امیری که در سه سال، رهی صدساله رفت

باشگاه خبرنگاران جوان – روزی که میرزا محمدتقی‌خان فراهانی مشهور به امیرکبیر، صدراعظم شاه ناصری شد و تنها ۳سال مرد اول ایران بود، اما خدماتش به این سرزمین به اندازه‌ای بود که تاریخ، همچنان نامش را به نیکی یاد می‌کند.

شاید مهم‌ترین قدم امیرکبیر برای پیشبرد ایران، تاسیس دارالفنون بود. او دریافته بود ایرانی که به سلاح علم روز و آگاهی مسلح نباشد، شیر بی‌یال و دمی است که نمی‌تواند در جهان، سری در سرا داشته باشد. در راستای ترویج آگاهی، امیر روزنامه وقایع اتفاقیه را هم تاسیس کرد تا مردمش از مسائل روز جهان آگاه باشند. امیرکبیر مخالف نفوذ خرافه در دین بود و بست‌نشینی در خانه علما را محدود کرد، میگساری در دوره او ممنوع شد، مستمری سنگین شاهزادگان را قطع و برای شاه مبلغ ماهانه معینی مشخص کرد، نظامیان در دوره او منظم شدند؛ آن هم با لباسی متحدالشکل، مخالف رشوه‌خواری بود، دیوانخانه عدالت بنا کرد، سد و راه ساخت، کاشت نیشکر و پنبه را رواج داد و هزارهزار قدم بی‌ادعای دیگر برداشت و در پایان، همین خدمات، دلیل اصلی بغض کوته‌نظران شد و گریبان او را گرفت.

به بهانه روز به صدارت‌ رسیدن امیر، نگاهی به برخی خدمات این مرد بزرگ می‌اندازیم و به‌خودمان یادآور می‌شویم در همین روزها نیز زنان و مردانی بزرگ در این سرزمین، قدم در قدمگاه امیر بی‌ادعا می‌گذارند و برای اعتلای ایران تلاش می‌کنند که هر چند نامشان به گوش‌مان نخورده، اما به احترام‌شان باید کلاه از سر برداشت و تمام‌قد ایستاد!

دارالفنون

ساختار آموزش کودکان و نوجوانان ایران تا قبل از تاسیس دارالفنون، در قالب مکتبخانه یا مدارس دینی بود و بچه‌ها در این مراکز، تنها علوم دینی، مقدمات ادبیات فارسی، کمی بوستان و گلستان و البته زبان عربی می‌آموختند، اما امیر دریافته بود که فرزندان ایران تا زمانی که به فیزیک، شیمی و ریاضی و دیگر علوم طبیعی مسلط نباشند، نمی‌توانند کاری از پیش ببرند. امیر با تاسیس دارالفنون کوشید با دعوت استادانی از ممالک شرق و غرب، پای علوم و فنون روز دنیا را به ایران باز کند و رشته‌هایی چون پزشکی، مهندسی و علوم نظامی را در این مدرسه به بچه‌های ایران آموزش دهد و دارالفنون را به الگوی مدارس جدید ایران تبدیل کند. دارالفنون در ۱۲۳۰شمسی تاسیس شد و ساختمان آن در خیابان ناصرخسرو تهران، اکنون هم قابل بازدید است.

میدان توپخانه

میدان توپخانه که اکنون آنجا را به نام میدان امام‌خمینی (ره) می‌شناسیم، در زمانی که ساخته شد، نمادی از اقتدار نظامی، مالی و خدمات شهری مدرن در ایران و البته تهران بود. قرار گرفتن ساختمان بانک شاهی، ساختمان اداره پست و تلگراف‌خانه بر همین اساس بود؛ میدانی که دستور ساخت آن را میرزاتقی‌خان داد و از نخستین میدان‌های مدرن کشور به شمار می‌رفت، اما مهم‌ترین هدف از ساخت این میدان، استقرار توپ‌ها و قشون نظامی و نمایش قدرت حکومت بود و به همین دلیل میدان توپخانه نام گرفت.

اسلحه‌سازی

در زمان صدارت امیرکبیر، نفوذ خارجیان به‌خصوص روس‌ها و انگلیس‌ها بسیار زیاد شده بود و امیر تصمیم گرفت با افزایش قدرت نظامی ایران، پای دول غربی و شرقی را تا جایی که می‌تواند از ایران کوتاه کند. ساخت نخستین کارخانه اسلحه‌سازی در تهران در زمان میرزاتقی‌خان، بخشی از سیاست‌های خودکفایی نظامی ایران بود. برخی اسناد می‌گویند در دوره صدارت او هر ماه در تهران هزار و در اصفهان ۳۰۰قبضه تفنگ می‌ساختند و توپ‌ریزی و باروت‌سازی تبریز دوباره رونق گرفت. خرید کشتی برای تقویت نیروی دریایی هم به دستور او بود.

