سم‌زدایی، بزرگترین اشتباه پزشکی در درمان اعتیاد

سم‌زدایی ، بزرگترین اشتباه پزشکی در درمان اعتیاد

در دنیای درمان اعتیاد،«سم‌زدایی» یا Detox به اولین و ضروری‌ترین قدم تبدیل شده است. تصور رایج این است که با پاک‌سازی بدن از مواد مخدر، می‌توان پایه‌ای برای درمان بنا نهاد. اما چه می‌شود اگر این پایه، بر شن‌های روان بنا شده باشد؟ چه می‌شود اگر سم‌زدایی، نه یک راه‌حل، که یکی از بزرگترین اشتباهات پزشکی در این مسیر باشد؟ این مقاله با نگاهی نقادانه، این پارادایم رایج را به چالش می‌کشد.

بخش اول: نگاهی به تعریف رایج و یک پرسش ساده

سم‌زدایی در مدل رایج، فرآیندی پزشکی برای مدیریت علائم ترک اعتیاد و خروج ایمن مواد از بدن است. این فرآیند، اغلب با استفاده از دارو و در محیطی کنترل‌شده انجام می‌گیرد و هدف آن آماده‌سازی بیمار برای مراحل بعدی درمان است.

اما پرسش کلیدی اینجاست: آیا پاک‌سازی فیزیکی بدن، به معنای درمان اعتیاد است؟

پاسخ قاطعانه است: خیر. اعتیاد یک بیماری مزمن مغزی است که ابعاد روانی، اجتماعی و رفتاری پیچیده‌ای دارد. سم‌زدایی تنها به بُعد فیزیکی و فیزیولوژیک وابستگی می‌پردازد و در بهترین حالت، بدن فرد را به حالت «صفر» می‌رساند. این در حالی است که مغز، خاطرات، هیجانات و محیط زندگی فرد، کماکان «مصرف کننده» هستند.

بخش دوم: نقد بنیادین: آیا مشکل، «سم» است؟

ایده‌ی جنجالی‌تر این است: اگر مشکل اصلی را به درستی تعریف نکرده باشیم، راه‌حل ما نیز از اساس نادرست خواهد بود.

برخی از منتقدان استدلال می‌کنند که عنوان کردن مواد مخدر به عنوان «سم» یک اشتباه بنیادین است. بسیاری از این مواد (مانند مورفین، متادون و…) در پزشکی و برای کنترل دردهای شدید استفاده می‌شوند. مشکل، خود ماده نیست، بلکه الگوی استفاده، وابستگی و سوءمصرف آن است. وقتی ما از واژه «سم‌زدایی» استفاده می‌کنیم، ناخودآگاه تمام تمرکز را روی «ماده» می‌گذاریم، گویی که با یک مسمومیت ساده روبرویم، نه یک بیماری پیچیده. این نگرش، باعث می‌شود درمان، سطحی و ناکافی شود.

بخش سوم: سه شکست بزرگ مدل سم‌زدایی-محور

1. توهم درمان:

   سم‌زدایی به بیمار و اطرافیانش این توهم را می‌دهد که «کار تمام است». فردی که دوره سم‌زدایی را با موفقیت پشت سر گذاشته، احساس می‌کند درمان شده است. این احساس کاذب، یکی از بزرگترین موانع برای ورود او به فرآیندهای درمانی اصلی (مانند روان‌درمانی، مشاوره و بازتوانی) است. وقتی توهم درمان ایجاد شود، انگیزه برای کار عمیق‌تر از بین می‌رود.

2. نادیده گرفتن مغز معتاد:

   سم‌زدایی بدن را پاک می‌کند، اما «مغز معتاد» را رها می‌سازد. مدارهای عصبی تقویت شده توسط مصرف مواد، وسوسه‌ها، مکانیسم‌های مقابله‌ای ناسالم و دردهای روانی که منجر به اعتیاد شدند، کماکان پابرجا هستند. فرد با همان مغز قبلی، اما بدون ماده مخدر، به زندگی بازمی‌گردد که این خود را به شکل عود مجدد بسیار سریع نشان می‌دهد.

3. تمرکز بر علائم، نه ریشه‌ها:

   در سم‌زدایی، تمام انرژی پزشکی و مالی صرف مدیریت علائم ترک (مانند درد، لرز، بی‌خوابی) می‌شود. در حالی که این علائم، تنها نوک کوه یخ هستند. ریشه اعتیاد—که می‌تواند شامل trauma (ضربه روانی)، اختلالات خلقی، فقر، بی‌هدفی و… باشد—کاملاً نادیده گرفته می‌شود.

بخش چهارم: راه‌حل جایگزین چیست؟

اگر سم‌زدایی به تنهایی یک اشتباه است، پس راه درست کدام است؟

پاسخ در مدل جامع و یکپارچه درمان اعتیاد نهفته است. در این مدل:

· درمان از همان روز اول، بر روان و رفتار متمرکز است. سم‌زدایی فیزیکی (اگر لازم باشد) نه به عنوان هدف، بلکه به عنوان یک گام کوچک و توأم با مداخلات روانشناختی قدرتمند انجام می‌شود.

· بازتوانی و آموزش مهارت‌های زندگی در مرکز توجه قرار می‌گیرد. به فرد آموزش داده می‌شود که چگونه بدون reliance (اتکا) به مواد، با استرس، خشم و ناامیدی کنار بیاید.

· از مفهوم نوروپلاستیسیتی (انعطاف‌پذیری مغز) استفاده می‌شود. به بیمار آموزش داده می‌شود که مغز او قابلیت بازسازی و ایجاد مسیرهای عصبی جدید را دارد. درمان، یک «تمرین مغزی» مستمر است.

· پشتیبانی بلندمدت ارائه می‌شود. درمان اعتیاد یک ماراتن است، نه دو سرعت. مدل‌های موفق بر پشتیبانی ماه‌ها و سال‌ها پس از ترک فیزیکی تأکید دارند.

نتیجه‌گیری:

سم‌زدایی به تنهایی،مانند این است که بخواهیم یک بیمار مبتلا به سرطان را تنها با یک مسکن درمان کنیم. درد را کاهش می‌دهد، اما بیماری را ریشه‌کن نمی‌کند. وقت آن است که در نظام درمان اعتیاد، تجدید نظر اساسی کنیم و از مدل صرفاً پزشکی-سم‌زدایی فاصله گرفته و به سمت یک مدل زیست-روان-اجتماعی جامع حرکت کنیم. شاید بزرگترین خدمت به یک فرد درگیر اعتیاد، این باشد که به او نگوییم «بدنت را پاک کن» بلکه به او بیاموزیم «چگونه زندگی کردن را از نو بیاموزی».

پیشنهاد ما، کمپ ترک اعتیاد ویلای سبز بهبودی   با 15 سال تجربه در حوزه درمان است که گزینه مناسبی برای  قطع مصرف می باشد.

نویسنده : دکتر هادی دانش پرور