چرا ایران همچنان در لیست سیاه FATF و متهم به تأمین مالی تروریسم است؟

شایانیوز– ایران تا این تاریخ همچنان در فهرست «کشورهای پرریسک» گروه ویژه اقدام مالی (FATF) قرار دارد؛ فهرستی که معمولاً از آن با عنوان «لیست سیاه» یاد می‌شود.

FATF اعلام کرده خروج ایران از این فهرست منوط به اجرای کامل برنامهٔ اصلاحات مالی، به‌ ویژه پیوستن و اجرای دو کنوانسیون بین‌المللی مبارزه با جرایم سازمان‌یافته (پالرمو) و مقابله با تأمین مالی تروریسم (CFT) است.

هرچند تهران در ماه‌های اخیر گام‌هایی در این مسیر برداشته، اما هنوز این اصلاحات از نظر FATF «کامل و اجرایی» تلقی نمی‌شوند.

مجمع تشخیص مصلحت نظام اخیراً با پیوستن مشروط به این دو کنوانسیون موافقت کرده است، اما FATF منتظر مشاهدهٔ اقدامات اجرایی واقعی است، نه صرفاً وعده‌ها یا تصمیمات مشروط.

FATF  اصلاً چیست؟

کارگروه ویژه اقدام مالی (Financial Action Task Force)  یک نهاد بین‌المللی است که در سال ۱۹۸۹ به ابتکار کشورهای عضو گروه هفت (G7) تشکیل شد. هدف اصلی آن مبارزه با پول‌شویی، تأمین مالی تروریسم جهانی و جرایم مالی سازمان ‌یافته است. این نهاد، دستورالعمل‌ها و استانداردهایی را تعیین می‌کند تا کشورها با شفاف‌سازی نظام مالی خود، مانع از جریان پول‌های غیرقانونی شوند.

FATF به‌ طور منظم کشورهای جهان را ارزیابی می‌کند و بر اساس همکاری یا عدم همکاری آن‌ها، نامشان را در یکی از سه فهرست قرار می‌دهد:

فهرست سفید: کشورهای کاملاً همکار با استانداردهای مالی بین‌المللی.

فهرست خاکستری: کشورهایی که هنوز برخی ضعف‌ها را دارند اما در حال اصلاح هستند.

فهرست سیاه: کشورهایی که از نظر FATF در زمینه مقابله با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم همکاری نمی‌کنند.

دلایل اصلی ماندن ایران در لیست سیاه

FATF سه دسته دلیل فنی و نهادی را برای تداوم وضعیت ایران مطرح می‌کند:

1-کاستی‌های قانونی در مبارزه با تأمین مالی تروریسم

ایران هنوز تمام استانداردهای بین‌المللی مربوط به جرم‌انگاری تأمین مالی تروریسم، پیگرد قضایی و مصادرهٔ اموال مشکوک را به‌طور کامل اجرا نکرده است.

به‌گفتهٔ FATF، قوانین فعلی ایران با الزامات کنوانسیون‌های بین‌المللی فاصله دارد و سازوکارهای اجرایی برای گزارش‌دهی و پیگیری تخلفات مالی کافی نیستند.

2-ضعف در کنترل شبکه‌های مالی غیررسمی

در گزارش‌های FATF و FinCEN تأکید شده که ایران از شبکه‌های غیررسمی برای نقل‌وانتقال پول استفاده می‌کند؛ شبکه‌هایی که تحت نظارت مؤثر بانک مرکزی یا نهادهای ناظر نیستند.

این ساختارهای موازی، یکی از عوامل اصلی نگرانی درباره شفافیت مالی ایران محسوب می‌شوند.

3-اتهام ارتباط مالی با گروه‌های منطقه‌ای

یکی دیگر از محورهای اتهام FATF، حمایت مالی یا لجستیکی ایران از گروه‌هایی است که برخی کشورها آن‌ها را «تروریستی» می‌دانند.

ایران این اتهام را رد می‌کند و این گروه‌ها را «جنبش‌های مقاومت» می‌نامد؛ بااین‌حال از دید FATF، نبود سازوکارهای نظارتی کافی برای جلوگیری از انتقال منابع به این گروه‌ها، همچنان یک نگرانی جدی است.

