بروکراسی درسته یا بوروکراسی؟!

واژه بوروکراسی یا بروکراسی برای نخستین بار توسط شخصی فرانسوی به‌نام ونسان دو گورنه در سال ۱۷۴۵ استفاده شد. او واژه «بوروکراسی» را به‌معنای حکومت ادارات یا حکومت مقامات رسمی به‌کار برد.

و املای صحیح آن در فارسی بوروکراسی است . در قرن ۱۹ این واژه در آلمان متداول شد. شاید در ارتباط با تغییرات و اصلاحاتی که در دولت و ارتش پروس پس از شکست از ناپلئون به‌وجود آمد. همچنین اهمیت نوشته‌های هگل پیرامون بوروکراسی پروس قابل تامل است.

بوروکراسی به عنوان یک پدیده اجتماعی و با توجه به کاربرد عملی آن، به‌وسیله ماکس وبر مورد استفاده قرار گرفت. وبر توجه خود را عمدتاً بر روی تأثیر سازمان‌های بوروکراتیک در ساختار سیاسی جامعه متمرکز کرد. او بیشتر به علت وجودیِ سازمان‌ها و نحوه اِعمال قدرت نظر داشت. ماکس وبر اصطلاح بوروکراسی را در دو معنی به‌کار برد:

• مجموع مقامات اداری
• سازمان‌های بزرگ رسمی در جامعه امروزی

بوروکراسی، دیوان‌سالاری یا همان کاغذ‌بازی‌های فرسوده‌کننده اداری!

تا‌به‌حال چندین‌بار پیش آمده که کارتان به ادارات مختلف بیافتد و هربار لعن و نفرینی را به زمین و آسمان نثار کنید که چرا باید مدام از این مرکز به آن مرکز و از این سازمان به آن سازمان در رفت‌و‌آمد باشید؟ ماکس وبر با مفهوم «بروکراسی»، برای اولین‌بار در اوایل دهه ۱۹۰۰ توجه‌ها را به شیوه مدیریت کلاسیک سازمانی جلب نمود.

بوروکراسی آمد و با تشکیل ساختاری منطقی مانع پارتی‌بازی‌های معمول و سواستفاده از قدرت در جهان پیشاصنعتی شد؛ اما همزمان وبر احتمال تبدیل این شیوه به قفس آهنین (Iron cage) را داد؛ در واقع وبر تلاش کرد با طرح و بسط مفهوم بروکراسی به عنوان یک پدیده اجتماعی به تاثیر سازمان‌های بروکراتیک بر ساختارهای سیاسی تمرکز کرده و نشان دهد چگونه مدیریت سلسله مراتبی روندهای سیاسی و توزیع قدرت را منظم ساخته و البته چگونه رخوت‌زا و حتی فسادآلود می‌شود؟

کلمه بوروکراسی که افزون از قرنی بر آن می‌گذرد، به صورت یکی از مفاهیم دانش اداری و سیاسی روز درآمده‌است. بوروکراسی که به سازمان‌های بزرگ یا مظاهر و آثار آن اطلاق می‌شود، در واقع معلول پیشرفت‌های صنعتی، اقتصادی و سیاسی است. اختلاف بین کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، در استفاده از سازمان‌های بزرگ متناسب با پیشرفت و تحول در اقتصاد و صنعت آن‌ها، در آن است که در کشورهای عقب مانده یا سنتی نگهداشته شده، تناسب لازم بین رشد بوروکراسی و سایر اجزای نظام اجتماعی و هماهنگی مورد نیاز در این زمینه حفظ نشده‌است. در نتیجه بوروکراسی که در کشورهای پیشرفته توانسته موجب پیشرفت و دگرگونی در جامعه شود، در کشورهای در حال توسعه به عاملی بازدارنده بدل شده‌است.