زیر پوست رفاه غرب چه می‌گذرد؟

باشگاه خبرنگاران جوان – پویشی با هدف هشدار نسبت به فروپاشی خانواده در غرب ثبت شده است. ثبت‌کننده آن می‌گوید باید با آگاه‌سازی عمومی، نگذاریم جامعه ایرانی سرنوشتی شبیه کشور‌های غربی پیدا کند؛ سرنوشتی که او آن را در تصویر‌هایی از «کودکان بی‌سرپرست، زنان افسرده، شهر‌های ناامن و جنین‌های دورریخته» توصیف می‌کند. 

برای ارزیابی منصفانه چنین تصویری، باید واقعیت‌های اجتماعی در غرب را از خلال آمار و پژوهش‌های معتبر مرور کنیم، اما نه برای نفی یا تایید، بلکه برای فهم عمیق‌تر پدیده‌ای که واقعا در حال وقوع است؛ یعنی تحول آرام و عمیق در مفهوم خانواده.

غرب مدرن و خانواده پس از نیم قرن تغییر

نیم قرن گذشته، اروپا و آمریکای شمالی، شاهد بزرگ‌ترین دگرگونی‌های اجتماعی تاریخ معاصر بوده است. در سال ۱۹۷۰، بیش از ۸۰ درصد بزرگسالان در ایالات متحده ازدواج کرده بودند؛ در ۲۰۲۳ این عدد به ۴۷ درصد رسیده است (Pew Research Center – The Modern American Family, ۲۰۲۳). 

در فرانسه، حدود ۶۲ درصد تولد‌ها خارج از ازدواج رسمی است (Eurostat, ۲۰۲۳). در بریتانیا نیز همین شاخص از ۱۰ درصد در دهه ۶۰ میلادی به بیش از ۵۰ درصد رسیده است.

این تحولات به معنای ازبین‌رفتن خانواده نیست، بلکه تغییر شکل آن است به خانواده‌های تک‌والد، زوج‌های بدون ازدواج رسمی، یا خانواده‌های هم‌زیست بدون فرزند که اکنون بخش بزرگی از جامعه غربی را تشکیل می‌دهند. اما هم‌زمان، شاخص‌هایی، چون تنهایی، افسردگی و احساس بی‌معنایی زندگی به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. 

در پیمایش بزرگ OECD Better Life Index (۲۰۲۳)، بیش از ۳۰ درصد بزرگسالان در بریتانیا و آمریکا گفته‌اند که «اغلب اوقات احساس تنهایی می‌کنند» (OECD – Social Connections and Loneliness in OECD Countries, ۲۰۲۳). در فرانسه نیز، نرخ استفاده از دارو‌های ضدافسردگی طی ۲۰ سال گذشته بیش از دو برابر شده است.

بحران عاطفی و افزایش تنهایی

آنچه در ظاهر آمار طلاق یا کاهش ازدواج دیده می‌شود، فقط بخشی از ماجراست. مسئله اصلی، تغییر در پیوند‌های انسانی است. جامعه‌ای که فردگرایی مطلق را ارزش می‌داند، ناخواسته روابط انسانی را به قرارداد‌های موقتی تبدیل می‌کند.

در آمریکا، پژوهش National Institutes of Health (NIH ۲۰۲۲) نشان می‌دهد بیش از ۶۰ درصد زنان ۱۸ تا ۳۰ ساله حداقل یک‌بار افسردگی بالینی را تجربه کرده‌اند و نرخ خودکشی در میان زنان زیر ۲۵ سال طی دهه گذشته حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است (PubMed – Symptoms of Anxiety and Depression Among Adults, ۲۰۱۹–۲۰۲۲).

هم‌زمان، نرخ تولد در بسیاری از کشور‌های غربی به پایین‌ترین حد تاریخی رسیده است: در ایتالیا ۱.۲ فرزند برای هر زن، در آلمان ۱.۴ و در فرانسه ۱.۶ (World Bank – Fertility Rate, ۲۰۲۳). در حالی که عدد جایگزینی جمعیت ۲.۱ است. این بدان معناست که جمعیت اروپا بدون مهاجرت، سال‌به‌سال در حال کاهش است؛ نتیجه همان بی‌میلی به تشکیل خانواده و فرزندآوری که جامعه‌شناسان غربی آن را بحران تمدنی می‌دانند.

واقعیت تلخ کودکان بی‌سرپرست و مادران تنها

در بریتانیا، بر اساس داده‌های رسمی Office for National Statistics (ONS ۲۰۲۳)، حدود ۲.۹ میلیون کودک با تنها یک والد زندگی می‌کنند یعنی یک‌چهارم کل کودکان کشور (ONS – Families and Households, ۲۰۲۳). در آمریکا، این رقم حدود ۲۳ میلیون کودک است (U.S. Census Bureau – Single-Parent Households, ۲۰۲۳). 

در بسیاری از این خانواده‌ها، مادر به‌تنهایی مسئول تامین معیشت است. نرخ فقر در خانواده‌های تک‌والد آمریکایی حدود ۳۱ درصد است، در حالی که این عدد در خانواده‌های دو‌والد تنها ۷ درصد است. در کشور‌های اروپای شمالی، گرچه نظام رفاهی قوی‌تر است، اما هزینه‌های روحی جدایی و احساس بی‌پناهی کودکان همچنان بالاست. 

