بازار سکه در تلاقی سیاست پولی و ارزی؛ تجربه‌ای از مهار حباب با ابزار پیش‌فروش

حمیدرضا اسکندری_ بازار سکه طی دو سال گذشته، به یکی از پویاترین و در عین حال پرریسک‌ترین بازارهای دارایی در اقتصاد ایران بدل شده است؛ بازاری که به‌دلیل پیوند مستقیم با انتظارات تورمی، نوسانات نرخ ارز و تحولات بین‌المللی، همواره کانون توجه سرمایه‌گذاران، خانوارها و البته بازیگران سوداگر بوده است. در چنین فضایی، اتخاذ سیاست‌هایی که بتواند به شکل هم‌زمان تقاضای واقعی را پاسخ دهد و مانع از تعمیق رفتارهای سفته‌بازانه شود، ضرورتی انکارناپذیر است.

یکی از مهم‌ترین ابزارهای به‌کار گرفته‌شده از سوی بانک مرکزی در این بازه، اجرای سیاست پیش‌فروش و حراج رسمی سکه بوده است؛ اقدامی که در کنار تلاش برای تثبیت نرخ ارز در مرکز مبادله، توانست نقشی مؤثر در کنترل حباب قیمتی ایفا کرده و با مهار انتظارات تورمی، بازار را به سمت تعادل نسبی سوق دهد.

شواهد آماری از اثربخشی سیاست‌ها

بررسی داده‌های رسمی و تحلیلی نشان می‌دهد که سیاست عرضه رسمی سکه از طریق پیش‌فروش، اثرگذاری قابل ملاحظه‌ای در کاهش حباب بازار داشته است. برای نمونه، در یکی از دوره‌های پیش‌فروش بانک مرکزی، قیمت سکه تمام بهار آزادی با سررسید تیرماه ۱۴۰۴ معادل ۶۳ میلیون و ۱۵۰ هزار تومان تعیین شد؛ در حالی که قیمت سکه در بازار آزاد در همان مقطع، بین ۷۲ تا ۷۵ میلیون تومان نوسان داشت. این اختلاف نشان‌دهنده وجود حبابی معادل ۱۵ تا ۲۰ درصد بود که با اجرای پیش‌فروش، در کمتر از دو هفته بیش از ۲۵ درصد کاهش یافت.

از سوی دیگر، برآوردهای بازدهی این ابزار نشان می‌دهد که در برخی مقاطع، سود تحقق‌یافته برای خریداران سکه پیش‌فروش‌شده تا ۱۹ درصد نیز رسیده است. اما نکته کلیدی آن است که این سود نه از محل رشد هیجانی قیمت‌ها، بلکه در نتیجه یک سیاست هدفمند و تنظیم‌گر حاصل شده است؛ موضوعی که می‌تواند به تعمیق اعتماد عمومی به سیاست‌گذار بینجامد.

ذخایر طلا: پشتوانه‌ای راهبردی در سیاست‌گذاری

یکی از ابعاد کمتر دیده‌شده اما بسیار مهم در سیاست‌های اخیر بانک مرکزی، افزایش هدفمند ذخایر طلای کشور است؛ آن‌هم در شرایطی که اقتصاد ایران با محدودیت‌های گسترده ناشی از تحریم‌های مالی و تجاری روبه‌رو بوده است. بر اساس گزارش‌های معتبر، بانک مرکزی طی دو سال اخیر موفق شده است سطح ذخایر طلای فیزیکی خود را به طرز قابل توجهی افزایش دهد؛ اقدامی که نه‌تنها از منظر پوشش ریسک‌های ارزی و ژئوپلیتیک، بلکه به عنوان پشتوانه‌ای برای اجرای سیاست‌های عرضه در بازار سکه نیز قابل تفسیر است.

