خراسان در محاصره ریزگردها / بحران ۱۰ ساله‌ ای که نیازمند دیپلماسی و همکاری فرامرزی است

تیترکوتاه – نسیم شیرازی: ریزگردها به جان شمال شرق و شمال کشور افتاده اند و هر از گاهی وقتی دیگر چاره ای نمی ماند باعث تعطیلی استان های درگیر با این بحران نگران کننده می شود. ریزگردهایی که انگار حالا حالاها خیال پراکنده شدن از مرزهای ایران را ندارند. چه آن هایی که از مرزهای ترکمنستان به ایران می آیند و چه آن هایی که از مرزهای عراق و هرات ریه های ایرانی ها را نشانه گرفته اند و این بار این خراسان رضوی است که درگیر با ریزگردهای ناخوانده از مرزهای ترکمنستان و هرات سال ها است که دست و پنجه  نرم می کند. جنگی نابرابر که با بیابان زایی سال های اخیر، بیش از پیش به جان نفس مردم هم افتاده است. در این خصوص با مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی گفت و گو گرفتیم تا راهکارها رفع این معظل  را جویا شویم. راهکاری که آن ها هم مانند اهالی خراسان شمالی معتقدند هم هزینه بر و هم زمان بر است و بدون همکاری کشورها و البته مردم امکان پذیر نخواهد بود.

مدیرکل بحران استانداری خراسان رضوی با اشاره به وجود دو کانون گرد و غبار در خراسان رضوی در گفت و گو با تیترکوتاه گفت: ابتدا باید به این نکته توجه شود که به دلیل جریانات جوی، بادهای غالب منطقه ای، تفاوت های اقلیمی و مورفولوژیکی و توپوگرافی که میان سه استان گلستان، خراسان شمالی و خراسان رضوی وجود دارد؛ تاثیر خیزش گردوغبار در استان خراسان رضوی از دو استان دیگر بسیار بیشتر است چرا که میزان تاثیر گردوغبار از دو کانون «قره قوم» ترکمنستان  و «هرات» افغانستان بر خراسان رضوی، با توجه به فراوانی وزش بادهای شمال شرقی و شرقی بسیار زیادتر  است.

تصویب برنامه ای ۱۰ ساله برای مدیریت این بحران

«سید مسعود یاوری» با اشاره به مدیریت و پیشگیری از بحران گرد و غبار طی سال های گذشته، بیان کرد: از سال ۱۳۹۶ تاکنون اقدامات زیادی برای حل این مشکل صورت گرفته است؛ در مدیریت کانون های داخلی گردوغبار پس از تصویب  برنامه جامع مقابله با گرد و غبار و برنامه عمل دستگاه های اجرایی مرتبط توسط ستاد ملی سیاست گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار برنامه جامع مذکور، اقدامات اجرایی، مدیریتی و نظارتی برای ارگان های وظیفه مند در خصوص کنترل پدیده گرد و غبار در بازه زمانی ۱۰ ساله (۱۴۰۰ تا ۱۴۱۰) ارائه و در کارگروه زیربنایی و توسعه روستایی و عشایری به تصویب رسید.

تجهیز ۲۴ ایستگاه

وی ادامه داد: با توجه به شرایط بحرانی گرد و غبار در دو شهرستان خواف و سرخس اجرای طرح جامع مقابله با گرد و غبار و ریزگردهای استان با الویت این دو شهرستان مصوبات کارگروه گفته شده در شورای برنامه ریزی و توسعه استان خراسان رضوی به تصویب رسید و در اجرای این برنامه  اقدامات زیادی توسط دستگاه های اجرایی مسئول از قبیل تجهیز اداره کل هواشناسی به سامانه هشدار و پیش آگاهی وقوع پدیده گردوغبار و تجهیز نیمی از  شهرستان های استان به  ۲۴ ایستگاه سنجش گردوغبار در حال بهره برداری توسط حفاظت محیط زیست استان و اجرای پروژه های مختلف بیابان زدایی ، حفاظت و قرق ،  احیاء و بازسازی مراتع در کانون های گردوغبار داخلی توسط منابع طبیعی استان  و اداره کل حفاظت محیط زیست در مدیریت این بحران انجام شده است.

