صنایع خلاق؛ پلی میان فرهنگ و اقتصاد در مسیر توسعه نوین ایران

باشگاه خبرنگاران جوان؛ پریزاد اقبالی – سید مهدی شریفی استاد دانشگاه تهران و دبیر ستاد فناوری‌های نرم و صنایع خلاق معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور در برنامه تلویزیونی به تشریح صنایع خلاق پرداخت و گفت: صنایع خلاق دریایی است ژرف و پیچیده. برای درک معنای واقعی صنایع خلاق، باید به تاریخچه‌ای نیم‌قرنی آن بازگردیم؛ به دهه‌های سی و چهل میلادی و اندیشه‌های مکتب فرانکفورت. در آن زمان، اندیشمندانی دغدغه‌مند، مفهوم «صنعت فرهنگ» را مطرح کردند و هشدار دادند که چگونه نظام سرمایه‌داری ممکن است فرهنگ را به ابزاری برای انحراف و تحریف تبدیل کند. آنان معتقد بودند که صنعت فرهنگ می‌تواند به جای ترویج ارزش‌های انسانی، به ماشینی برای تولید توده‌های مصرف‌کننده بدل شود.

او ادامه داد: اما گذر زمان و پیشرفت‌های اجتماعی، دیدگاه‌ها را دگرگون ساخت. در دهه‌های بعد، دنیا به این نتیجه رسید که فرهنگ می‌تواند نه فقط یک کالای مصرفی، بلکه منبعی برای خلق ارزش افزوده و توسعه اقتصادی باشد. بدین ترتیب، اصطلاح «صنایع فرهنگی» پا به عرصه گذاشت، عرصه‌ای که در آن تولیدات فرهنگی نظیر کتاب، سینما، تئاتر و هنر‌های دیگر، قابلیت درآمدزایی و رشد اقتصادی داشتند.

وی افزود: با پیشرفت‌های بیشتر، تلاش شد تا این مفهوم از بار منفی پیشین رها شده و به عنوان «صنایع خلاق» شناخته شود؛ واژه‌ای که بهتر می‌توانست تنوع و نوآوری‌های این حوزه را دربرگیرد. از دهه پنجاه و شصت به بعد، این صنایع گسترش یافتند و امروز، در سراسر جهان، تبدیل به بخشی حیاتی از اقتصاد و فرهنگ شده‌اند.

او تاکید کرد: در ایران عزیز نیز امید فراوان است که این مسیر را با گام‌های استوار و متین ادامه دهیم، هرچند هنوز راه درازی در پیش داریم. اما آنچه در این میان بسیار مهم است، توجه به «فناوری‌های نرم» است؛ فناوری‌هایی که برخلاف فناوری‌های سخت مانند ماشین‌آلات و سازه‌ها، بر تغییر نگرش‌ها و رفتار‌های انسانی تأکید دارند.

وی تاکید کرد: در حوزه دانشگاهی، تلاش‌های فراوانی صورت گرفته تا به فناوری‌های نرم و صنایع خلاق جایگاهی شایسته داده شود. این حوزه‌ها نه تنها به دنبال تولید کالا، بلکه هدفشان تغییر ذهنیت‌ها و ایجاد ارزش‌های نوین است. در معاونت علمی ریاست جمهوری نیز، تمرکز ویژه‌ای بر حمایت از این فناوری‌ها و توسعه زیرشاخه‌هایی مانند بازی‌های دیجیتال، اسباب‌بازی، انیمیشن و نوشت‌افزار صورت گرفته است.

وی افزود: یکی از دغدغه‌های اصلی ما، تبدیل فعالان صنایع خلاق به شرکت‌های دانش‌بنیان است تا بتوانند از حمایت‌های همه‌جانبه بهره‌مند شوند و جایگاه خود را در اقتصاد نوین تثبیت کنند. این تلاش‌ها در کنار اصلاح آیین‌نامه‌ها و حمایت‌های مالی و معنوی، کمک می‌کند تا فعالان این عرصه بتوانند در رقابت جهانی جایگاهی ویژه پیدا کنند.

او گفت: نکته مهم دیگر، ضرورت تغییر نگرش و رفتار جامعه نسبت به فناوری‌های نرم است. این فناوری‌ها نه تنها ابزار، بلکه بستری برای خلق هویت، گفتمان‌سازی و تغییر اجتماعی به شمار می‌آیند. در این راستا، علوم شناختی به عنوان کلیدواژه‌ای نوظهور، نقشی بی‌بدیل ایفا می‌کند؛ چرا که با درک عمیق از سازوکار‌های ذهنی انسان، می‌توان پیام‌ها و تولیدات فرهنگی را موثرتر و تاثیرگذارتر کرد.

وی افزود: ما در دانشگاه تهران و سایر مراکز علمی، دروس و پژوهش‌های متعددی را به فناوری‌های شناختی اختصاص داده‌ایم تا بتوانیم بنیان‌های نظری و عملی این حوزه را تقویت کنیم. این علم به ما کمک می‌کند تا دقیق‌تر بدانیم چگونه می‌توان تغییر نگرش و رفتار را در سطح فرد و جامعه ایجاد کرد و از چه ابزار‌هایی برای اثرگذاری بهره برد.

او در پایان خاطرنشان کرد: در نهایت، باور دارم که آینده متعلق به کسانی است که بتوانند این دو حوزه را به‌خوبی با هم پیوند دهند؛ علم و فناوری نرم، هنر و فرهنگ، خلاقیت و نوآوری. به امید روزی که ایران عزیز، نه تنها در تولید فناوری‌های سخت، بلکه در عرصه‌های نرم و خلاق، سرآمد جهان باشد و فرهنگ و هنر این سرزمین، منبعی برای توسعه پایدار و شکوفایی جامعه شود.