قد دماوند کوتاه نشده است

باشگاه خبرنگاران جوان – قله دماوند بلندترین قله ایران و بلندترین آتشفشان خاورمیانه، در سال‌های اخیر مورد توجه و بحث‌های مختلفی قرار گرفته است. برخی فعالان حوزه کوهنوردی و محیط‌زیست معتقدند ارتفاع قله دماوند که در منابع قدیمی پنج‌هزار و ۶۷۱ متر عنوان شده، طی چند دهه اخیر به دلیل کوهنوردی غیر اصولی، پاکوب شدن مسیرها و فعالیت معادن در دامنه‌های میانی، کاهش یافته است.

اما بررسی‌های علمی و اندازه‌گیری‌های دقیق نشان می‌دهد این ادعا صحت ندارد.

براساس گزارشی که در «صدای میراث» منتشر شده است، موسس انجمن غار و غارشناسی ایران و مربی فدراسیون کوهنوردی ایران به نقل از نقشه‌برداری‌های انجام‌شده توسط یک تیم اتریشی اعلام کرده‌اند که ارتفاع کوه دماوند پنج‌هزار و ۶۷۱ متر بوده اما نقشه‌برداری‌های جدید نشان می‌دهند که ارتفاع دماوند اکنون پنج هزار و ۶۱۰ متر است. برخی از کارشناسان معتقدند این تغییرات ناشی از کاهش تدریجی ارتفاع کوه در اثر فرسایش‌های طبیعی و فعالیت‌های انسانی است.

جواد نظام‌دوست، متخصص این حوزه، علت اصلی این کاهش ارتفاع را ترکیبی از فرسایش طبیعی و فعالیت‌های انسانی می‌داند. به گفته وی، ساخت جاده‌ها، استخراج مواد معدنی و تخریب پوشش گیاهی در دامنه‌های دماوند از جمله عواملی هستند که به تخریب و ریزش بخشی از کوه منجر شده‌اند. همچنین، پاکوب شدن مسیرهای صعود و جابه‌جایی خاک سطحی کوه از دیگر عواملی است که باعث کاهش ارتفاع به‌ویژه در برخی بخش‌ها شده است.

سیدعبدالرضا سعادت، مدیرکل نقشه‌برداری زمینی و بنیادی سازمان نقشه‌برداری کشور در همین زمینه اعلام‌کرد: با توجه به اندازه‌گیری‌های دقیق انجام شده توسط سازمان نقشه‌برداری کشور در سال ۱۳۸۵ ارتفاع دقیق قله دماوند پنج‌هزار و ۶۷۱ متر و ۲۰ سانتی‌متر از سطح آب‌های آزاد واقع در بندرعباس است.

وی بیان‌داشت: اندازه‌گیری‌های انجام شده با ابزارهای دقیق GPS و اتصال به شبکه‌های ترازیابی دقیق کشور، شامل ایستگاه‌هایی در دامنه‌ها و پایه قله، با دقت سانتی‌متر انجام شده و اختلاف با داده‌های قدیمی مربوط به تفاوت روش‌ها و ابزارهای اندازه‌گیری است، نه کاهش واقعی ارتفاع قله. برای مثال، اندازه‌گیری‌های «آلن باخ» حدود ۶۰ سال پیش با تصاویر ماهواره‌ای اولیه و دقت پایین انجام شده بود، در حالی که امروزه با ابزارهای مدرن، ارتفاع را از نقطه پایه قله تا نوک قله با دقت چند سانتی‌متر ثبت می‌کنند.

سعادت خاطرنشان‌کرد: در واقع تیم نقشه‌برداری این سازمان در سال ۱۳۸۵، با استفاده از ابزارهای دقیق و روش‌های ژئودتیکی، ارتفاع دماوند را پنج‌هزار و ۶۷۱ متر و ۲۰ سانتی‌متر اندازه‌گیری کردند. در این پروژه، مبنای محاسبات صفر ارتفاعی ایران در بندر شهید رجایی در شهر بندرعباس بوده است؛ یعنی همان سطح آب‌های آزاد که در سراسر کشور به ایستگاه‌های ترازیابی منتقل می‌شود. ارتفاع قله نسبت به ارتفاع ایستگاه ترازیابی دقیق کشور در دامنه دماوند اندازه‌گیری و محاسبه شده است.

وی تاکید کرد: آقای آلن باخ، حدود ۶۰ سال پیش ارتفاع دماوند را حدود پنج‌هزار و ۶۷۱ متر اعلام کرده بود. اما آن اندازه‌گیری نه با ابزارهای دقیق امروزی انجام شده بود و نه با مرجع ارتفاعی مشخص. روش وی بر پایه تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های تقریبی بود؛ بنابراین تفاوت میان پنج‌هزار و ۶۷۰ متر و پنج‌هزار و ۶۰۹ متر به‌دلیل تفاوت روش‌ها و دقت ابزارهاست، نه کاهش واقعی ارتفاع دماوند.

