در زمستان منتظر کمبود گاز باشیم؟

 با آغاز فصل سرما، نگرانی ها درباره ناترازی انرژی کشور بار دیگر افزایش پیدا کرده است. در حالی که در ماه های گرم سال تمرکز به طور عمده بر ناترازی برق است، در نیمه دوم سال این نگرانی به صورت جدی در حوزه گاز طبیعی خود را نشان می دهد. بررسی داده های رسمی نشان می دهد که بخش صنعت، با وجود سهم پایین تر در عرضه گاز، همواره نخستین قربانی ناترازی است.

اجزای عرضه کل گاز طبیعی

بر اساس داده های ترازنامه انرژی گاز طبیعی در ایران، میانگین سهم نیروگاه ها از عرضه کل گاز در دوره ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ برابر با ۳۰ درصد بوده است. پس از آن، بخش مصرف نهایی خانگی و تجاری با میانگین ۲۸ درصد بیشترین سهم از عرضه گاز را به خود اختصاص داده است.

در مقابل، سهم صنعت از کل عرضه گاز حدود۲۱درصد برآورد می شود رقمی که با وجود پایین بودن نسبی، همواره تحت سیاست های محدودکننده قرار گرفته و در شرایط کمبود، گاز صنایع پیش از سایر بخش ها کاهش یا قطع می شود.با این حال، نکته حائز اهمیت آن است که در درون بخش صنعت، گاز طبیعی حدود ۷۷ درصد از کل انرژی مصرفی را تشکیل می دهد. به بیان دیگر، وابستگی شدید صنایع به گاز طبیعی موجب می شود که حتی محدودیت های کوتاه مدت در عرضه، عملاً بسیاری از واحدهای تولیدی را فلج کند و روند تولید و صادرات را مختل سازد.

از سوی دیگر، بررسی داده های عرضه نشان می دهد که هدررفت گاز در شبکه انتقال و توزیع ایران حدود ۹ درصد است، در حالی که میانگین جهانی این رقم بین ۱ تا ۵ درصد برآورد می شود. این میزان اتلاف به تنهایی بخش قابل توجهی از گاز تولیدی کشور را از چرخه مصرف مؤثر خارج می کند و فشار بیشتری بر ناترازی وارد می سازد.

سهم از عرضه کل گاز طبیعی

این در حالی است که نیروگاه های کشور، به عنوان بزرگ ترین مصرف کنندگان گاز، بزرگ ترین اتلاف کنندگان انرژی نیز محسوب می شوند. حدود ۸۰ درصد برق کشور با سوخت گاز طبیعی تولید می شود، اما راندمان فعلی نیروگاه های حرارتی کشور حدود ۳۳ درصد است. این بازده پایین در کنار فرسودگی تجهیزات و کندی اجرای طرح های بهینه سازی موجب شده است بخش قابل توجهی از گاز مصرفی عملاً به هدر رود.

از سوی دیگر، مصرف بالای گاز در بخش خانگی و تجاری ناشی از بازده پایین وسایل گرمایشی، ضعف در عایق بندی ساختمان ها و قیمت پایین انرژی، فشار زیادی بر شبکه عرضه وارد می کند. با وجود این، سیاست های مدیریت مصرف عمدتاً به جای کنترل این دو بخش بزرگ، متوجه بخش صنعت می شوند.

در عین حال، صنعت نیز از چالش های داخلی در زمینه بهره وری انرژی رنج می برد. فرسودگی تجهیزات، فقدان سامانه های بازیافت حرارت و ضعف در مدیریت انرژی موجب شده است تا شدت مصرف انرژی در بسیاری از صنایع ایران، به ویژه در بخش های فولاد، سیمان و پتروشیمی، بالاتر از میانگین جهانی باشد.

مصرف گاز صنعت

برای کاهش ناترازی گاز بدون آسیب به تولید، ضروری است سیاست گذاری ها به سمت ایجاد انگیزه های اقتصادی و رقابت سالم میان مصرف کنندگان انرژی هدایت شود. نوسازی تجهیزات و افزایش بهره وری در صنعت، زمانی پایدار خواهد بود که از مسیر صرفه اقتصادی و کاهش هزینه تولید پیش برود، نه صرفاً از طریق حمایت های مقطعی در نهایت، صنعت در بحران ناترازی گاز بیش از آنکه عامل باشد، قربانی است. ادامه این روند بدون اصلاح سیاست های تخصیص و بهینه سازی انرژی، می تواند تولید ملی و اشتغال صنعتی را با چالش های جدی مواجه سازد.