توافق ابراهیم چیست و چه کشور‌هایی در آن عضو هستند؟

توافق ابراهیم از مهم‌ترین ابتکارات دیپلماتیک آمریکا در دهه اخیر به شمار می‌رود که با هدف عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشور‌های عربی و مسلمان طراحی شد.

تاریخچه توافق ابراهیم

این توافق در سپتامبر ۲۰۲۰ در کاخ سفید و با ابتکار دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، امضا شد. نام این پیمان برگرفته از حضرت ابراهیم (ع) است که به‌عنوان پدر مشترک ادیان یهودیت، مسیحیت و اسلام شناخته می‌شود و انتخاب آن حامل پیام نزدیکی میان ملت‌ها و ادیان در منطقه بود. در سال‌های پیش از امضای این پیمان، تنها مصر و اردن روابط رسمی با اسرائیل برقرار کرده بودند و بسیاری از کشور‌های عربی همچنان آن را به رسمیت نمی‌شناختند. با امضای توافق ابراهیم، ایالات متحده تلاش کرد وضعیت جدیدی را رقم بزند که به باور طراحان آن می‌توانست ریشه‌های یکی از قدیمی‌ترین بحران‌های خاورمیانه را از بین ببرد. از نگاه آمریکا و اسرائیل، این پیمان نه‌تنها دروازه‌ای برای برقراری صلح در منطقه بود بلکه زمینه‌های گسترش همکاری‌های اقتصادی، فناوری و امنیتی را نیز فراهم می‌کرد.

کشور‌های عضو توافق ابراهیم

در ابتدای راه، امارات متحده عربی و بحرین به این توافق پیوستند و این تحول نقطه عطفی در روابط دیپلماتیک خاورمیانه محسوب شد. کمی بعد سودان و مراکش نیز وارد این پیمان شدند تا تعداد کشور‌های عضو به چهار برسد. اسرائیل در این مدت توانست روابط تجاری و امنیتی خود را با این کشور‌ها گسترش دهد و از فرصت برای ورود سرمایه و تکنولوژی به منطقه بهره ببرد.

اهداف توافق ابراهیم

هدف اصلی توافق ابراهیم از همان ابتدا ایجاد چیزی فراتر از یک صلح سرد بود؛ مقامات آمریکایی و اسرائیلی بار‌ها تأکید کردند که این پیمان می‌تواند روابط گرم و همه‌جانبه‌ای را میان طرفین برقرار کند. برای امارات و بحرین، انگیزه اقتصادی و بهره‌گیری از فناوری‌های اسرائیل یکی از دلایل اصلی پیوستن به این توافق بود. سودان و مراکش نیز امیدوار بودند از حمایت‌های سیاسی و اقتصادی آمریکا در ازای پیوستن به این پیمان بهره‌مند شوند. با این حال، مسئله فلسطین همچنان مهم‌ترین نقطه تاریک این توافق باقی ماند.

منتقدان توافق ابراهیم چه گفتند؟

بسیاری از منتقدان بر این باور بودند که توافق ابراهیم در واقع به معنای نادیده گرفتن حقوق فلسطینیان است و بدون ارائه راه‌حلی منصفانه برای تشکیل کشور فلسطین نمی‌تواند صلح واقعی را به ارمغان بیاورد. در سال‌های پس از امضا، اسرائیل کوشید از این پیمان به‌عنوان ابزاری برای مشروعیت‌بخشی به اقدامات خود در منطقه استفاده کند، در حالی که فلسطینیان احساس می‌کردند بیش از پیش در حاشیه قرار گرفته‌اند. با شروع جنگ غزه در سال ۲۰۲۳، این توافق با چالش‌های جدی روبه‌رو شد. حملات بی‌سابقه اسرائیل به غزه و کشته شدن بیش از شصت هزار نفر، فضای منطقه را ملتهب کرد و کشور‌های عربی عضو توافق را در وضعیت دشواری قرار داد. امارات متحده عربی رسماً نسبت به اقدامات اسرائیل هشدار داد و تهدید کرد که در صورت ادامه کشتار غیرنظامیان، ممکن است مشارکت خود در این پیمان را مورد بازنگری قرار دهد. سودان و مراکش نیز از فشار‌های افکار عمومی در داخل کشورشان بی‌نصیب نماندند و زمزمه‌هایی درباره کاهش سطح روابط با اسرائیل مطرح شد.

اکنون که سال ۲۰۲۵ فرا رسیده است، آینده توافق ابراهیم بیش از هر زمان دیگری در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. عربستان سعودی که همواره نام آن به‌عنوان مهم‌ترین بازیگر احتمالی در این پیمان مطرح بوده، بار‌ها تأکید کرده است که پیوستن به توافق را منوط به حل مسئله فلسطین و پذیرش راه‌حل دو کشوری از سوی اسرائیل می‌داند. این موضع، در عمل مانع بزرگی بر سر راه گسترش توافق به شمار می‌رود.

در سوی دیگر، دونالد ترامپ همچنان تصور می‌کند که می‌تواند این پیمان را توسعه دهد و آن را به ابزاری برای صلح منطقه‌ای تبدیل کند. او در سپتامبر ۲۰۲۵ حتی مدعی شد که ایران نیز در آینده می‌تواند به این توافق بپیوندد؛ ادعایی که نه‌تنها از سوی تهران رد شده بلکه بسیاری از تحلیلگران آن را غیرواقعی می‌دانند. ترامپ همچنین از برنامه‌ای ۲۰ ماده‌ای برای صلح در غزه سخن گفت که به باور او می‌تواند زمینه‌ساز تقویت توافق ابراهیم باشد.

گزارش‌ها حاکی از آن است که گفت‌و‌گو‌هایی غیررسمی با لبنان و سوریه در این خصوص آغاز شده و حتی پاکستان نیز از این طرح حمایت کرده است، هرچند تاکنون هیچ نشانه جدی از پیوستن این کشور‌ها به پیمان دیده نمی‌شود. با وجود این تلاش‌ها، ادامه جنگ در غزه، حملات اسرائیل به ایران و قطر، و بحران‌های انسانی در منطقه، اعتبار و آینده این توافق را به شدت متزلزل کرده است. بسیاری از تحلیلگران معتقدند توافق ابراهیم بدون حل ریشه‌ای مسئله فلسطین نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد و حتی اگر کشور‌های بیشتری به آن بپیوندند، پایه‌های آن سست و ناپایدار خواهد بود. در نهایت، پیمان ابراهیم بیش از آنکه صلحی پایدار به همراه داشته باشد، به ابزار سیاسی و اقتصادی قدرت‌های بزرگ تبدیل شده و سرنوشت آن به شدت وابسته به تحولات میدانی و فشار افکار عمومی در جهان عرب باقی مانده است.