ریزش تاریخی قیمت برنج؛ ماجرا از چه قرار است؟

در دنیای پیچیده و به هم‌پیوسته بازار‌های کشاورزی جهانی، نوسان قیمت محصولات اساسی مانند برنج، که قوت غالب بیش از نیمی از جمعیت کره زمین به شمار می‌رود، تنها منعکس‌کننده معادلات ساده عرضه و تقاضا نیست، بلکه تلفیقی است از تحولات ژئوپلیتیک، نبرد بی‌امان با طبیعت و سیاست گذاری‌های کلان اقتصادی. پرسش مهمی که این روز‌ها ذهن مصرف‌کنندگان، تاجران و سیاستمداران را به خود مشغول کرده است، این است: آیا قیمت برنج در آستانه یک سقوط قابل توجه قرار دارد؟  پاسخ به این پرسش، در لابه‌لای داده‌های متناقض و پیش‌بینی‌های کارشناسانه نهفته است. آنچه مسلم است، بازار جهانی برنج در یک دوره گذار حساس قرار دارد که در یک سو، حجم انبوه عرضه از سوی غول‌های تولیدکننده قرار دارد و در سوی دیگر، خطرات همیشگی تغییرات آب‌وهوایی کمین کرده‌اند.

وضعیت کنونی: فصل فراوانی یا تهدید قریب‌الوقوع؟

در حال حاضر، داده‌های منتشر شده از نهاد‌های معتبر بین‌المللی حاکی از آن است که قیمت برنج در بازار‌های جهانی به پایین‌ترین سطح خود در طول هشت سال اخیر رسیده است. این روند نزولی، که عمدتاً ریشه در افزایش چشمگیر عرضه جهانی دارد، یک پدیده قابل تأمل برای تمامی بازیگران این عرصه به شمار می‌رود. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در گزارش اخیر خود تأیید کرد که شاخص قیمت برنج در ماه اوت، نه تنها نسبت به ماه ژوئیه کاهشی ۲ درصدی را تجربه کرده، بلکه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، شاهد افت خیره‌کننده ۲۴.۳ درصدی بوده است. این آمار به خودی خود، گویای یک فشار نزولی قوی در بازار است.

مهم‌ترین عامل محرک این کاهش قیمت را باید در عملکرد تولیدکنندگان اصلی جست‌و‌جو کرد. هند، به عنوان بازیگر بی‌بدیل این بازار که حدود یک چهارم از تولید و بیش از یک سوم از صادرات جهانی برنج را در اختیار دارد، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند. بر اساس گزارش شرکت مواد غذایی هند، ذخایر انبوه این کشور تا اول سپتامبر به رقم بی‌سابقه ۳۷.۹۷ میلیون تن رسیده است. این حجم عظیم از ذخیره، به همراه پیش‌بینی افزایش تولید ملایم ۰.۵ درصدی برای فصل ۲۰۲۶-۲۰۲۵ و رسیدن آن به ۱۵۱ میلیون تن، سیگنال‌های قدرتمندی از تداوم مازاد عرضه به بازار ارسال می‌کند. اما این تمام ماجرا نیست؛ افزایش تولید در دیگر کشور‌های مهمی مانند برزیل و کلمبیا نیز به این حجم از عرضه افزوده و تراز جهانی را به سمت فراوانی سوق داده است. از سوی تقاضا نیز، شاهد کاهشی نسبی در سطح جهانی هستیم که این امر، همچون عاملی تشدیدکننده، به کاهش هرچه بیشتر قیمت‌ها دامن زده است. کشور‌های صادرکننده‌ای مانند ویتنام، تایلند، پاکستان و حتی آمریکا، همگی در واکنش به این شرایط، قیمت‌های پیشنهادی خود را کاهش داده‌اند تا سهمی از بازار در حال رکود را به خود اختصاص دهند.

پیش‌بینی کاهش قیمت برنج: یک روند پایدار یا مقطعی؟

نگاه به آینده، تصویری را ترسیم می‌کند که در آن، کاهش قیمت‌ها به نظر پایدار می‌رسد. آژانس تحقیقاتی «بی‌ام آی» (BMI)، که زیرمجموعه شرکت «فیچ سولوشنز» است، به صراحت اعلام کرده که فصل ۲۰۲۶-۲۰۲۵، سومین فصل متوالی خواهد بود که در آن سطح تولید جهانی برنج از مصرف پیشی خواهد گرفت. بر اساس پیش‌بینی‌های این نهاد، تولید جهانی با رشد ۰.۴ درصدی نسبت به سال گذشته، به ۵۴۲ میلیون تن خواهد رسید، در حالی که رشد مصرف تنها ۱.۸ درصد پیش‌بینی شده و به ۵۳۹.۴ میلیون تن خواهد رسید. اگرچه مازاد عرضه از ۱۰.۲ میلیون تن به ۲.۶ میلیون تن کاهش خواهد یافت، اما همین وجود مازاد، حتی به میزان کمتر، برای حفظ فشار نزولی بر روی قیمت‌ها کافی است.

