آیا مشوق‌های مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند رقابت را از بین ببرد؟

مشوق های مالیاتی به عنوان ابزاری محبوب برای حمایت از شرکت های نوآور در بسیاری از کشورها به کار می رود. این مشوق‌ها شامل تخفیف، معافیت یا اعتبار مالیاتی هستند که به بنگاه های نوپا و دانش بنیان داده می شود تا هزینه های اولیه و ریسک های سرمایه گذاری کاهش یابد. در ایران، دولت به ویژه برای شرکت های دانش بنیان از مشوق های مالیاتی گسترده استفاده کرده است و این سؤال را مطرح می کند که آیا این سیاست‌ها می توانند رقابت را از بین ببرند یا خیر.

قوانین مرتبط با مشوق های مالیاتی

مطابق قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان مصوب 1389، این شرکت ها از پرداخت مالیات مستقیم تا پانزده سال معاف هستند. این ماده به آن ها فرصت می دهد بدون فشار مالیاتی محصولات خود را توسعه دهند و در بازار تثبیت شوند. ماده 9 اصلاحی نیز واحدهای پژوهشی و فناوری مستقر در پارک های علم و فناوری را مشمول مزایای مناطق آزاد می کند که به معنای بیست سال معافیت مالیاتی است. قانون جهش تولید دانش بنیان در سال 1401 نیز برای هزینه های تحقیق و توسعه اعتبار مالیاتی قابل انتقال در نظر گرفته است. طبق شیوه نامه مربوطه، کالاها و خدمات دانش بنیان ثبت شده در فهرست رسمی تا سه سال از مالیات معاف خواهند بود. این موارد مصادیقی از مشوق های مالیاتی هستند که با هدف تقویت نوآوری و توسعه پایدار پیش بینی شده اند.

دیگران چه می خوانند:

مشوق های مالیاتی و حقوق رقابت

در حقوق رقابت، هر گونه حمایت مالی که از منابع عمومی به شرکت ها اعطا شود و مزیتی گزینشی ایجاد کند، کمک دولتی تلقی می شود. از آنجا که مشوق های مالیاتی از خزانه عمومی تأمین می شوند و تنها به برخی شرکت ها اختصاص دارند، می توانند مصداق کمک دولتی باشند. بر اساس معیارهای متداول در اتحادیه اروپا، برای تشخیص کمک دولتی باید بررسی شود که آیا مزیت از منابع دولتی آمده، گزینشی است و آیا می تواند رقابت یا دادوستد را تحت تأثیر قرار دهد. اگر پاسخ مثبت باشد، اصل بر ممنوع بودن کمک است مگر اینکه دولت ثابت کند هدف آن مشروع و منافع آن بیشتر از ضررهای احتمالی است. در این چارچوب، مشوق های مالیاتی تنها زمانی مجاز خواهند بود که شرایط ضرورت، تناسب و کمترین اخلال رعایت شوند؛ یعنی بازار به تنهایی قادر به حل مشکل نباشد، میزان حمایت به اندازه نیاز باشد و طراحی آن کم ترین آسیب را به رقابت وارد کند.

فواید مشوق های مالیاتی

در صورتی که مشوق های مالیاتی درست طراحی شوند، می توانند مزایای زیادی برای اقتصاد و مصرف کنندگان به همراه داشته باشند. نخست اینکه این مشوق ها هزینه های اولیه شرکت های نوپا را کاهش می دهند و ورود به بازار را تسهیل می کنند. بسیاری از استارتاپ ها در آغاز درآمد کمی دارند و پرداخت مالیات می تواند مانع رشد آن ها شود؛ اما با معافیت یا اعتبار مالیاتی، منابع بیشتری برای تحقیق و توسعه فراهم می شود. همچنین مشوق های مالیاتی می توانند سرمایه گذاران را به سمت حوزه های پرریسک علمی و فناوری جذب کنند، زیرا بازگشت سرمایه با حمایت دولت تضمین می شود. این سیاست‌ها می‌توانند زمینه ایجاد بازارهای جدید و توسعه فناوری‌های بومی را فراهم کنند و به توسعه پایدار کمک نمایند.

