سنگ‌هایی که 80 هزارسال پیش تراشیده شده‌اند، شاید قدیمی‌ترین تیرهای جهان باشند

فرادید| برپایه‌ی پژوهشی تازه، اشیای سنگی بسیار کوچکی که در ازبکستان کشف شده‌اند، ممکن است قدیمی‌ترین سرتیرهای شناخته‌شده باشند. هنوز روشن نیست این ابزارهای سنگی را انسان‌های خردمند، نئاندرتال‌ها یا گروه دیگری ساخته‌اند. 

به گزارش فرادید، باستان‌شناسان این ابزارها را در محوطه‌ی اُبی-راخمت در شمال‌شرقی ازبکستان یافته‌اند. در کاوش‌های پیشین در این مکان، ابزارهای سنگی متنوعی به دست آمده بود، از جمله تیغه‌های باریک و پهن و نمونه‌های کوچک‌تر موسوم به «تیغچه‌ها». اما تعداد زیادی از قطعات مثلثی کوچک به نام «میکرولیت» به دلیل شکسته‌بودن در بررسی‌های پیشین نادیده گرفته شده بودند. 

حالا در پژوهشی تازه، محققان استدلال کرده‌اند این «نوک‌سنگ‌های بسیار ریز» به‌قدری باریک هستند که به چیزی جز تیرهای شبیه پیکان نمی‌توانسته‌اند متصل شوند. افزون بر این، سنگ‌ها همان نوع آثار فرسایشی را در خود دارند که انتظار می‌رود روی سرتیرهای استفاده‌شده دیده شود. هوگس پلِسون، نویسنده مشترک این پژوهش و پژوهشگر گفته: «این نشانه‌ها همان چیزیست که از یک پیکان واقعی انتظار داریم.» 

این ابزارهای سنگی که نزدیک ۸۰ هزار سال قدمت دارند، ممکن است قدیمی‌ترین پیکان‌های شناخته‌شده‌ی جهان باشند، نزدیک ۶ هزار سال قدیمی‌تر از نمونه‌های ۷۴ هزار ساله‌ای که در اتیوپی یافت شده بود. 

با این حال، دانشمندان انتظار دارند نتایجشان با شک و تردید روبه‌رو شود. آندری کریوشاپکین، از نویسندگان این مطالعه می‌گوید: «خود کمان‌ها و تیرها باقی نمانده‌اند، بنابراین تردید همکاران طبیعی است.» 

با این حال، یافته‌ها نشان می‌دهد فناوری‌های پیچیده‌ی شکار و جنگ‌افزار در دوران بسیار قدیم، گستره‌ی جغرافیایی بیشتری داشته و زودتر از آنچه گمان می‌کردیم پدیدار شده‌اند. ما نباید توانایی‌های نیاکانمان را دست‌کم بگیریم. 

اینکه کدام گروه ابزارهای سنگی اُبی-راخمت را ساخته‌اند، همچنان روشن نیست. سال ۲۰۰۳، باستان‌شناسان در این مکان شش دندان و ۱۲۱ قطعه از جمجمه‌ی کودکی ۹ تا ۱۲ساله یافتند. دندان‌ها شبیه دندان‌های نئاندرتال‌ها بودند، اما ویژگی‌های جمجمه مبهم‌تر بود و پرسش‌هایی درباره اینکه این کودک انسان خردمند (هوموساپینس) بوده یا ترکیبی از هوموساپینس، نئاندرتال یا دنیسوان مطرح شد. 

پلِسون می‌گوید: «زمان ساخته‌شدن این سرتیرهای احتمالی، آسیای مرکزی قلمرو نئاندرتال‌ها بود.» اما تاکنون هیچ سرتیر نئاندرتالی شناخته نشده است. بنابراین، پژوهشگران احتمال می‌دهند این مصنوعات بیشتر به دست انسان‌های خردمند اولیه ساخته شده باشند. 

ظهور جمعیت اُبی-راخمت در آسیای مرکزی با زمانی که تصور می‌شود انسان‌های مدرن از دید کالبدی در حال پراکنش در اوراسیا بودند، همزمان است. محققان احتمال می‌دهند این مهاجران از شام شامل سرزمین‌های امروزی اسرائیل، فلسطین، اردن، لبنان، سوریه و پیرامون آن آمده باشند. 

زمانی که انسان‌های مدرن به منطقه رسیدند، احتمالاً گروه‌های دیگری مانند نئاندرتال‌ها نیز آنجا می‌زیستند. فناوری میکرولیت‌ها می‌توانسته به تازه‌واردان کمک کند در محیط جدید غذای لازم را به دست آورند. 

کریوشاپکین تأکید میکند: «کشف ما به شناسایی شیوه‌های معیشتی کمک می‌کند که به مردم اُبی-راخمت امکان داد با گروه‌هایی رقابت کنند که مدت‌ها پیش خود را با این چشم‌اندازها سازگار کرده بودند.» 

دانشمندان اکنون تلاش می‌کنند زمان ورود نخستین ساکنان اُبی-راخمت به آسیای مرکزی را تعیین کنند. آن‌ها امیدوارند پیوندهای باستان‌شناختی و ژنتیکی میان این جمعیت و گروه‌های شام را پیدا کنند. همچنین، می‌خواهند محوطه‌های باستانی دیگری را در منطقه بررسی کنند که شاید سرتیرهایی حتی قدیمی‌تر از ۸۰ هزار سال در آن یافت شود. 

کریوشاپکین می‌گوید: «این نوآوری‌ها می‌توانستند بسیار زودتر پدید آمده و برای مدت طولانی باقی مانده باشند.»

مترجم: زهرا ذوالقدر