این تحلیل‌ها تقویت‌کننده این فرضیه هستند که انتظارات برای تداوم قیمت‌های پایین‌تر حداقل تا پایان سال ۲۰۲۵ و حتی در طول سال ۲۰۲۶ معقول به نظر می‌رسد. کاهش موجودی اولیه در سطح جهانی به میزان ۰.۳ درصد و به ویژه کاهش ۱۱.۵ درصدی در آمریکا، اگرچه ممکن است نشانه‌ای از تعدیل بازار باشد، اما در مقیاس کلان، تحت سیطره حجم عظیم عرضه هند قرار می‌گیرد. بنابراین، می‌توان ادعا کرد که عامل اصلی پیش‌بینی کاهش قیمت در میان‌مدت، نه یک اتفاق تصادفی، که حاصل برنامه‌ریزی و عملکرد موفقیت‌آمیز کشور‌های تولیدکننده، به ویژه هند، است.

خطرات و عدم قطعیت‌ها: تهدیدی که همیشه وجود دارد

با وجود همه این داده‌های کمّی که از ثبات و حتی کاهش بیشتر قیمت حکایت دارند، یک عامل همیشگی وجود دارد که می‌تواند تمامی معادلات و پیش‌بینی‌های کارشناسانه را در یک شب دگرگون کند: تغییرات آب‌وهوایی و بلایای طبیعی. تحلیلگران «بی‌ام آی» نیز به این خطر واقف هستند و به درستی اشاره کرده‌اند که خطر اصلی در کوتاه‌مدت، متوجه فصل بارندگی‌های شدید در شبه‌قاره هند است. هندوستان اگرچه از بارندگی‌های بالاتر از حد متوسط بهره برده که به طور کلی برای محصول برنج مفید است، اما این امکان وجود دارد که در برخی مناطق، بارش‌ها به حدی شدید و سیل‌آسا باشد که به جای کمک، باعث آسیب رسانی به مزارع و کاهش میزان برداشت محصول شود.

تجربه گذشته نشان داده که یک فصل نامناسب بارندگی در هند می‌تواند اثر موجیی بر بازار جهانی بگذارد و قیمت‌ها را به صورت ناگهانی و سرسام‌آوری افزایش دهد. با در نظر گرفتن این که هند سهم ۳۵ درصدی از صادرات جهانی را در اختیار دارد، هرگونه اخبار منفی درباره محصول این کشور، بلافاصله بر معاملات آینده و قیمت‌ها تأثیر می‌گذارد. بنابراین، در حالی که تمامی نشانه‌های کمّی به سمت کاهش قیمت اشاره دارند، باید همواره این واقعیت را در حاشیه ذهن خود نگه داریم که بازار برنج، به شدت نسبت به شوک‌های اقلیمی در مناطق مهم تولید، آسیب‌پذیر است.

در میانه فراوانی و هراس

در پاسخ به پرسش اولیه این گزارش باید گفت که بله، تمامی شواهد و داده‌های کنونی از نهاد‌های معتبر بین‌المللی حاکی از آن است که قیمت برنج در مسیر کاهش قرار دارد و این روند تا پایان سال ۲۰۲۵ و احتمالاً بعد از آن ادامه خواهد یافت. محرک اصلی این جریان، بدون شک، عرضه فراوان و بی‌سابقه به‌ویژه از سوی هند است که توانسته تراز عرضه و تقاضای جهانی را به نفع مازاد عرضه تغییر دهد. کاهش تقاضا نیز به عنوان یک عامل ثانویه، این روند را تشدید کرده است.

با این حال، نمی‌توان و نباید بازار برنج را تنها با نگاه به اعداد و ارزیابی‌های کمّی تحلیل کرد. این بازار عمیقاً به شرایط جوی و سلامت محصول در چند کشور کلیدی مانند هند، پاکستان و تایلند وابسته است. بنابراین، چشم‌انداز کنونی که کاهش قیمت را نوید می‌دهد، بر بستری از عدم قطعیت بنا نهاده شده است. یک فصل بارندگی غیرمتعارف، یک توفان ویرانگر یا هر رویداد طبیعی غیرمنتظره دیگر می‌تواند به سرعت این معادله را بر هم زده و بازار را وارد فاز صعودی کند. در نتیجه، برای فعالان این بازار، چه تولیدکننده، چه تاجر و چه مصرف‌کننده نهایی، درک این دوگانگی حیاتی است: روند کلی در کوتاه‌مدت و میان‌مدت به سوی کاهش و ثبات نسبی قیمت‌ها پیش می‌رود، اما با توجه به اخبار اقلیمی مناطق تولیدکننده، باید بخشی جدایی‌ناپذیر از هر استراتژی باشد.