داروخانه

پس از تاسیس دارالفنون، این مدرسه پایه‌گذار آموزش پزشکی نوین در ایران شد و فارغ‌التحصیلان آن اقدامات مهمی در زمینه تاسیس بیمارستان‌های دولتی، ترویج داروسازی و ساخت دواخانه‌ها به اشکال امروزی انجام دادند. یکی از چالش‌های مردم در آن دوره، بیماری واگیردار آبله بود که با درایت امیر، طرح آبله‌کوبی کشوری انجام شد که نقطه عطفی در تاریخ بهداشت عمومی ایران بود. داروخانه نظامیه در خیابان چراغ‌برق تهران، نخستین داروخانه تهران است که تا سال ۱۳۶۷فعال بود و اکنون برخی وسایل آن را می‌توانید در موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران ببینید.

کشاورزی

توسعه کشاورزی، یکی از راه‌های آبادانی کشور بود و میرزاتقی‌خان این مهم را دریافته بود. در دوره او کشت نیشکر و پنبه رونق گرفت. می‌گویند در زمان او یک کشیش آمریکایی، بذر پنبه را وارد ایران کرد و آن را اطراف ارومیه کاشتند و چون محصول موفق بود، امیر دستور داد مقدار بیشتری از این بذر را وارد کنند و برای بالابردن آگاهی مردم، دستور داد شیوه کاشت آن را در روزنامه وقایع‌اتفاقیه منتشر کنند. همزمان این بذر به فرمان او در امیرآباد تهران، ورامین و برخی شهرهای دیگر میان مردم توزیع شد و با افزایش کاشت پنبه، منسوجات کشور هم رونق گرفت.

رونق پارچه

اگرچه نخستین کارخانه‌های پارچه‌بافی در زمان او ساخته نشد، اما امیر با رفتارش تلاش کرد به این صنعت رونق دهد؛ مثلا ورود پارچه‌های خارجی به‌دلیل معاهده‌های تجاری به ایران ممنوع نبود، اما امیر غالبا لباس‌هایی با پارچه‌های ایرانی می‌پوشید و عملا جنس خارجی را مردود می‌دانست تا مردم از او الگو بگیرند. شال‌های دستبافت کرمانی با تشویق امیرکبیر آن‌قدر طرفدار پیدا کرد که به شال امیری معروف شد. در دوره او سنگ‌بنای کارخانه بزرگ نخ‌ریسی و چلواربافی در تهران و چند کارخانه حریربافی و ریسندگی گذاشته شد. امیر حتی دستور داده بود لباس نظامی‌ها را با پارچه ایرانی بدوزند.

نهر کرج

در زمان صدارت امیرکبیر، تهران پایتخت بود و مثل این روزها پایتخت‌نشینان که روزبه‌روز جمعیت‌شان هم افزایش می‌یافت، با بحران کمبود آب مواجه بودند. ازجمله اقدامات زیربنایی و مهم امیرکبیر انتقال آب رودخانه کرج به تهران بود. در آن روزها و با استفاده از کانال‌های سنتی و آبراه‌های طبیعی، این اتفاق رخ داد که گزارش مختصری در آن در شماره دهم روزنامه وقایع‌اتفاقیه منتشر شد. انتقال آب شمیرانات به تهران، بازسازی برخی آب‌بندها و پل‌ها را نیز به دوره او نسبت می‌دهند.

پست

در زمان صدارت امیرکبیر، تحولات مهمی در حوزه پست ایران رخ داد که یکی از مهم‌ترین آنها تاسیس نخستین اداره رسمی برای پست دولتی ایران بود تا مرسولات دولتی و نامه‌های مردم به سلامت به مقصد برسند. در این دوره چاپارخانه‌ها که تا قبل به‌صورت نامنظم فعالیت می‌کردند تحت نظارت دولت، خدماتی منظم ارائه می‌کردند. نخستین تعرفه‌های رسمی برای ارسال نامه‌ها و قوانینی برای امنیت نامه‌ها هم در عهد این مرد بزرگ وضع و زمینه‌ساز اتصال شبکه پست ایران به شبکه جهانی شد.

منبع: همشهری آنلاین