گزارش UNICEF (۲۰۲۲) درباره رفاه روانی کودکان در ۴۱ کشور توسعه‌یافته نشان می‌دهد، احساس رضایت از زندگی در میان نوجوانان بریتانیایی و آمریکایی در پایین‌ترین سطح در میان کشور‌های مورد مطالعه است (UNICEF – Child Well-Being in an Unpredictable World, ۲۰۲۲).

بارداری نوجوانان و سقط جنین

نرخ بارداری نوجوانان در کشور‌های غربی در چند دهه اخیر کاهش یافته، اما هنوز معنادار است. در آمریکا در سال ۲۰۲۲، حدود ۱۵ تولد در هر ۱۰۰۰ دختر ۱۵ تا ۱۹ ساله ثبت شده است (CDC – Teen Birth Rate, ۲۰۲۳). در مکزیک این رقم ۵۸ است و در فرانسه حدود ۴.

اما مسئله نگران‌کننده‌تر، نرخ بالای سقط جنین است؛ طبق گزارش World Health Organization (WHO ۲۰۲۳)، سالانه حدود ۷۳ میلیون سقط جنین قانونی یا غیرقانونی در جهان انجام می‌شود که بخش بزرگی از آن در کشور‌های توسعه‌یافته است (WHO – Abortion Fact Sheet, ۲۰۲۳). در فرانسه، حدود ۲۲۰ هزار مورد سقط در سال ثبت می‌شود؛ در بریتانیا ۲۱۵ هزار (NHS – Abortion Statistics for England, ۲۰۲۲). 

پژوهش‌های روان‌شناختی متعددی نشان داده‌اند که بخش قابل توجهی از زنان پس از سقط، درجاتی از افسردگی یا احساس گناه را تجربه می‌کنند، نشانه‌ای از شکاف میان آزادی ظاهری و رنج درونی.

ناامنی شهری و گسست اجتماعی

اگر به جنبه «شهر ناامن» در بیان ثبت‌کننده پویش نگاه کنیم، داده‌ها تایید می‌کنند که ناامنی اجتماعی در جوامع غربی بیش از گذشته مبتنی بر فروپاشی پیوند‌های اجتماعی است، نه لزوما افزایش جرم.

در بریتانیا، نرخ جرم خشونت‌آمیز از سال ۲۰۱۰ کاهش یافته، اما احساس ناامنی در نظرسنجی‌ها رشد کرده است. در آمریکا، طبق داده‌های FBI (۲۰۲۲)، نرخ قتل نسبت به دهه ۹۰ میلادی کمتر است، اما قتل‌های خانگی و خشونت‌های خانوادگی سهم بیشتری یافته‌اند (FBI – Uniform Crime Report, ۲۰۲۲). یعنی ریشه ناامنی در فروپاشی شبکه‌های حمایتی خانوادگی و محلی است؛ جایی که دیگر «کسی کسی را نمی‌شناسد».

از آمار تا تصویر

وقتی ثبت‌کننده پویش در سامانه فارس من از تابلو‌های هشداردهنده‌ای سخن می‌گوید که درباره کودک در خیابان، زن تنها در تاریکی و جنینی در سطل زباله است، اینها استعاره‌هایی از همان داده‌ها هستند. در غرب، نه همه چیز نابود شده و نه همه خانواده‌ها فروپاشیده‌اند، اما معنای پیوند و تعلق در معرض خطر است. 

برای مثال، در نظرسنجی جهانی Gallup ۲۰۲۲، تنها ۲۳ درصد مردم آمریکا گفتند که «به جامعه خود تعلق عاطفی قوی دارند» (Gallup – Global Emotions Report, ۲۰۲۲). این رقم در ایران در پیمایش وزارت فرهنگ (۱۴۰۰) بیش از ۷۰ درصد بود. همین تفاوت کوچک در احساس تعلق، می‌تواند علت بسیاری از تفاوت‌های اجتماعی باشد.

درس‌هایی برای جامعه ایرانی

داده‌ها نشان می‌دهد غرب درگیر بحران معنا در خانواده است، نه فقط بحران ظاهری پوشش یا روابط جنسی. کاهش ارتباط نسل‌ها، اولویت دادن به فرد بر جمع، و نگاه ابزاری به ازدواج باعث شده بسیاری از مردم در رفاه مادی، اما در فقر عاطفی زندگی کنند. برای جامعه ایرانی، پیام این تجربه روشن است: «اگر بنیان‌های فرهنگی و دینی که خانواده را مرکز زندگی می‌دانند تضعیف شود، حتی با رفاه و قانون، نمی‌توان آن پیوند را بازسازی کرد.».

اما در مقابل، نباید از یاد برد که آگاهی باید علمی، همدلانه و امیدآفرین باشد. نمایش چهره سیاه دیگری، بدون نشان دادن راه روشن خودمان، تنها ترس می‌سازد نه بینش.

چه کنیم تا خانواده فرو نریزد؟

آمار‌ها تایید می‌کنند که در بخش‌هایی از غرب، خانواده کلاسیک تضعیف شده، نرخ تولد کاهش یافته و احساس تنهایی رو به افزایش است. اما ریشه این تحولات نه صرفا بی‌حجابی، بلکه مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، فرهنگی و فلسفی است که از دهه‌ها پیش آغاز شده‌اند. 

در این میان آگاه‌سازی عمومی در ایران اگر بر پایه داده و تحلیل باشد، نه صرفا تصویر‌های شوک‌آور، می‌تواند نسل جوان را نسبت به ارزش خانواده حساس کند. در نهایت، هدف نه نفرت از غرب، بلکه یادگیری از تجربه آن است: «تمدنی که در اوج فناوری، از گرمای پیوند انسانی دور مانده است.»

منبع: فارس