آیا ماه کامل واقعاً بر خواب ما تأثیر می‌گذارد؟

آیا تا به‌حال زیر نور ماه کامل در رختخواب غلتیده‌اید و با خود فکر کرده‌اید که شاید درخشش ماه مانع خواب شما شده است؟

به گزارش انتخاب و به نقل از sciencealert؛ برای نسل‌ها، مردم باور داشته‌اند که ماه می‌تواند شب‌های بی‌خوابی و رفتارهای عجیب – حتی جنون – را برانگیزد. واژه‌ی «lunacy» (به‌معنای دیوانگی) مستقیماً از واژه‌ی لاتین luna به‌معنای ماه گرفته شده است.

پلیس‌ها، کارکنان بیمارستان و نیروهای اورژانس اغلب سوگند می‌خورند که شب‌های ماه کامل، کارشان بیشتر می‌شود. اما آیا علم واقعاً این باور را تأیید می‌کند؟

پاسخ، البته پیچیده‌تر از افسانه‌هاست. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ماه کامل می‌تواند تا حدی بر خواب تأثیر بگذارد، اما تأثیر آن بر سلامت روان بسیار نامطمئن‌تر است.

من یک متخصص مغز و اعصاب هستم که در زمینه‌ی پزشکی خواب تحقیق می‌کنم و بررسی می‌کنم که خواب چگونه بر سلامت مغز تأثیر می‌گذارد. برایم جالب است که این افسانه‌ی کهن درباره‌ی نور ماه و دیوانگی، شاید ریشه در پدیده‌ای بسیار معمول‌تر داشته باشد: بی‌قراری ما در شب‌های روشن از نور ماه.

ماه کامل در واقع با خواب ما چه می‌کند؟

چندین پژوهش نشان داده‌اند که مردم در روزهای منتهی به ماه کامل – زمانی که ماه بیشترین درخشش را دارد – واقعاً متفاوت می‌خوابند. در این دوران، افراد به‌طور میانگین حدود ۲۰ دقیقه کمتر می‌خوابند، دیرتر به خواب می‌روند و زمان کمتری را در مرحله‌ی خواب عمیق و ترمیمی سپری می‌کنند.

مطالعات گسترده در میان جمعیت‌های مختلف نیز همین الگو را تأیید کرده‌اند: مردم در شب‌های نزدیک به ماه کامل دیرتر به رختخواب می‌روند و خواب کوتاه‌تری دارند.

احتمالاً دلیل اصلی این پدیده نور است. نور ماه کامل در ساعات اولیه‌ی شب می‌تواند ساعت زیستی بدن را به تأخیر بیندازد، ترشح ملاتونین (هورمون خواب) را کاهش دهد و هوشیاری مغز را افزایش دهد.

به‌طور کلی، این تغییرات خفیف‌اند؛ بیشتر مردم تنها ۱۵ تا ۳۰ دقیقه از خوابشان را از دست می‌دهند. اما اثر آن قابل اندازه‌گیری است و در مکان‌هایی که نور مصنوعی وجود ندارد – مانند مناطق روستایی یا هنگام کمپینگ – شدیدتر است.

برخی پژوهش‌ها همچنین نشان می‌دهند که تأثیر ماه ممکن است میان زنان و مردان متفاوت باشد. به‌عنوان نمونه، مردان در مرحله‌ی افزایشی ماه (waxing phase) خواب کمتری دارند، در حالی که زنان در حوالی ماه کامل خواب عمیق و آرام کمتری را تجربه می‌کنند.

ارتباط ماه کامل با سلامت روان

قرن‌هاست که مردم ماه کامل را مسبب دیوانگی می‌دانند. در باور عامه، نور ماه می‌تواند مانیا (شیدایی) را در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی تحریک کند، تشنج را در بیماران صرعی برانگیزد یا روان‌پریشی را در مبتلایان به اسکیزوفرنی تشدید کند.

نظریه‌ی قدیمی ساده بود: اگر زیر نور ماه خواب از سرت بپرد، ذهن آسیب‌پذیر ممکن است از هم بپاشد.

اما علم امروزی پیچیدگی بیشتری به این داستان افزوده است. پژوهش‌ها به‌روشنی نشان می‌دهند که کمبود خواب خود یکی از عوامل قوی بروز مشکلات روانی است. حتی یک شب خواب ناکافی می‌تواند اضطراب را افزایش دهد و خلق‌وخو را پایین بیاورد. تداوم اختلال خواب، خطر افسردگی، افکار خودکشی و تشدید بیماری‌هایی مانند اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی را بالا می‌برد.

به همین دلیل، حتی کاهش جزئی خواب در شب‌های ماه کامل ممکن است برای افرادی که در معرض خطر هستند تأثیر قابل‌توجهی داشته باشد. مثلاً فردی با اختلال دوقطبی ممکن است نسبت به کاهش یا تکه‌تکه شدن خواب، بسیار حساس‌تر از افراد عادی باشد.

اما نکته‌ی مهم اینجاست: وقتی پژوهشگران داده‌های گسترده‌ی جمعیتی را بررسی می‌کنند، هیچ الگوی قابل‌اعتماد و ثابتی بین فازهای ماه و بحران‌های روان‌پزشکی مشاهده نمی‌شود.