طلا، به‌عنوان یک دارایی فاقد ریسک طرف مقابل (counterparty risk-free)، در زمانه بی‌ثباتی‌های بین‌المللی و محدودیت‌های ارزی، به ابزار قدرت بانک‌های مرکزی در مدیریت بازار بدل می‌شود. دوراندیشی بانک مرکزی در تقویت ذخایر طلای خود نشان می‌دهد که سیاست‌گذار نه صرفاً به تنظیم روزمره بازار، بلکه به ایجاد ظرفیت‌های پایدار برای مداخله در دوره‌های بحرانی می‌اندیشد.

تفکیک تقاضا؛ کلید موفقیت در سیاست‌گذاری بازار سکه

یکی از مهم‌ترین چالش‌های بانک مرکزی در مواجهه با بازار سکه، تشخیص و تفکیک تقاضای واقعی از تقاضای سوداگرانه است. در شرایطی که نرخ ارز نوسانات شدید دارد، تقاضای سرمایه‌ای و سفته‌بازانه برای سکه به‌طرز قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد؛ چرا که سکه به‌عنوان پوششی در برابر تورم و کاهش ارزش پول ملی تلقی می‌شود.

در این میان، پیش‌فروش و حراج سکه در بستر رسمی، با قیمت‌گذاری معقول بر مبنای نرخ ارز مرکز مبادله، قیمت جهانی طلا و نرخ بهره داخلی، می‌تواند نقشی بازدارنده در برابر رشد تقاضای غیرمصرفی ایفا کند. به‌ویژه آنکه، عرضه هدفمند سکه با اعلام قبلی و تحویل سریع، موجب می‌شود تا بخش بزرگی از تقاضا به‌جای بازار غیررسمی، به سمت بازار اولیه هدایت شود و از این طریق، تعادل به بازار بازگردد.

پیشنهادهایی برای استمرار و بهبود سیاست‌ها

با توجه به اثربخشی نسبی سیاست‌های اخیر، پیشنهاد می‌شود بانک مرکزی در مسیر تداوم این رویکرد، ملاحظات زیر را در نظر گیرد:

1. تداوم عرضه رسمی سکه از طریق پیش‌فروش و حراج با زمان‌بندی منظم و حجم متناسب با تقاضای واقعی بازار

2. قیمت‌گذاری مبتنی بر اصول اقتصادی و نرخ‌های مرجع نظیر نرخ ارز مرکز مبادله و قیمت جهانی طلا

3. کاهش فاصله زمانی تحویل سکه‌های پیش‌فروش‌شده برای افزایش جذابیت و اطمینان خریداران

4. شفاف‌سازی کامل در فرآیند اطلاع‌رسانی برای جلوگیری از شکل‌گیری انتظارات هیجانی و غیرواقع‌بینانه

5. هماهنگی مستمر سیاست‌های بازار سکه با سیاست‌های ارزی و پولی برای حفظ انسجام و اثربخشی حداکثری

6. تقویت نظارت بر بازار ثانویه معاملات سکه و ممانعت از فعالیت‌های سوداگرانه مخرب

نتیجه‌گیری

تجربه دو سال اخیر نشان داده است که مدیریت بازار سکه، صرفاً از مسیر ابزارهای قیمتی یا محدودکننده ممکن نیست؛ بلکه به یک بسته سیاستی جامع نیاز دارد که در آن، عرضه هوشمند، مدیریت انتظارات، تثبیت نرخ ارز، و تقویت ذخایر راهبردی در کنار یکدیگر عمل کنند. عملکرد بانک مرکزی در این زمینه، به‌ویژه در شرایط سخت اقتصادی و تحریمی، نشان‌دهنده ظرفیت بالای نهاد سیاست‌گذار برای مداخله مؤثر و پایدار در بازارهای دارایی است.

اگرچه مسیر پیش‌رو همچنان با چالش‌هایی همراه است، اما استمرار این سیاست‌ها می‌تواند نه‌تنها به ثبات در بازار سکه، بلکه به تقویت اعتماد عمومی و کاهش انتظارات تورمی در سایر بازارها نیز کمک کند