آیا اهرام مصر پر از تله‌های مرگبار است؟

باشگاه خبرنگاران جوان – مصریان باستان نمی‌خواستند دزدان مقبره گنجینه‌های داخل اهرام را غارت کنند؛ بنابراین تلاش می‌کردند به نحوی جلوی آن‌ها را بگیرند. 

مشخص نیست که ایده‌ وجود تله‌های مرگبار درون اهرام مصر از کجا سرچشمه گرفته است. مقبره‌هایی با تله‌های کشنده گاهی در فیلم‌هایی مانند مجموعه ایندیانا جونز و بازی‌های ویدیویی مانند Tomb Raider به تصویر کشیده شده‌اند؛ اما به نظر نمی‌رسد که مصریان باستان واقعاً از تله‌هایی مانند گودال‌های نیزه‌دار زیر کف‌های کاذب یا طناب‌هایی که مهاجم را وارونه آویزان می‌کنند، استفاده کرده باشند. پاسخ مصرشناسان در رابطه با این موضوع، یک «نه» قاطعانه است.

«رِگ کلارک» (Reg Clark)، پژوهشگر مستقل و مصرشناس که درباره امنیت مقبره‌های مصر باستان مطالب زیادی نوشته، در ایمیلی پیرامون این موضوع این‌چنین گفته است: نه، مصریان باستان در اهرام از تله‌های مرگبار استفاده نمی‌کردند، اما ورود به اهرام را واقعاً سخت کرده بودند!

«رُلف کراوس» (Rolf Krauss) پژوهشگر مستقل و مصرشناس که آثار زیادی درباره اهرام مصر نوشته، نیز در رابطه با این موضوع این‌چنین گفته است: تله‌های مرگبار برای مصرشناسان ناشناخته‌اند. چنین تله‌هایی برای جلوگیری از غارتگران مقبره‌ها مؤثر نبوده‌اند؛ زیرا دزدان مقبره در دوران باستان معمولاً به‌صورت گروهی کار می‌کردند و یک تله نمی‌توانست همه آن‌ها را گرفتار کند. ممکن است با یک تله مرگبار یک یا دو دزد مقبره را گرفتار کنید، اما بقیه چه؟ یک مقبره یا سازه تدفینی که به‌اندازه‌ای بزرگ باشد که بتوان در آن تله پنهان کرد، به دست یک نفر قابل ورود و غارت نیست، فقط یک تیم می‌تواند چنین کاری کند.

سازندگان اهرام به‌جای استفاده از تله‌ها، از مجموعه‌ای از تدابیر معماری برای جلوگیری از غارت این سازه‌ها بهره می‌بردند.

کلارک در کتاب «تأمین ابدیت: حفاظت از مقبره‌های مصر باستان از دوران پیشاتاریخ تا اهرام» (Securing Eternity: Ancient Egyptian Tomb Protection from Prehistory to the Pyramids)، انتشارات دانشگاه آمریکایی قاهره، ۲۰۱۹، نوشته است که یکی از دلایل ساخت اهرام، محافظت از محل دفن نهایی فرعون بوده است. او می‌گوید که پیش از ساخت اهرام، فرعون‌ها در مقبره‌های کوچک‌تری به نام «مصطبه» دفن می‌شدند. مصطبه سازه‌هایی مستطیلی با سقف تخت و دیوارهای شیب‌دار به سمت داخل هستند که نفوذ به آن‌ها آسان‌تر بوده است. در مقابل، دزدان مقبره برای رسیدن به اتاق دفن فرعون در اهرام، مجبور بودند تونلی بسیار عمیق به داخل یا زیر سازه حفر کنند.

کلارک در ایمیلی حول این موضوع چنین گفته است: جِرم عظیم و ماهیت مواد مقاومی که سازه‌ فوقانی هرم را تشکیل می‌دادند، سطح بالایی از محافظت را برای ساختارهای داخلی درون یا زیر آن به ارمغان می‌آورد.

پس از دفن فرعون، راهروها و ورودی‌های هرم مسدود می‌شدند. در هرم بزرگ جیزه، راهروهایی وجود دارند که به اتاق دفن منتهی نمی‌شوند، اما هدف دقیق آن‌ها مشخص نیست؛ معلوم نیست که آیا این راهروها برای فریب دادن مهاجمان ساخته شده‌اند یا نه.

کلارک در رابطه با این موضوع می‌گوید: همین مسدودسازی‌های راهروها و دالان‌ها در برخی از اهرام می‌توانسته برای مهاجمان خطرناک باشد. متأسفانه این موضوع در حفاری‌های باستان‌شناس مصری «زکریا گونیم» (Zakaria Goneim) در هرم «سلسله سومِ سخم‌خت» (Third Dynasty Pyramid of Sekhemkhet) و سقاره دهه ۱۹۵۰ به‌وضوح نمایان شد. زمانی‌که کارگران گونیم در حال پاک‌سازی گذرگاه اصلی به داخل هرم بودند، خاک‌ریزی و مسدودسازی‌های موجود در یک دالان ساختمانی بالای راهروی ورودی اصلی فرو ریخت و باعث مرگ یک نفر و زخمی شدن دو نفر دیگر شد.»

«دیوید ایان لایت‌بادی» (David Ian Lightbody)، مصرشناس در دانشگاه ورمونت، نیز توضیح داد: در دوران باستان، مصریان از «بلوک‌های سنگی لغزنده برای مسدود کردن اتاق‌های دفن» استفاده می‌کردند. افسون‌هایی برای محافظت جادویی بر روی برخی از اهرام نوشته شده بودند. این نوشته‌ها که با نام «متون هرم» شناخته می‌شوند، دزد مقبره را نفرین نمی‌کردند، بلکه تصور می‌شد که به فرعون در مسیر عبور از جهان پس از مرگ، محافظت جادویی می‌بخشند. یکی از جملات این متون این‌چنین می‌گوید: 

«ای «اوزیریس» (Osiris)، تمام کسانی را که از (فرعون) نفرت دارند و به نام او بدی می‌گویند، از میان بردار» (ترجمه از ساموئل مرسر).»

یکی از جدی‌ترین خطراتی که دزد مقبره با آن مواجه بوده، مجازاتِ گرفتار شدن بوده است. کلارک اشاره کرده است که متنی متعلق به دودمان بیستم (حدود ۱۱۸۶ تا ۱۰۷۰ پیش از میلاد) نشان می‌دهد که مجازاتِ غارت یک مقبره، بریدن بینی و گوش‌ها و سپس به‌دار آویختن (یا به‌سیخ کشیدن) فرد بوده است.

با وجود این تدابیر، اقدامات حفاظتی اغلب ناکام می‌ماندند. بسیاری از اهرام، از جمله هرم بزرگ ساخته‌شده برای فرعون خوفو، در دوران باستان یا قرون وسطی (حدود ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ میلادی) مورد غارت قرار گرفتند. در دوران دودمان هجدهم (حدود ۱۵۵۰ تا ۱۲۹۵ پیش از میلاد)، مصریان ساخت اهرام سلطنتی را متوقف کردند و به‌جای آن، فرعون‌ها را در دره پادشاهان دفن کردند؛ تصمیمی که احتمالاً نگهبانی از مقبره‌ها را آسان‌تر می‌کرده است. با این حال، این اقدام نیز مانع از سرقت نشد و بیشتر مقبره‌های دره پادشاهان غارت شدند؛ اما مقبره توت‌عنخ‌آمون یکی از معدود استثناها بود.

منبع: روزنامه هفت صبح