عیارسنجی مصونیت اقتصاد از مکانیسم ماشه

گروهی از کارشناسان بر این باور هستند که اسنپ بک خیلی بیشتر از آن چیزی که تاکنون بر ایران تحریم شده است، نخواهد بود و مطلوب است به جای تمرکز بر این رویکرد، بر روی عوامل محدودکننده رانتخواری، ناکارآمدی و… در کشور تمرکز کرد. اما برخی نیز معتقدند، فعالسازی قطعی مکانیسم ماشه، به اجماع جهانی تحریم‌ها علیه ایران منجر خواهد شد و حتی احتمالاً فرصتی برای یکپارچکی برخی از کشورها با منافع مشترک، برای حمله به ایران را نیز فراهم خواهد کرد و در نهایت اینکه در این خصوص سناریوهای متعددی دراین باره شکل گرفته است قابل بررسی بیشتر است.

مصونیت از مکانیسم ماشه

به گزارش «آرمان ملی»، مهدی طباطبایی کارشناس اقتصادی دراین باره گفت: تقریباً کسی نیست که گمان کند که با فعال شدن مکانیسم ماشه، اقتصاد کشور از آن مصون می‌ماند و با وجود اِعمال تحریم‌های مستمر در سالیان گذشته، قطعاً با اسنپ بک، شرایط دشوارتری را تجربه خواهیم کرد. او افزود: البته به باور همگان فعال شدن مکانیسم ماشه به جزء تاثیر کم یا زیاد آن دربخش اقتصادی، بیشتر درگیر انتظارات تورمی و حاشیه‌های سیاسی و روانی آن خواهد بود، چراکه تحریمهای بسیار شدید در سال‌های گذشته به خصوص آمریکا علیه ایران و پیروی تقریباً جهانی از ایالات متحده در این زمینه، شرایط را به خصوص در مراحل اولیه خیلی دشوارتر از قبل نخواهد کرد، اما از این مسأله نیز نباید غاقل باشیم که تداوم تحریمها طی سال‌های زیاد، توانِ اقتصادی کشور را در حوزه‌های مختلف فرسوده کرده است، این در حالی است که علاوه بر آن بسیاری از دلالان و رانتخواران نیز از فرصت تحریم برای خود جیبی دوخته‌اند که باعث تشدید مشکلات در کشور شده است و به نظر نمی‌آید که این جیب به این زودی هم پر شود و از این رو این گروه از افراد همچنان بر طبل تحریم می‌کوبند و با سوءاستفاده از منافع ملی، در اندیشه رسیدن به منافع شخصی خودشان هستند.

اعتبار مکانیسم ماشه

این کارشناس اضافه کرد: هرچند دیپلمات‌های اروپایی، دلیل اصلی این اقدام نگرانی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران و کاهش همکاری‌های تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عنوان می‌کنند، ولی در حقیقت به گفته مقامات ایرانی، چنین اقداماتی بیشتر جنبه سیاسی دارد و نه حقوقی، چرا که ایران در سال‌های اخیر تحت شدیدترین تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا قرار داشته و عملاً بخش عمده محدودیت‌ها پیشاپیش اعمال شده است، اما بدیهی است که در صورت تشدید تحریم‌ها تحت هر عنوانی چون فعال‌سازی مکانیسم ماشه و… باعث می‌شود معیشت مردم در معرض چالش‌های جدی قرار گیرد، این نظریه حتی به باور بسیاری از مسئولان در بدنه دولت نیز وجود دارد که خود بیانگر این است که ایران در صورت بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، در حوزه مبادلات خارجی، مالی، تجارت خارجی، دسترسی به منابع مالی و سرمایه‌گذاری و… با چالش جدی روبه‌رو می‌شود و در این بین حتماً باید تدابیر محکم‌تر و مستدل‌تری را اخذ کند. طباطبایی اضافه کرد: اما در سال‌های گذشته به ما ثابت شده است که تحریم تنها مشکل ما نیست و دراین بین باید به تاثیرگذاری پیچیده عوامل دیگری نیز بنگریم، چراکه مشکلات ساختاری اقتصاد ایران فراتر از تحریم‌هاست. فساد اقتصادی؛ شبکه‌های رانت و سوءاستفاده از منابع عمومی، ناکاآمدی مدیریتی در تخصیص بودجه و تصمیم‌گیری‌های کلان، ضعف در شفافیت و نظارت که زمینه‌ساز فرار سرمایه و بی‌اعتمادی عمومی می‌شود از جمله دلایلی است که می‌تواند اثرگذاری بسیار قوی‌تری در مقایسه با تحریم‌ها داشته باشد. در حقیقت چنانچه حتی هیچ تحریمی هم وجود نداشت، باز هم با همین سازوکارهای ناکارآمد، رشد اقتصادی پایدار ممکن نبود، چون مسأله اصلی اصلاحات داخلی است، نه فقط اعمال تحریم آمریکا یا حتی بازگشت تحریم‌های جهانی که البته نمی‌توان از اثرگذاری آن نیز غافل شد.

