پوتین بشار اسد را به حکومت جولانی تحویل می‌دهد؟

رئیس‌جمهور موقت سوریه روز گذشته سفری رسمی به مسکو داشت. ابومحمد الجولانی که پس از به دست گرفتن با نام احمد الشرع شناخته می‌‌شود، برای نخستین بار پس از سقوط اسد به روسیه سفر  کرد. او ملاقاتی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه داشت و پس از آن نیز مذاکرات دوجانبه به مدت حدود دو ساعت و نیم میان دو هیئت انجام شد.

به گزارش «شایانیوز» و به نقل از هم‌میهن، سفر الشرع به مسکو اهمیتی چندوجهی دارد؛ چراکه روسیه منطقه شام را حوزه نفوذ سنتی خود می‌داند و قطع حمایت آن‌ها از بشار اسد، رئیس‌جمهور پیشین این کشور نقش موثری در سقوط حکومت او و به قدرت رسیدن جولانی داشت.

برخی منابع دولتی سوریه به خبرگزاری فرانسه گفتند که موضوع استرداد بشار اسد به حکومت دمشق برای محاکمه نیز یکی از درخواست‌های مطرح‌شده از سوی الشرع است.درخواستی پرچالش که امکان اجابت آن ضعیف ارزیابی می‌شود. روسیه نیز در سوریه دو پایگاه استراتژیک حمیمیم در استان لاذقیه و پایگاه دریایی طرطوس واقع در استانی به همین نام را در اختیار دارد که حفظ آن‌ها و درگیری در پروژه بازسازی سوریه را دنبال می‌کند.

اولین ملاقات رسمی در مسکو

تصاویر منتشر شده از کاروان اسکورت موتوری جولانی در مسکو نشان می‌دهد که با او دقیقاً مانند یک رهبر تراز اول سیاسی برخورد و بالاترین سطح تشریفات و حفاظت برایش فراهم شد. رئیس‌جمهور دوره انتقالی سوریه پس از ورود به مسکو، در کاخ کرملین به طور رسمی مورد استقبال پوتین قرار گرفت. 

به گزارش خبرنگار ایرنا از کرملین، رئیس‌جمهور روسیه در این دیدار گفت: «کشورهای ما طی دهه‌های متمادی روابط ویژه‌ای را توسعه داده‌اند. ما بیش از ۸۰ سال است که روابط دیپلماتیک خود را حفظ کرده‌ایم و این روابط در سخت‌ترین دوران برای روسیه و اتحاد جماهیر شوروی – در سال ۱۹۴۴ – برقرار شده است. در این مدت، روابط بین سوریه و روسیه همواره دوستانه بوده است.»

پوتین ادامه داد: «ما در روسیه هرگز هیچ رابطه‌ای با سوریه که مربوط به شرایط سیاسی یا منافع خاص ما باشد، نداشته‌ایم. در طول این دهه‌ها، ما همیشه منافع مردم سوریه را در نظر داشته‌ایم.» او با بیان اینکه ما واقعاً روابط عمیقی با مردم سوریه داریم، گفت: «در حال حاضر، بیش از چهار هزار جوان سوری در مؤسسات آموزش عالی در فدراسیون روسیه مشغول به تحصیل هستند و من بسیار امیدوارم که در آینده آنها سهم قابل توجهی در توسعه و تقویت دولت سوریه داشته باشند.»

پوتین همچنین با اشاره به انتخابات اخیر در سوریه، خطاب به الشرع گفت: «انتخابات پارلمانی که اخیراً در سوریه برگزار شد. یک موفقیت بزرگ برای شماست، زیرا منجر به تحکیم جامعه می‌شود. با وجود اینکه سوریه در حال حاضر دوران سختی را پشت سر می‌گذارد، برگزاری این انتخابات، روابط و تعامل بین همه نیروهای سیاسی در سوریه را تقویت خواهد کرد.»