موانع سیاسی و حقوقی داخلی برای اجرای کامل استانداردها

اجرای استانداردهای FATF در ایران تنها مسئله‌ای فنی نیست، بلکه با چالش‌های سیاسی و حقوقی در داخل ایران  روبه‌رو است:

1. نگرانی از مداخلهٔ خارجی:

برخی نهادها معتقدند اجرای کامل CFT ممکن است منجر به افشای اطلاعات مالی نهادهای امنیتی یا نظامی شود.

2. مقاومت ذی‌نفعان داخلی:

گروه‌هایی که از ساختار فعلی سود می‌برند، در برابر شفاف‌سازی مقاومت نشان می‌دهند.

3. بی‌اعتمادی متقابل:

تحریم‌های گستردهٔ امریکا باعث شده ایران نسبت به همکاری با نهادهای بین‌المللی مالی بی‌اعتماد باشد؛ در مقابل، بانک‌ها و دولت‌های غربی نیز اجرای اصلاحات در ایران را ناکافی می‌دانند.

پیامدهای حضور در لیست سیاه FATF

کاهش شدید روابط بانکی بین‌المللی: بانک‌های خارجی از ترس جریمه‌های ثانویه حاضر به همکاری با بانک‌های ایرانی نیستند.

افزایش هزینهٔ تجارت خارجی: انتقال پول و تأمین کالا برای ایران دشوارتر و گران‌تر شده است.

بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران: حضور در لیست سیاه ریسک سرمایه‌گذاری را بالا می‌برد و جذب سرمایه خارجی را تقریباً ناممکن می‌کند.

آیا گام‌های اخیر ایران کافی‌اند؟

به باور FATF، اقدامات اخیر ایران هنوز کافی نیستند.

هرچند پیوستن مشروط به کنوانسیون‌ها سیگنال مثبتی تلقی می‌شود، اما این نهاد تأکید دارد که «تصویب قانونی» به‌تنهایی کافی نیست و باید شواهدی از اجرای عملی، گزارش‌دهی شفاف و پیگرد قضایی واقعی ارائه شود.

مسیر خروج ایران از لیست سیاه

برای خروج از فهرست FATF، ایران باید مجموعه‌ای از اقدامات فنی و نهادی را به صورت کامل اجرا کند:

1. تصویب و اجرای کامل دو کنوانسیون پالرمو و CFT

2. ایجاد سازوکار شفاف برای شناسایی و مسدودسازی دارایی‌های مشکوک

3. کنترل مؤثر بر صرافی‌ها و مؤسسات غیررسمی مالی

4. ثبت و اعلام عمومی مالکیت واقعی شرکت‌ها

5. همکاری عملی و پاسخ‌گو با درخواست‌های بین‌المللی در زمینهٔ جرایم مالی

6. آموزش و توانمندسازی نهادهای نظارتی و بانکی

بُعد ژئوپلیتیک ماجرا

اتهام تأمین مالی تروریسم صرفاً موضوعی فنی نیست، بلکه ابزاری سیاسی نیز به شمار می‌رود.

برخی کشورها، به ‌ویژه ایالات متحده، از برچسب «تأمین مالی تروریسم» برای اعمال فشار بیشتر بر ایران استفاده می‌کنند.

از سوی دیگر، حتی در صورت اجرای کامل اصلاحات، تداوم تحریم‌ها و فضای بی‌اعتمادی ممکن است مانع بازگشت ایران به نظام بانکی جهانی شود.

هم اکنون کجای راهیم؟

۱. ایران هنوز تمام الزامات FATF را اجرا نکرده و به همین دلیل در فهرست سیاه باقی مانده است.

۲. گام‌های اخیر تهران، از جمله موافقت مشروط با کنوانسیون‌ها، مثبت اما ناکافی است.

۳. خروج از فهرست نه فقط اصلاح قوانین، بلکه اجرای عملی و شفاف‌سازی نهادی می‌طلبد.

۴. بُعد سیاسی و ژئوپلیتیک این پرونده باعث شده حتی در صورت پیشرفت فنی، بازگشت کامل ایران به تعاملات بانکی بین‌المللی به‌ زودی ممکن نباشد.