زیاده‌روی امریکا تمامی ندارد! کار به جایی رسیده که برد موشک‌های ما را تعیین می‌کنند!

شایانیوز– علی لاریجانی روز گذشته در یک سخنرانی عمومی گفت که امریکا خواسته که برد موشک‌های بالستیک ایران به زیر ۵۰۰ کیلومتر کاهش یابد؛ او این شرط را غیر قابل ‌قبول خواند و تأکید کرد که چنین محدودیتی به معنای چشم‌پوشی از توان دفاعی در برابر تهدیداتی مانند اسرائیل است.

تبیین فنی و جغرافیایی یک رقم؛ «۵۰۰ کیلومتر» یعنی چه؟

موشکی که برد مفید آن ۵۰۰ کیلومتر یا کمتر دارد، فقط قادر است اهدافی را در شعاع تقریبی ۵۰۰ کیلومتر از نقطهٔ شلیک در برگیرد. در عمل نظامی این مسأله معانی چندگانه دارد: اولاً قلمرویی که می‌تواند تحت پوشش قرار گیرد به ‌طور قابل ‌توجهی محدود می‌شود (شامل بخش‌های داخلی همسایگان نزدیک اما نه همهٔ اهداف دورتر). ثانیاً نوع تهدیدی که می‌تواند به آن پاسخ داد تغییر می‌یابد. موشک‌های کوتاه‌برد برای پوشش تهدیدات محلی و منطقه‌ای طراحی شده‌اند، اما برای ضربه‌ زدن به پایگاه‌هایی که در فاصلهٔ بیش از ۵۰۰ کیلومتر قرار دارند، ناکافی خواهند بود. از منظر دفاعی-بازدارنده، کاهش برد به ۵۰۰ کیلومتر به معنی حذف توانایی ضربهٔ نقطه‌ای به اهداف فراتر از همسایگان نزدیک است.

۵۰۰ کیلومتر در عمل؟

برای نمونهٔ ملموس: فاصلهٔ هوایی و خط مستقیم بین تهران و تل‌آویو حدود ۱۵۵۰–۱۶۰۰ کیلومتر است، یعنی از پایتخت ایران اگر شلیک از اطراف تهران صورت گیرد، برد ۵۰۰ کیلومتری اصلاً به اسرائیل نمی‌رسد؛ حتی اگر شلیک از نقاط جنوبی‌تر ایران انجام شود، رسیدن به عمق سرزمین‌های اسراییل با برد ۵۰۰ کیلومتر بعید است. از سوی دیگر، پایگاه‌های امریکایی و برخی اَشکال حضور نظامی امریکا در منطقه اکثراً بیش از ۵۰۰–۷۰۰ کیلومتر از تهران فاصله دارند. بنابراین محدودیت به ۵۰۰ کیلومتر به‌طور موثر امکان هدف‌گیری عمق راهبردی را برای ایران بسیار کم می‌کند؛ چیزی که از نگاه راهبردی برای تهران معادل کاهش توان بازدارندگی است.

منطق راهبردی پشت پیشنهاد

1. کاهش برد قابل ‌پوشش حریف و محدودسازی تهدید به عمق‌ اگر ایران نتواند فراتر از فاصلهٔ مشخصی حمله کند، توان ضربه‌زدن به پایگاه‌های دورتر، بنادر و زیرساخت‌های طرف مقابل (از جمله پایگاه‌های اسرائیل یا پایگاه‌های امریکا در منطقه) کاهش می‌یابد؛ این دقیقا همان چیزی است که به‌عنوان «کاهش توان بازدارندگی» از منظر ایرانی تعبیر می‌شود. منابع خبری غربی و منطقه‌ای بارها نوشته‌اند که محدودسازی موشکی هدف قراردادن زیرساخت‌های برد-بلند را هدف گرفته است.

2. پیوند دادن مسائل هسته‌ای و موشکی در یک بستهٔ مذاکراتی — در عرصهٔ دیپلماتیک غربی‌ـ‌امریکایی، ایجاد محدودیت‌های موشکی روشی برای قوی‌تر کردن ضمانت‌ها علیه هرگونه مسیر نظامی شدن برنامهٔ هسته‌ای ایران است؛ به عبارت دیگر: «اگر ایران می‌خواهد برخی امتیازات هسته‌ای بگیرد، باید در زمینهٔ موشکی هم امتیاز بدهد». این رویکرد از منظر میان‌ مدت برای طرف‌های غربی منطقی دیده می‌شود، اما از منظر تهران نوعی تهدید به کنار گذاشتن اهرم‌های بازدارنده تلقی می‌شود.

3. حفاظت از متحدان منطقه‌ای — ایالات متحده و متحدانش به‌ شدت نگران استفادهٔ ایران از ظرفیت موشکی برای هدف‌گیری اسرائیل یا پایگاه‌های امریکایی/متحدین در منطقه‌اند؛ محدودسازی برد موشک‌ها، از دید آن‌ها، ریسک حمله به اهداف فراتر از همسایگان نزدیک را کاهش می‌دهد. این ادعا را مقام‌های غربی در اظهارنظرهای متعدد مطرح کرده‌اند.