مخاطرات مشوق های مالیاتی

در مقابل، استفاده نادرست از مشوق های مالیاتی می تواند پیامدهای منفی برای اقتصاد و بازار داشته باشد. اگر معیارهای اعطای مشوق ها شفاف نباشد یا ارزیابی دقیقی صورت نگیرد، ممکن است برخی شرکت ها با نفوذ سیاسی از این امتیازات بهره مند شوند در حالی که صلاحیت فنی ندارند. چنین انتخاب گزینشی رقابت را خدشه دار می کند و انگیزه برای نوآوری و بهره وری را کاهش می دهد. همچنین، معافیت های بلندمدت می تواند شرکت ها را به دولت وابسته کند و آن ها را از تلاش برای کارایی بیشتر باز دارد. در صورت نبود نظارت، منابع عمومی ممکن است صرف پروژه هایی با بازدهی پایین شوند و بخش های دیگر اقتصاد از سرمایه محروم بمانند.

طراحی بهینه مشوق های مالیاتی

برای اثربخشی این سیاست، طراحی و اجرای آن باید با دقت همراه باشد. نخست باید ضرورت حمایت اثبات شود؛ یعنی نشان داده شود که بدون مشوق، بازار نمی تواند مشکل سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه را حل کند. سپس باید سقف زمانی و مبلغی مشخصی تعیین کرد تا از تبدیل آن به یارانه دائمی جلوگیری شود. لازم است معیارهای انتخاب شرکت های دانش بنیان شفاف و قابل ارزیابی باشد تا از اعطای گزینشی جلوگیری شود. دولت باید اطلاعات مربوط به مشوق های مالیاتی را به شکل عمومی منتشر کند تا رقبا و مصرف کنندگان از آن آگاه شوند. علاوه بر این، همکاری میان وزارتخانه های علوم، اقتصاد و نهادهای نظارتی مانند شورای رقابت برای هماهنگی سیاست های حمایتی ضروری است.

وضعیت ایران و نیاز به اصلاح قوانین

در ایران ماده 52 قانون اجرای سیاست های کلی اصل 44 هرگونه کمک دولتی تبعیض آمیز را ممنوع کرده است، اما ضمانت اجرای موثری برای بازگرداندن کمک های غیرقانونی یا تعریف معیارهای مجاز پیش بینی نشده است. همچنین قوانین رقابت ایران هنوز استثنای مشخصی برای تحقیق و توسعه در نظر نگرفته اند. بنابراین، اصلاح و تکمیل قوانین ضروری است. قانون گذار باید شاخص های قابل اندازه گیری برای تشخیص شرکت های دانش بنیان، سقف زمانی و مبلغی مشوق های مالیاتی و سازوکار گزارش دهی و نظارت را تدوین کند. همچنین باید مشخص شود که در صورت اعطای غیرقانونی، شرکت ها ملزم به بازگرداندن منافع دریافتی هستند. این اصلاحات همراه با شفافیت بیشتر می تواند اعتماد سرمایه گذاران را افزایش دهد.

پیشنهادات و نتیجه‌گیری

مشوق های مالیاتی اگر با رعایت اصول حقوق رقابت و نیازهای واقعی اقتصاد طراحی شوند، می توانند به رشد صنایع دانش بنیان و افزایش رقابت کمک کنند. این سیاست‌ها با کاهش هزینه های شرکت های نوپا، افزایش سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و ایجاد بازارهای جدید، نقش مثبتی در توسعه پایدار دارند. با این حال، خطراتی همچون اعطای گزینشی، وابستگی بلندمدت و انحراف منابع وجود دارد که تنها با سیاست گذاری دقیق و نظارت قابل کنترل است. در نهایت، مشوق های مالیاتی زمانی موفق خواهند بود که عادلانه، شفاف و به اندازه نیاز اعطا شوند و در مسیر توسعه پایدار و اقتصاد دانش محور نقش آفرینی کنند.

آیا مشوق‌های مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند رقابت را از بین ببرد؟