آرامستان قصر فیروزه؛ گورستانی سرسبز که پیکر زرتشتیان را در دل خود دارد

شایانیوز– آرامستان قصر فیروزه، واقع در شرق تهران، یکی از فضاهای معنوی و فرهنگی خاص کشور ماست؛ محوطه‌ای آرام و سرسبز که محل خاکسپاری زرتشتیان است.

پیشینه تاریخی

زمین این آرامستان توسط یکی از اعضای جامعهٔ زرتشتی، به نام کی‌خسرو شاهرخ، در اختیار انجمن زرتشتیان تهران قرار گرفت.

اولین دفن رسمی که در اسناد ثبت شده به نام رودابه فرزند فریدون در مهرماه ۱۳۱۴ است.

در گذر زمان، آرامستان بر حسب دوره‌های زمانی گوناگون به بخش‌های مختلف تقسیم شده و سنگ مزارها و یادمان‌های متعددی در آن نصب شده‌اند که بیانگر تحولات آیینی، اجتماعی و فرهنگی جامعهٔ زرتشتی است.

آیین خاکسپاری و رابطه با چهار عنصر

در دین زرتشتی، احترام به چهار عنصر مقدس آتش، آب، باد و خاک اهمیت دارد. این مسأله در شیوهٔ خاکسپاری نیز تأثیر گذاشته است. در گذشته، شیوه‌ای که زرتشتیان برای دفن داشتند شامل استفاده از دخمه بود؛ اما با تغییر شرایط شهری و بهداشت، روش دفن در خاک نیز پذیرفته شده است.

در آرامستان قصر فیروزه، می‌توان نشانه‌هایی از این تحولات یافت: مزارهایی با طراحی‌های قدیمی‌تر، سنگ قبرهایی با کتیبه‌های خاص و محیطی که هم به عنوان آرامگاه و هم پاسداشت تاریخ آیینی عمل می‌کند.

راز دخمه‌ها

شاید از شنیدن نام دخمه، محلی که زرتشتیان اجسادشان را در آنجا می‌گذاشتند تا خوراک پرندگان و حیوانات شود، حس ترس ناخوشایندی داشته باشید اما در زیر خاک هم این اتفاق توسط کرم‌ها و حشرات زیر زمین خواهد افتاد.

امروزه دخمه‌های به جا مانده از گذشته فقط مکان‌هایی دنج و خلوت هستد که در سکوت آن، زرتشتیان می‌نشینند و به یاد اجدادشان در آنجا مراقبه می‌کنند و هیچ اثری از جنازه در این مکان تاریخی وجود ندارد.

دخمه بنایی از جنس خشت خام است که در گذشته از آن برای انجام مناسک زرتشتی و به عنوان آرامگاه درگذشتگان استفاده می‌کردند. دخمه‌ها چه به صورت طبیعی و چه به صورت ساخته شده توسط بشر، از شهرها فاصله داشتند و بر فراز کوه به صورت بدون ‌سقف بودند تا پرندگانی بتوانند به راحتی از اجساد استفاده کنند. پس از مدتی استخوان‌های مردار را در داخل چاه می‌ریختند تا خاک آلوده نشود.

زرتشتیان معتقد بودند، اجساد را نباید در خاک دفن کنند. زیرا  مردار نجس است و دفن آن موجب آلودگی عنصر مقدس خاک می شود. تا حدود 40 یا 50 سال پیش هنوز این تفکر رواج داشت. اما به مرور به دلیل گسترش شهرها و جلوگیری از انتشار آلودگی، زرتشتیان نیز به سمت خاکسپاری متمایل شده‌اند.

فضای آرامگاه

آرامستان دارای بخش‌های مجزایی است:

یادمان شهدای زرتشتی دفاع مقدس که در ورودی یکی از محوطه‌ها قرار گرفته است.

سنگ مزارهای قدیمی با کتیبه‌ها و نشانه‌های ویژه که بیانگر ویژگی‌های فرهنگی و زبانی جامعهٔ زرتشتی هستند.

تالار «استاد» یا تالاری برای سخنرانی‌ها و مراسم پس از خاک‌سپاری.

محوطه‌های سبز، مسیرهای دسترسی، خیابان‌های بین مزارها، آب‌راه‌ها و استخرهایی که برای بازسازی در دستور کار قرار گرفته‌اند.

طی شش ماههٔ اخیر، فعالیت‌های متعددی انجام شده است: بهبود مسیر ورودی تالار، بازسازی آب‌سردکن‌ها، بازسازی یادمان شهدا، ساخت حصار باغچه، بازسازی پاکشوی‌خانه (محلی که پیکر متوفی را شستشو می‌دهند.) بهبود شرایط خیابان دسترسی و…..