رئیس‌جمهور روسیه با اشاره به فعالیت کمیسیون همکاری‌های مشترک روسیه و سوریه از سال ۱۹۹۳ گفت که این کمیسیون اکنون کار خود را از سر گرفته است. او با بیان اینکه ابتکارات جالب و مفید بسیاری در مذاکرات هیئت‌های طرفین مطرح شده است، گفت: «ما، به نوبه خود، آماده‌ایم تا هر کاری را برای اجرای آنها انجام دهیم و همچنین توافق کردیم که از طریق وزارت امور خارجه، تماس‌ها و مشورت‌های منظم را حفظ کنیم.» رئیس دولت موقت سوریه هم در این دیدار گفت: از شما (پوتین) به خاطر استقبال و پذیرایی در مسکو تشکر می‌کنم؛ این رویداد سفری جدی است. سوریه سعی خواهد کرد روابط خود با روسیه را از نو تنظیم کند، مسئله اصلی ثبات در کشور و منطقه است. پل‌های همکاری جدی از جمله همکاری‌های اقتصادی بین روسیه و سوریه، دو کشور را به هم پیوند می‌دهد.»

جولانی گفت: «روسیه و سوریه همکاری‌های قابل توجهی از جمله همکاری اقتصادی دارند. سوریه برای تامین بخشی از مواد غذایی خود به تولیدات روسیه متکی است و بسیاری از نیروگاه‌های برق به تجربه و تخصص مسکو متکی هستند.»

الشرع همچنین اظهار داشت که حکومت جدید سوریه، به قراردادهای قبلی میان دمشق و مسکو احترام خواهد گذاشت. او در کوران سقوط حکومت سوریه و تغییرات در دمشق هم گفته بود که آن‌ها قصد بر هم زدن روابط خود با مسکو را ندارند چراکه «روسیه عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل است. سلاح‌های سوریه کاملاً روسی هستند و توافق‌نامه‌های متعددی در مورد تامین مواد غذایی و انرژی وجود دارد که سوریه سال‌هاست، به آنها متکی است.»

درخواست برای استرداد بشار

ناظران بر این باورند که احتمال استرداد بشار اسد به سوریه برای محاکمه به اتهام ارتکاب جنایت علیه مردم این کشور، دور از انتظار است. اسد با اخذ پناهندگی همراه خانواده‌اش به روسیه رفت و طی ۱۰ ماه گذشته در این کشور زندگی کرده است. الشرع نیز چند هفته قبل طی مصاحبه‌ای با یک شبکه عربی از مذاکره با روس‌ها در جریان روند ۱۱ روزه آغاز حرکت هیئت تحریرالشام از شمال تا سقوط نظام بعث در دمشق خبر داد.

تحلیلگران احتمال کمی می‌دهند که روسیه اسد را به حکومت جولانی تحویل دهد. روز دوشنبه، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در پاسخ به سوالی راجع به شایعه مسمومیت اسد در روسیه، با رد این شایعه گفته بود:‌ «ما به دلایل کاملاً بشردوستانه به بشار اسد و خانواده‌اش پناهندگی دادیم. او هیچ مشکلی برای زندگی در پایتخت ما ندارد. هیچ مسمومیتی رخ نداده است.» 

با توجه به اهمیت روابط با روسیه برای سوریه، این موضوع که مسئله بازگرداندن اسد و محاکمه او بخواهد نقطه فشار دمشق بر مسکو باشد بعید به نظر می‌رسد. روس‌ها اهمیت ژئوپلیتیک برای سوریه قائل هستند و احتمالاً موضوع اسد از سوی دو طرف مدیریت شود. با این همه اما یک روز قبل از سفر جولانی، خبرگزاری رویترز گزارشی از انتقال گورهای دسته‌جمعی طی سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ منتشر کرد.

بر اساس ادعای رویترز، این عملیات جابه‌جایی که به زعم این رسانه انگلیسی برای انتقال هزاران جسد مدفون در گورهای دسته‌جمعی در منطقه شناخته شده القطیفه به یک سایت مخفی در بیابان‌های شرق دمشق انجام شده، بخشی از برنامه اسد برای بازیابی جایگاه بین‌المللی خود بوده است.

جولانی و پوتین چه می‌خواهند؟

این دو رئیس‌جمهور به یکدیگر نیاز دارند. در این میان، الجولانی به صورت کاملاً واضح علت تمایل خود به بازسازی روابط با روسیه را ابراز کرده است که وابستگی شدید این کشور در حوزه‌های مختلف به مسکو است. به خصوص این که در دوران فشار غرب بر سوریه اسد در جریان وقایع پس از بهار عربی و آغاز جنگ داخلی، روابط دمشق با مسکو فشرده‌تر شد.