 یادگیری از مسیر سخت

طباطبایی اضافه کرد: قطعاً تجاربی که ایران در طی سالیان اخیر در مواجهه با تحریم‌ها داشته است می‌تواند مسیرهای جدیدتری در دوران فعالسازی قطعی مکانیسم ماشه برای ایران بازکند، و راه‌های تازه‌ای برای صادرات نفت و تجارت خارجی پیدا کند، کما اینکه هم اکنون نیز با افزایش تولید نفت و رشد ظرفیت‌های نفت خود بر دریاها به استقبال عملیاتی شدن اسنپ بک واقعی رفته است، در این میان حتماً باید با بهبود دیپلماسی بخشی دیگر از فشارها دراین بخش کاهش دهد و همچنین می‌توانیم با تنوع‌بخشی شرکای اقتصادی حرکت در مسیر ثبات اقتصادی را هموار و تسهیل کنیم. او توضیح داد: تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد که کشور ظرفیت‌هایی برای تطبیق با شرایط سخت دارد، هرچند هزینه‌های این مسیر بالا بوده، اما سیاستهای بانک مرکزی و برنامه ریزان اقتصادی می‌تواند شوک اولیه تحریم را حذف یا کاهش دهد، از طرفی دیگر تحریم‌ها تا حد زیادی برای جامعه و اقتصاد ایران عادی شده است و مردم با آن خو گرفته است.

دیپلماسی و فرصت‌های پیش‌رو

او تاکید کرد: البته با وجود فضای منفی ناشی از مکانیسم ماشه، هنوز فرصت‌هایی در حوزه دیپلماسی باقی مانده است و احتمال دارد نشست‌های حاشیه‌ای در سازمان ملل، گفت‌وگو با کشورهای اروپایی و رایزنی‌های منطقه‌ای می‌تواند مسیرهایی برای کاهش تنش و یافتن راه‌حل‌های میانی باز کند، اما اگر این مذاکرات به توافقات بزرگ منجر نشود، باز هم می‌تواند برای مدیریت فشارها و جلوگیری از انزوای کامل مفید باشد، چراکه حتی کانال‌های محدود ارتباطی هم می‌تواند برای عبور از بحران حیاتی باشد. این کارشناس درباره حضور چین و روسیه در این میان گفت: قطعاً یکی از نقاط قوت ایران در مواجهه با تحریم‌ها، داشتن شرکای بین‌المللی خارج از دایره غرب است و چین و روسیه نمونه‌های بارز آن هستند. بدیهی است، چین به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران، همواره تلاش کرده روابط خود را با تهران حفظ کند. هرچند حجم مبادلات در دوره‌هایی کاهش یافته، اما پکن به دلیل نیازهای انرژی و رقابت با آمریکا، تمایل دارد روابط خود را با ایران ادامه دهد. از سوی دیگر، روسیه نیز در سال‌های اخیر با تحریم‌های شدید غرب مواجه شده و همین امر زمینه همگرایی بیشتری با ایران ایجاد کرده است و بر این اساس امیدواریهایی وجود دارد تا همکاری‌های اقتصادی، نظامی و انرژی می‌تواند در این شرایط تقویت شود. علاوه بر این دو قدرت، برخی همسایگان ایران در منطقه نیز علاقه‌مند به ادامه تجارت هستند که این روابط به خصوص در حوزه‌هایی مانند مواد غذایی، دارو و خدمات فنی ـ مهندسی که کمتر تحت تأثیر مستقیم تحریم‌ها قرار می‌گیرد، ادامه یابد.

فرصت‌های از دست رفته

طباطبایی معتقد است: اما با وجود همه این مسائل و چالش‌ها و یا نقاط قوتی که در این عرصه در خارج از کشور وجود دارد، آنچه بیش از همه تعیین‌کننده است، نحوه مدیریت داخلی است. قطعاً چنانچه با فساد اداری و مالی برخورد جدی نشود، هر فرصتی هم از بین می‌رود و سرمایه‌گذاری‌های مولد در صورت شفاف نبودن در عرصه‌های مختلف اقتصادی به سمت فعالیت‌های غیرمولد حرکت می‌کند و بعلاوه باید حمایت واقعی از تولید صورت گیرد، به عبارتی شاید مکانیسم ماشه فرصتی باشد که ایران خود در یک آزمایش جدی قرار دهد تا به جای تکرار شعارها، با وجود فشارهای سخت تر، دست به اصلاحات واقعی بزند. هرچند فشارهای حقوقی و سیاسی افزایش می‌یابد، اما تأثیر اقتصادی آن به دلیل وجود تحریم‌های قبلی محدودتر خواهد بود و ایران می‌تواند با استفاده از فرصت‌های سازمان ملل و ارتباط با اروپا، بخشی از فشارها را مدیریت کند. ایران تاکنون بارها نشان داده است که اگر بخواهد می‌تواند از دل تهدید، فرصت‌هایی نیز بسازد و در حقیقت اصلیترین کلید حل مشکلات در داخل کشور است که در گرو مبارزه با فساد، افزایش کارآمدی، استفاده از ظرفیت‌های داخلی و تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و جهانی است و همچنین توجه به منافع ملی، چراکه همگان باید بدانند در حال حاضر باید برای حفظ کشور و حتی خودشان، تلاش برای حفظ منافع ملی و مردم و تسهیل امور برای مردمی باشند که می‌توانند به مثابه سرمایه‌ای عظیم کشور را از چالش‌های جدی حفظ و عبور دهد.