با این حال، برخی مطالعات محلی اثرات کوچکی را گزارش کرده‌اند. مثلاً در هند، بیمارستان‌های روان‌پزشکی بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ افزایش استفاده از تجهیزات محدودکننده‌ی بیماران را در شب‌های ماه کامل ثبت کرده‌اند. در چین نیز پژوهشی بر اساس داده‌های بیمارستانی بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۷، افزایش جزئی در پذیرش بیماران اسکیزوفرنیا در حوالی ماه کامل گزارش کرده است.

با این حال، این یافته‌ها در سراسر جهان یکسان نیستند و ممکن است بیشتر بازتاب عوامل فرهنگی یا تفاوت در رویه‌های بیمارستانی باشند تا عوامل زیستی.

در نهایت، ماه ممکن است کمی از خواب ما بکاهد، و بی‌خوابی نیز می‌تواند بر سلامت روان تأثیر بگذارد، به‌ویژه در افرادی که آسیب‌پذیرترند – از جمله افراد مبتلا به افسردگی، دوقطبی، اسکیزوفرنی یا صرع، و نیز نوجوانانی که نسبت به اختلال خواب حساس‌ترند.

اما این ایده که ماه کامل به‌طور مستقیم باعث «موجی از بیماری‌های روانی» می‌شود، همچنان بیشتر افسانه است تا واقعیت.

نظریه‌های دیگر و علت‌های ناکام

در طول سال‌ها، دانشمندان فرضیه‌های دیگری را برای توضیح اثرات احتمالی ماه بر بدن مطرح کرده‌اند – از نیروهای جزر و مدی بر بدن انسان گرفته تا تغییرات مغناطیسی زمین یا نوسانات فشار هوا. اما هیچ‌یک از این نظریه‌ها در بررسی‌های علمی معتبر تأیید نشده‌اند.

نیروهای گرانشی که اقیانوس‌ها را جابه‌جا می‌کنند، بسیار ضعیف‌تر از آن هستند که بتوانند بر فیزیولوژی بدن انسان تأثیر بگذارند، و مطالعات مربوط به تغییرات مغناطیسی یا جوی در فازهای مختلف ماه نیز نتایج ناسازگار یا ناچیز داشته‌اند.

در نتیجه، محتمل‌ترین توضیح برای ارتباط میان ماه و رفتار انسان، همان است: اختلال خواب ناشی از نور شب.

چرا این افسانه هنوز زنده است؟

اگر شواهد علمی تا این حد محدود است، چرا هنوز بسیاری از مردم به «اثر ماه کامل» باور دارند؟

روان‌شناسان پدیده‌ای را مطرح می‌کنند به نام همبستگی خیالی (illusory correlation) – یعنی ما شب‌های غیرعادی‌ای را که هم‌زمان با ماه کامل بوده‌اند، به‌خاطر می‌سپاریم، اما شب‌های بی‌حادثه‌ی دیگر را فراموش می‌کنیم.

ماه نیز از نظر بصری بسیار قابل‌توجه است. برخلاف عوامل پنهانی که خواب را مختل می‌کنند – مانند استرس، کافئین یا خیره شدن به تلفن همراه – ماه در آسمان است، کاملاً مشهود و آسان برای سرزنش.

درس‌هایی از ماه برای خواب در دنیای مدرن

حتی اگر ماه ما را «دیوانه» نکند، تأثیر اندکش بر خواب یادآور نکته‌ای مهم است: نور شب اهمیت دارد.

بدن ما برای پیروی از چرخه‌ی طبیعی روشنایی و تاریکی طراحی شده است. قرار گرفتن در معرض نور در ساعات پایانی شب – چه از ماه باشد، چه از چراغ خیابان یا صفحه‌ی تلفن همراه – می‌تواند ریتم شبانه‌روزی را به‌تأخیر بیندازد، ترشح ملاتونین را کاهش دهد و خواب را سبک‌تر و تکه‌تکه‌تر کند.

همین مکانیزم زیستی، خطرات مرتبط با تغییر ساعت تابستانی (Daylight Saving Time) را نیز توضیح می‌دهد. وقتی ساعت‌ها به جلو کشیده می‌شوند و شب‌ها روشن‌تر می‌مانند، خواب ما به تأخیر می‌افتد و ریتم شبانه‌روزی بدن دچار اختلال می‌شود؛ در نتیجه، احتمال تصادفات، مشکلات قلبی و کاهش ایمنی در محیط کار افزایش می‌یابد.

در دنیای مدرن، نور مصنوعی تأثیری بسیار بیشتر از نور ماه بر خواب ما دارد. به همین دلیل، بسیاری از متخصصان خواب از اجرای ساعت استاندارد دائمی حمایت می‌کنند تا زمان روز بهتر با ریتم زیستی بدن هماهنگ باشد.

بنابراین، اگر شبی در زیر نور ماه کامل احساس بی‌قراری کردید، چندان هم در اشتباه نیستید – ماه واقعاً می‌تواند کمی خواب شما را بر هم بزند. اما اگر این بی‌خوابی مکرر است، بهتر است به منبع نور در دستانتان نگاه کنید، نه به آن در آسمان.