سیستم نظامی سوریه با توجه به سابقه تاریخی ارتباط کشورهای عربی منطقه با بلوک شرق در دوران شوروی، یک سیستم کاملاً روسی و شرقی محسوب می‌شود. حتی اگر بخش اعظم آن از طریق حمله‌های سنگین اسرائیل پس از سقوط اسد نابود شده باشد. تغییر سیستم نظامی کشورها به ندرت اتفاق می‌افتد چراکه طی سال‌ها بر اساس متدهای آموزشی، تسلیحات و دیگر موارد بنا می‌شود و البته امری پرهزینه است. حکومت جدید دمشق برای اینکه به سرنوشت اسد یعنی هرج و مرج منتهی به بحران دچار نشود، نیاز دارد که هرچه سریع‌تر روند بازسازی ویرانی و جبران خسارت‌های بیش از یک دهه جنگ داخلی و تحریم‌های گسترده علیه سوریه را آغاز کند.

انجام این مهم نیز تنها از طریق سرمایه‌گذاری خارجی به خصوص از سوی کشورهای جنوب خلیج فارس، به حرکت درآمدن اقتصاد این کشور، بازیابی ظرفیت‌های نفتی و استفاده از ظرفیت‌های مهندسی و شرکت‌های خارجی امکان‌پذیر است. به نظر می‌رسد سوریه جولانی می‌خواهد مانند عربستان و امارات، حد وسطی میان آمریکا و روسیه به وجود بیاورد تا از این وضعیت خارج شود. 

الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر روسیه ساعتی بعد از اعلام پایان مذاکرات هیئت دو کشور گفت: «با توافق صورت گرفته، مسکو و دمشق، بزودی جلسه کمیسیون بین دولتی توسعه همکاری‌های تجاری و اقتصادی را برگزار خواهند کرد. ما در مورد پروژه‌های خاص در زمینه انرژی، حمل و نقل، توسعه گردشگری، توسعه مراقبت‌های بهداشتی و حوزه‌های فرهنگی و بشردوستانه گفت‌وگو کردیم.

سوری‌ها زیرساخت‌های تخریب‌شده زیادی از جمله زیرساخت‌های انرژی، راه‌آهن و حمل و نقل دارند و مسکو می‌تواند در راستای بازسازی این تأسیسات از دمشق حمایت کند. مسکو آماده توسعه میادین نفتی سوریه است.» همچنین خبرگزاری رویترز هم گزارش داد که احتمالاً موضوع استقرار مجدد نظامیان روسیه در جنوب سوریه برای به دست آوردن تضمینی مقابل اشغالگری اسرائیل، در مذاکره دوجانبه مطرح شده است.

اما پوتین از جولانی چه می‌خواهد؟ حضور روس‌ها در سوریه محدود به سال‌های اخیر و دوران جنگ با داعش نیست. روس‌ها در دوران اوج جنگ سرد، طی قراردادی با جمهوری عربی سوریه در سال ۱۹۷۱ پایگاه دریایی طرطوس را برپا کردند که برای آن‌ها اهمیتی راهبردی دارد. این پایگاه دریایی محل پشتیبانی ناوگان پنجم شوروی در دریای مدیترانه و همتایی برای مقابله با تاسیسات مشابه ناوگان ششم نیروی دریایی ایالات متحده در دریای مدیترانه (مستقر در ایتالیا) بود.

همچنین این محل با توجه به تاسیسات فنی و مخابراتی، برای روس‌ها اهمیت راهبردی در حوزه جمع‌آوری اطلاعات در حوزه اروپا دارد. پایگاه حمیمیم در لاذقیه هم از سال ۲۰۱۵ در اختیار روس‌هاست. تمام تحولات سوریه در ۵۴ سال گذشته باعث نشد که روسیه پایگاه دریایی طرطوس را از دست بدهد. همانطور که بعد از سقوط اسد هم پایگاه حمیمیم را حفظ کرد و همچنان نیز آن را در اختیار دارد.

درگیر شدن روسیه در پروژه‌های بازسازی سوریه که طبیعتاً با سرمایه‌گذاری کشورهای منطقه خلیج فارس انجام می‌شود نیز در حوزه اقتصادی برای روسیه که با تبعات تحریم‌های غرب درگیر و در جنگ اوکراین مشغول است، می‌تواند تاثیرگذار باشد.