تقویت همکاری منطقه‌ای از طریق ادغام هوش مصنوعی و اطلاعات مکانی

باشگاه خبرنگاران جوان – در چهارمین جلسه کمیته فناوری‌های اطلاعات مکانی بریکس که در تاریخ ۸ و ۹ مهر ۱۴۰۴ به میزبانی ایران و بصورت مجازی برگزار شد. پیشنهاد سازمان فضایی ایران با موضوع تشکیل اتحادیه بریکس-GeoAI مطرح شد.

اتحادیه بریکس–ژئو AI به بررسی نقش هوش مصنوعی مکانی (GeoAI) در تقویت همکاری‌های فناورانه و توسعه پایدار میان کشور‌های عضو بریکس می‌پردازد. بریکس متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی، ایران، مصر، اتیوپی، امارات متحده عربی و اندونزی است؛ کشور‌هایی که در سال‌های اخیر به‌عنوان اقتصاد‌های نوظهور جایگاهی مهم در نظام بین‌الملل پیدا کرده‌اند. این کشور‌ها در عین برخورداری از ظرفیت‌های اقتصادی، جمعیتی و فناورانه گسترده، با چالش‌های مشابهی مانند تغییرات اقلیمی، امنیت غذایی، شهرنشینی سریع، فشار بر منابع طبیعی و شکاف‌های زیرساختی مواجه‌اند. همکاری نزدیک میان اعضای بریکس می‌تواند پاسخی مؤثر به این مسائل باشد و بستری برای ایجاد یک نظم نوین مبتنی بر چندجانبه‌گرایی و استقلال فناورانه فراهم کند.

در این میان، ژئو AI به‌عنوان یکی از فناوری‌های نوظهور، نقش کلیدی ایفا می‌کند. ژئو AI ترکیبی از داده‌های مکانی (تصاویر ماهواره‌ای، داده‌های حسگر‌ها و نقشه‌های جغرافیایی) و الگوریتم‌های هوش مصنوعی مانند یادگیری ماشین و یادگیری عمیق است که به تحلیل الگو‌های فضایی، پیش‌بینی رخداد‌ها و تصمیم‌گیری هوشمند کمک می‌کند. توانایی این فناوری در تشخیص الگو‌های پیچیده، پیش‌بینی بحران‌ها و پشتیبانی از سیاست‌گذاری هوشمند، آن را به ابزاری راهبردی برای کشورهایی، چون بریکس تبدیل کرده است.

نقش ژئو AI برای بریکس چندوجهی است. نخست، این فناوری امکان حکمرانی داده‌محور را فراهم می‌آورد و به دولت‌ها کمک می‌کند تا با اتکا بر داده‌های مکانی و تحلیلی، تصمیماتی دقیق‌تر و شفاف‌تر اتخاذ کنند. دوم، ژئو AI می‌تواند به بهینه‌سازی زیرساخت‌های حیاتی همچون شبکه‌های حمل‌ونقل، انرژی و خدمات عمومی یاری رساند. سوم، این فناوری بستری برای همکاری‌های فرامرزی در مدیریت منابع مشترک، مقابله با بلایا و کنترل اپیدمی‌ها ایجاد می‌کند. چهارم، توسعه بومی ژئو AI استقلال فناورانه بریکس را تقویت کرده و وابستگی به پلتفرم‌های غربی را کاهش می‌دهد.

چشم‌انداز اتحادیه ژئو AI بریکس بر پایه چند محور کلیدی بنا شده است. نخست، ایجاد یک بستر مشترک داده‌های مکانی و پلتفرم تحلیل که امکان تبادل داده، تحلیل بلادرنگ و توسعه مدل‌های مشترک را فراهم آورد. دوم، راه‌اندازی مراکز تحقیق و نوآوری در هر کشور عضو متناسب با نیاز‌های محلی؛ برای مثال، تمرکز بر کشاورزی هوشمند در هند، تاب‌آوری اقلیمی در برزیل یا شهر‌های هوشمند در چین. سوم، تدوین چارچوبی مشترک برای حکمرانی داده و هوش مصنوعی که بر امنیت داده، شفافیت الگوریتمی و دسترسی عادلانه تأکید داشته باشد. چهارم، سرمایه‌گذاری در آموزش و توسعه منابع انسانی از طریق برنامه‌های آموزشی، بورسیه‌ها و تبادل دانش میان پژوهشگران و متخصصان.

اهداف راهبردی این اتحاد شامل ارتقای تاب‌آوری منطقه‌ای در برابر بحران‌های اقلیمی و بلایا، تقویت حاکمیت فناوری و کاهش وابستگی به بیرون، حمایت از نوآوری بومی و استارتاپ‌ها، افزایش تأثیرگذاری بریکس در تعیین استاندارد‌های بین‌المللی و نیز استقرار حکمرانی داده‌محور است. از نظر کاربردی، ژئو AI می‌تواند در حوزه‌های متعددی نقش‌آفرینی کند: از پایش و بهینه‌سازی کشاورزی برای تضمین امنیت غذایی گرفته تا پیش‌بینی بلایای طبیعی و تسهیل واکنش‌های سریع، از طراحی شهر‌های پایدار و هوشمند تا مدیریت تغییرات اقلیمی و همچنین پایش سلامت عمومی و کنترل شیوع بیماری‌ها.

با وجود این فرصت‌ها، چالش‌های مهمی نیز پیش روی اتحادیه قرار دارد. مسأله مالکیت داده و اعتماد متقابل از یک‌سو و تفاوت‌های سیاسی و راهبردی میان کشور‌ها از سوی دیگر می‌تواند مانع همکاری بیشتر شود. علاوه بر آن، شکاف‌های زیرساختی و دسترسی نابرابر به ماهواره‌ها، پلتفرم‌های ابری و ابزار‌های هوش مصنوعی ممکن است باعث ایجاد عدم توازن در مشارکت کشور‌ها شود. نبود استاندارد‌های مشترک در فرمت داده‌ها و معماری مدل‌های هوش مصنوعی، کمبود نیروی متخصص و دغدغه‌های اخلاقی و حقوقی مانند حفظ حریم خصوصی و جلوگیری از سوگیری الگوریتم‌ها نیز از دیگر موانع مهم هستند.

در نقشه راه پیشنهادی برای غلبه بر این چالش‌ها، اقدامات متعددی مطرح شده است: برگزاری اجلاس سطح بالای ژئو AI بریکس برای همسوسازی اولویت‌ها، ایجاد مراکز تحقیقاتی منطقه‌ای، توسعه پلتفرم‌های متن‌باز و اشتراک‌گذاری داده و ابزارها، اجرای پروژه‌های پایلوت در حوزه‌های کلیدی همچون کشاورزی و مدیریت بحران، سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش نیروی انسانی متخصص و در نهایت ایجاد مشارکت‌های گسترده میان دولت‌ها، دانشگاه‌ها و بخش خصوصی.

در مجموع، ژئو AI برای بریکس یک فرصت استراتژیک محسوب می‌شود که نه‌تنها به حل چالش‌های مشترک در زمینه اقلیم، شهرنشینی و امنیت غذایی کمک می‌کند، بلکه توان این بلوک را برای ایفای نقش پررنگ‌تر در حکمرانی جهانی فناوری افزایش می‌دهد. آینده توسعه منطقه‌ای و جهانی در گرو بهره‌گیری هوشمندانه از داده‌های مکانی و هوش مصنوعی است و بریکس می‌تواند با همکاری، ادغام و نوآوری، الگویی مستقل و پایدار برای جهان جنوب ایجاد کند.