخت خیابان ابن‌سینا، بازار دردشت، مسیر اصلی ارتباطی میان شمال اصفهان و میدان کهنه بود و هر روز کشاورزان منطقه بُرخوار برای فروش محصولات خود در میدان کهنه، ناگزیر از عبور از این بازار بودند. در آن دوران، بازار دردشت سه مغازه نانوایی، دو مغازه کله‌پاچه‌فروشی و دو بریان‌فروشی داشت و این گویای رونق بازارچه بود ولی با ساخت خیابان ابن سینا مسیر ارتباطی تغییر کرد و بازار دردشت به‌تدریج از رونق افتاد و امروزه بیشتر مغازه‌های آن بسته است.

آقای ادهم، کاسب قدیمی بازارچه علی‌قلی‌آقا که سقط‌فروش است می‌گوید: تا حدود ۷۵ سال پیش این بازارچه مملو از جمعیت بود و به‌سختی می‌شد تا میدان چارسو (انتهای خیابان طالقانی) رفت. با ساخت خیابان‌های «مسجد سید»، «فروغی» و «جامی»، مسیرهای منتهی به بازارچه علی‌قلی‌آقا تغییر کرد و اینک عده کمی برای خرید به این بازارچه می‌آیند. ساخت خیابان‌های جدید سبب شده است بازارچه‌های قدیمی دیگر مانند «بیدآباد»، «دردشت»، «دروازه نو» و «چهارسوق مقصود» هم از رونق بیفتند.

تصمیم برای رونق دوباره

بازارچه‌های دیار نصف جهان اگرچه هنوز زنده‌اند ولی در سایه شلوغی زندگی امروز و فروشگاه‌های بزرگ، نبض زندگی در آن‌ها آهسته می‌زند. این فضاهای شهری هنوز ظرفیت آن را دارند که با بازآفرینی و توجه، دوباره به کانون زندگی شهری بدل شوند. با احیای کارکردهای فرهنگی و گردشگری، می‌توان روحی تازه در کالبد این فضاهای تاریخی دمید و شکوه گذشته آن‌ها را از دل سکوت بیرون کشید.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در این باره می‌گوید: چون دیگر امکان اتصال بازارچه‌ها به بازار بزرگ وجود ندارد، رویکرد سازمان این بوده که بازارچه‌های موجود یا فضاهای کوچکی را که امکان بازسازی بخشی از آن‌ها فراهم است احیا کند. 

برای نمونه، در چهار سال گذشته، بخش‌هایی از بازارچه «درب کوشک» در خیابان طیب، بازارچه «قصر جمیلان» در خیابان عبدالرزاق و بازارچه «میدان میر» در محدوده میدان امام علی (ع) بازسازی و احیا شده است. این بازارچه‌ها برای معرفی دوباره خود به شهر و جلب‌توجه شهروندان به زمان نیاز دارند اما می‌توان با برگزاری رویدادهای فرهنگی، هنری و اجتماعی متنوع، این فرایند را تسریع کرد تا بازارچه زودتر رونق بگیرد.

محمدعلی ایزدخواستی می‌افزاید: سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان، فعالیت‌هایی فراتر از بازسازی کالبدی نیز در حال انجام دارد. برای نمونه، در برخی از بازارچه‌هایی که به‌تازگی احیا شده‌اند مانند گذر «قصر جمیلان» تلاش شد با خلق آثار هنری همچون نگارش رمان، تولید فیلم و ساخت تیزر، این فضاها به بخشی از حافظه تاریخی شهر بدل شوند.

بازارچه‌های سنتی، محل فعالیت مشاغل بومی است، به همین دلیل، کتابچه‌ای برای تقویت بازارچه‌ها در حال تهیه است که در اختیار کسبه قرار خواهد گرفت؛ این کتابچه شامل اطلاعاتی کاربردی درباره مشاغل مؤثر در رونق بازار و وظایف کسبه در قبال حفظ بازار است. همچنین مجموعه‌ای از اقدامات فرهنگی و آموزشی برای ارتقای فرهنگ زیست در بازار، ویژه ساکنان و کسبه در حال طراحی است که تا شش ماه آینده آماده و منتشر خواهد شد.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا بازارچه‌ها برای نسل امروز جذابیتی ندارد می‌گوید: اتفاقا بازارچه‌های سنتی برای نسل امروز، برخلاف نسل‌های گذشته، پدیده‌ای نو و متفاوت است. تجربه حضور در فضایی سنت‌گرا و آشناشدن با سبک زندگی گذشته، برای بسیاری از جوانان جذاب است اما برای این که این تجربه به‌درستی شکل گرفته و مورد استقبال قرار بگیرد باید بازارچه‌های سنتی باید وارد چرخه گردشگری شهری شوند، چون نسل امروز با نگاه گردشگری به فضاهای شهری و تاریخی می‌نگرد و ما باید بتوانیم این رویکرد را در بازارچه‌ها جاری کنیم، به‌گونه‌ای که این فضاها نه‌تنها محل خریدوفروش، بلکه مقصدی برای تجربه فرهنگی، تعامل اجتماعی و کشف هویت شهری باشند تا نسل نو با بازارچه‌ها ارتباط بگیرد و آن را به‌عنوان عنصری از دل تاریخ در زندگی امروزی خود بپذیرد.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان معتقد است بازارچه‌های سنتی را باید با حفظ هویت تاریخی و فرهنگی آن‌ها احیا کرد تا بتوانند پاسخگوی نیازهای زندگی امروز باشند؛ به‌نحوی‌که نه‌تنها گذشته را به یادها بیاورند، بلکه در زندگی روزمره نسل جدید نیز نقشی پویا و معنادار ایفا کنند.

منبع: اطلاعات آنلاین