یاوری، تخریب پوشش گیاهی و خاک را به عنوان مهم ترین عوامل ایجاد و توسعه کانون های گرد و غبار  دانست و اظهار کرد: باید توجه داشت که تخریب پوشش گیاهی و خاک طی ده ها سال رخ داده است و احیاء خاک تخریب شده، استقرار پوشش گیاهی مناسب و فرهنگ سازی با هدف جلوگیری از تخریب مجدد با سرعت بسیار کمتر به نتیجه خواهد رسید و مدیریت پدیده گرد و غبار نسبت به تخریب اراضی و ایجاد کانون های گرد و غبار هزینه و زمان بیشتری نیاز دارد.

دو کانون در ترکمنستان

وی یادآور شد: در خصوص کانون های خارجی گرد و غبار مطالعه و منشأیابی کانون های گرد و غبار تاثیرگذار برکشور (تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان)، توسط پژوهشگاه هواشناسی و علوم، در سال ۱۳۹۹ انجام شده که بر اساس نتایج حاصل از مطالعات مذکور به طورکلی ۲ کانون اصلی گردوغبار در کشور ترکمنستان وجود دارد.

او درباره این دو کانون تصریح کرد: کانون شماره یک که در مرکز ترکمنستان قرار دارد در فصل های بهار و تابستان با شدت خیلی زیاد فعال بوده و کشور ترکمنستان، دریای خزر و همچنین مناطق شمال و شمال شرقی ایران شامل استان های گلستان، مازندران، گیلان، خراسان شمالی و خراسان رضوی را تحت تاثیر قرار می دهد و باد غالب در این منطقه در فصل بهار،  شرقی و شمال شرقی و در فصل تابستان، شمال شرقی و شمالی است.

غبار در بهار و تابستان

یاوری در خصوص کانون شماره دو نیز بیان کرد: این کانون در شمال شرقی کشور ترکمنستان قرار دارد و در دو فصل بهار و تابستان با شدت خیلی زیاد فعال است. این کانون کشور ترکمنستان، دریای خزر و منطقه شمال شرقی ایران شامل استان های خراسان شمالی و خراسان رضوی را تحت تاثیر قرار می دهد؛ باد غالب در منطقه شامل کانون شماره ۲ در فصل بهار شمال شرقی و در فصل تابستان شمالی و شمال شرقی است.

وی اضافه کرد: تعیین حجم و نوع عملیات کنترل کانون های گرد و غبار و همچنین برآورد هزینه و بازه زمانی لازم برای انجام اقدامات لازم، نیازمند همکاری دو کشور در زمینه مطالعه و اجرای اقداماتی از قبیل نهالکاری، بوته کاری، استفاده از خاک پوش های سازگار با محیط زیست، انجام اقدامات آبخیزداری و ایجاد شبکه های بادشکن است.  

نحوه گسترش روابط دیپلماسی، چالشی دیگر

مدیرکل بحران استانداری خراسان رضوی با اشاره به چالش های این مسیر گفت: موضوع جهت اخذ نتایج مطلوب توسط وزارت امور خارجه، و دفتر کنوانسیون ها و امور بین الملل سازمان حفاطت محیط زیست در حال پیگیری است. نحوه همکاری، هم افزایی و گسترش روابط دیپلماسی با کشورهای ترکمنستان ، افغانستان  و نهادهای بین المللی به منظور استفاده از راهکارها، تجربیات و حمایت مالی این نهادها در خصوص کنترل پدیده گرد و غبار منطقه از چالش های موجود در این مسیر است

پای عوامل طبیعی و انسانی هم در میان است

وی بر این نکته که تاثیر گذاری اقدامات بیولوژک، در راستای احیاء اراضی تخریب شده و مستعد تولید گرد و غبار انجام می شود تاکید و خاطرنشان کرد: این تاثیرگذاری حداقل پس از ۴ تا ۵ سال مشخص خواهد شد و با توجه به گسترش روزافزون کانون های گرد غبار به واسطه عوامل طبیعی همچون کاهش نزولات جوی، پوشش گیاهی و تشدید عوامل طبیعی به واسطه چرای بی رویه دام و دیم کاری در مناطق فاقد پتانسیل و سایر عوامل انسانی، هم موضوع قابل تأملی است. فرایندهای مدیریت  بحران گردوغبار موضوعی فرابخشی و لازم است تا همه اقشار بخصوص کشاورزان، دامداران ، عشایر و مرتعداران با هماهنگی بیشتر با دستگاه های اجرایی به مقابله با این پدیده بپردازند.