این آرامستان بخشی از برنامه نگهداری هویت جامعه زرتشتی ایران است.

فهرست مشاهیر به خاک سپرده شده در این آرامستان

1. کیخسرو شاهرخ

نمایندهٔ زرتشتیان در مجلس شورای ملی ایران و یکی از چهره‌های برجستهٔ سیاسی اقلیت زرتشتی در دورهٔ پهلوی. شاهرخ نقش مهمی در حفظ و توسعهٔ حقوق اجتماعی و فرهنگی زرتشتیان داشت و بانی کتابخانهٔ مجلس شد. زمین آرامستان قصر فیروزه توسط او وقف انجمن زرتشتیان شد، اقدامی که جایگاه او را در تاریخ جامعهٔ زرتشتیان تثبیت کرده است.

2. گشتاسب فیروزگر

پزشک و خیر مشهور ایرانی، مؤسس و واقف بیمارستان فیروزگر در تهران. او خدمات پزشکی و خیریهٔ خود را وقف ارتقای سطح سلامت عمومی و آموزش پزشکی در ایران کرد و فعالیت‌هایش سبب ارتقای جایگاه جامعهٔ زرتشتیان در حوزهٔ سلامت شد.

3. پرویز شهریاری

ریاضیدان برجسته و چهرهٔ ماندگار ایران در علوم ریاضی، استاد دانشگاه و پژوهشگر علمی. شهریاری آثار متعددی در حوزهٔ ریاضیات ارائه کرد و با فعالیت‌های آموزشی خود نسل‌های جدید ریاضیدانان ایران را پرورش داد. مزار او در آرامستان قصر فیروزه یادآور سهم زرتشتیان در عرصهٔ علمی کشور است.

4. فردوس کاویانی بازیگر دوست داشتنی و پیشکسوت سینما، تئاتر و تلویزیون کشورمان.

5. موبد رستم شهزادی

از موبدان زرتشتی فعال در ایران معاصر که در حفظ و ترویج آیین زرتشتی و آموزش جوانان جامعهٔ خود نقش مؤثری داشت. شهزادی به عنوان یک رهبر دینی و فرهنگی، نقش مهمی در تحکیم هویت دینی زرتشتیان ایفا کرد.

6. فرنگیس شاهرخ (یگانگی)

بانوی فعال فرهنگی و اجتماعی زرتشتی که در حفظ و معرفی میراث فرهنگی و آموزشی زرتشتیان مشارکت داشت. او با فعالیت‌های خود سبب افزایش شناخت عمومی از فرهنگ و تاریخ اقلیت زرتشتی در ایران شد.

7. پزشکیار فریدون رشید نژادکی

یکی از اعضای برجستهٔ جامعهٔ حرفه‌ای زرتشتیان و فعال در حوزه پزشکی و امور خیریه. او نقش مؤثری در توسعه خدمات پزشکی و ارتقای سطح سلامت جامعهٔ زرتشتیان داشت.

8. شهدای زرتشتی دفاع مقدس

تعدادی از اعضای جامعهٔ زرتشتی که در جریان جنگ ایران و عراق جان خود را از دست دادند، در این آرامستان به خاک سپرده شدند. یادبود این شهدا، نشان ‌دهندهٔ مشارکت زرتشتیان در تاریخ معاصر ایران و فداکاری آن‌ها در عرصهٔ ملی است.

وجود این نام‌ها، آرامستان را از صرفِ «قبرستان» به محلی برای حافظهٔ فرهنگی تبدیل کرده است.

نکات کاربردی برای بازدید

بازدیدکنندگان لازم است احترام کامل به فضای آرامگاه، سکوت و منش رفتاری شایسته را رعایت کنند. استفاده از تلفن همراه با صدای بلند، شوخی و… سزاوار این مکان نیست.

اگر برای تهیه گزارش خبری قصد دارید عکاسی کنید، بهتر است هماهنگ با متولیان آرامگاه عمل نمایید.

مسیر دسترسی نسبتاً آسان است، اما به دلیل موقعیت شهری، ترافیک یا محدودیت جای پارک ممکن است وجود داشته باشد.

بعضی آیین‌ها یا مراسم خاص در این مکان برگزار می‌شوند، مانند مراسم سالگرد یا آیین‌های مربوط به جامعهٔ زرتشتی. مثلاً در روز پنجم دی ‌ماه، به مناسبت درگذشت اشو زرتشت، مراسمی در آرامستان برگزار می‌شود.

آرامستان قصر فیروزه محیطی است که در آن تاریخ، فرهنگ، دین و شهرنشینی هم‌نشین شده‌اند. این مکان، نمایندهٔ بخشی از هویت زرتشتیان تهران است.