مدیرکل نقشه‌برداری زمینی و بنیادی سازمان نقشه‌برداری کشور ادامه‌داد: سازمان نقشه‌برداری کشور، اندازه‌گیری ارتفاع را به روش‌های زمینی و با دقت بسیار بالا اندازه‌گیری می‌کند. این کار یکی از سخت‌ترین فعالیت‌های فنی است، زیرا ارتفاع از یک ایستگاه به ایستگاه دیگر با دقت میلی‌متری و حتی کسری از میلی‌متر منتقل می‌گردد. در مورد دماوند هم ارتفاع قله از یکی از ایستگاه‌های پایه در دامنه منتقل شده و این اندازه‌گیری کاملاً دقیق است.

وی در توضیح اینکه صفر ارتفاعی چیست، گفت: در کشورهایی مثل ایران که به آب‌های آزاد دسترسی دارند، «صفر ارتفاعی» را از سطح متوسط آب‌های آزاد می‌گیرند. در ایران، این نقطه در بندرعباس (بندر شهید رجایی) تعریف شده است. ایستگاه‌های ساحلی سطح آب را به‌صورت متناوب اندازه می‌گیرند و میانگین آن به‌عنوان سطح مبنا یا صفر ارتفاعی کشور در نظر گرفته می‌شود. از آنجا، این ارتفاع به شبکه‌ای از ایستگاه‌های ترازیابی منتقل می‌شود که هر دو کیلومتر یک ایستگاه دارند؛ به‌اصطلاح «شبکه درجه یک ترازیابی کشور».

سعادت اضافه‌کرد: این ارتفاع از بندرعباس به شهرهای مختلف مثل تهران، شیراز، تبریز و دیگر نقاط منتقل شده و یکی از شاخه‌های آن هم تا پُلور و دامنه قله دماوند ادامه دارد. بر اساس داده‌های ایستگاه GPS پلور، بدلیل پدیده کوهزایی افزایش ارتفاع سالانه حدود یک تا دو میلی‌متر را در محدوده البرز مشاهده می‌گردد. یعنی پوسته زمین در این منطقه در حال بالا آمدن است، نه پایین رفتن. این افزایش ارتفاع ناشی از فشارهای تکتونیکی است که در پوسته ایران وجود دارد و خودش عامل بسیاری از زمین‌لرزه‌هاست. به‌طور کلی اختلاف بین هدد ارتفاع اعلامی سازمان ‌نقشه‌برداری کشور با ارتفاع مندرج در متون قدیمی ناشی از اختلاف در دقت اندازه‌گیری است.

وی در مورد این سوال که برداشت افقی از معادن می‌تواند باعث کاهش ارتفاع کوه‌هایی مثل دماوند شود یا نه گفت: «از نظر علمی بعید است چنین اثری داشته باشد. مگر اینکه برداشت در مقیاس بسیار بزرگ و در محدوده نزدیک به قله انجام شود. برداشت‌های فعلی در ارتفاعات دو تا سه‌هزار متری فقط می‌توانند باعث ریزش محلی یا تغییر شکل‌های کوچک در دامنه شوند، نه کاهش ده‌ها متری ارتفاع قله.

این مقام مسئول بیان‌داشت: درست است که فعالیت‌های انسانی مانند کوهنوردی بی‌ضابطه، تخریب پوشش گیاهی و معدن‌کاوی می‌تواند به فرسایش خاک و آسیب به طبیعت منجر شود، اما ارتباط دادن این عوامل با کاهش ۶۰ متری ارتفاع قله علمی نیست.

وی درپایان گفت: اگر هدف از طرح این موضوع، جلب توجه به لزوم حفاظت از دماوند و جلوگیری از معدن‌کاری در این منطقه باشد، ما کاملا با آن موافقیم. دماوند یک سرمایه ملی و میراث طبیعی ارزشمند است و هرگونه فعالیت انسانی در اطراف آن باید با دقت و ملاحظات زیست‌محیطی انجام شود. اما این مساله را نباید با بحث علمی تغییر ارتفاع قله خلط کرد. عدد دقیق ارتفاع دماوند حدود پنج هزار و ۶۰۹ متر از سطح آب‌های آزاد بندرعباس است و کاهش ۶۰ متری آن واقعیت علمی ندارد.

منبع: سازمان نقشه‌برداری کشور