در مجموع، از منظر طرف پیشنهاد دهنده این اقدام «کاهش خطر تشدید منطقه‌ای» را به همراه دارد؛ ولی از منظر تهران چنین خواسته‌ای به‌ مثابهٔ کاستن از حق مشروع دفاعی کشور و در نتیجه تضعیف حاکمیت امنیتی تلقی می‌شود.

پایگاه‌های امریکا در منطقه و «فاصله» تا ایران

ال‌عُدید قطر: یکی از بزرگ‌ترین و عملیاتی‌ترین پایگاه‌های امریکا در منطقه که مقر فرماندهی نیروی هوایی امریکا در خلیج است. فاصلهٔ هوایی تهران تا دوحه العدید حدود ۱٬۱۵۰ کیلومتر برآورد شده است؛ یعنی بسیار بیشتر از ۵۰۰ کیلومتر.

ال‌ظَفْره امارات: پایگاهی برای عملیات‌های نظارتی و پشتیبانی هوایی؛ فاصلهٔ هوایی از تهران نیز در محدودهٔ حدود یک‌هزار کیلومتر یا بیشتر است (بسته به نقطهٔ دقیقِ مبدأ در ایران). منابع تحلیلی و نقشه‌های پایگاه‌ها این دسته‌بندی را نشان می‌دهند.

پایگاه‌های عراق (از جمله عین‌الأسد و سایر پایگاه‌های امریکایی در مناطق غرب و مرکز عراق): فاصلهٔ تهران تا بغداد حدود ۶۹۵–۸۶۵ کیلومتر بسته به محاسبات منابع مختلف است؛ بنابراین پایگاه‌های مستقر در غرب و مرکز عراق معمولاً بیش از ۵۰۰ کیلومتر از تهران فاصله دارند، اما نسبت به دوحه نزدیک‌ترند؛ به‌ طور نمونه فاصلهٔ هوایی تهران تا بغداد حدود ۶۹۵–۸۶۵ کیلومتر گزارش شده است.

کاهش برد به زیر ۵۰۰ کیلومتر به‌معنای ناتوانی در هدف‌گیری بسیاری از پایگاه‌های آمریکا و حتی بخش مهمی از عمق سرزمینی اسرائیل است (به‌ ویژه اگر مبنای محاسبه از مراکز مهم کشور نظیر تهران یا مراکز صنعتی و نظامی انتخاب شود). بنابراین ادعای لاریجانی که این خواسته «چشم‌پوشی از توان دفاعی» است، با توجه به فواصل واقعی، از منظر راهبردی کاملاً معنا پیدا می‌کند.

چه معنایی دارد اگر کشوری تن به چنین محدودیتی بدهد؟

پذیرفتن سقف برد موشکی (مثلاً ۵۰۰ کیلومتر) در عمل سه پیام واضح دارد: اول، عقب‌نشینی از ظرفیت‌های بازدارندهٔ مستقل؛ دوم، ایجاد سگیمنت (گسست) در اختیار عمل نظامی ملی که می‌تواند اعتماد عمومی و سیاسی به دولت را تضعیف کند؛ و سوم، بازشدن فضای نظارتی یا التزام به بازرسی‌ها و سازوکارهایی که تضمین اجرای محدودیت را در پی داشته باشند — امری که خود می‌تواند به بسط نفوذ و کنترل خارجی بر مسائل امنیتی منجر شود. به همین دلایل، مقامات ایرانی عملاً پذیرش چنین شرطی را مساوی با «فقدان حاکمیت در حوزهٔ امنیت ملی» می‌دانند. گزارش‌های رسانه‌ای و سخنان رسمی این طیف نگرانی‌ها را منعکس کرده‌اند.

توان آفندی و پدافندی، سلطهٔ استراتژیک و حق حاکمیت

این خواسته امریکا معنای مشخص و ملموسی دارد: تلاش برای کاستن از ظرفیت بازدارندگی تهران و تغییر معادلات راهبردی منطقه. از نگاه راهبردی و جغرافیایی، عدد ۵۰۰ کیلومتر فاصلهٔ زیادی تا اهدافی مانند پایگاه‌های اصلی امریکا و حتی بخش‌هایی از عمق اسرائیل دارد؛ لذا چنین سقفی در عمل تهران را از بسیاری گزینه‌های دفاعی و انتقامی محروم می‌کند. به همین خاطر مقام‌های ایرانی این درخواست را نه صرفاً یک پیشنهاد فنی، که یک تهدید به حاکمیت و امنیت ملی تلقی می‌کنند و این پاسخی است کاملاً قابل‌فهم در چارچوب محاسبات امنیتی.