آلودگی هوا چطور باعث بروز اضطراب و افسردگی می‌شود؟

همشهری‌آنلاین – پروانه بندپی: آلودگی هوا سال‌ها است در کلانشهرهای ایران جا خوش کرده و هر سال هم تشدید می‌شود و مساله این است که نه تنها به جسم آسیب می‌زند و باعث بروز و تشدید بیماری‌های تنفسی و قلبی و آلرژی و حمله‌های قلبی و مغزی می‌شود، بلکه سلامت روان را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد. به گفته متخصصان، ذرات معلق و آلاینده‌های هوا بعد از ورود به بدن می‌توانند مسیرهای عصبی و هورمونی مرتبط با استرس و خلق‌وخو را به‌هم بزنند و زمینه اضطراب و افسردگی را تقویت کنند.

از اختلال خواب تا تشدید افسردگی

متخصصان سلامت روان تاکید دارند که مهم‌ترین مسیر تأثیر آلودگی بر مغز، از «التهاب» می‌گذرد. دکتر راضیه دهقانی، متخصص اعصاب و روان و روانپزشک به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «ذرات معلق که قطرشان آن‌قدر کم است که حتی ماسک هم‌ جلوی ورودشان را نمی‌گیرد، بعد از ورود به ریه، وارد جریان خون می‌شوند. بدن این ذرات را مثل یک مهاجم خارجی می‌بیند و برای مقابله با آنها هجوم التهابی ایجاد می‌کند. التهاب در کوتاه‌مدت طبیعی است، اما وقتی قرارگیری در معرض آلودگی طولانی شود، التهاب مزمن شکل می‌گیرد. همین التهاب مداوم سیگنال‌هایی به مغز می‌فرستد که روی تنظیم احساسات، خلق‌وخو و واکنش بدن به استرس تأثیر می‌گذارند. به زبان ساده، مغز در روزهای آلوده در «حالت دفاعی» قرار می‌گیرد و همین حالت دفاعی می‌تواند فرد را بی‌طاقت‌تر، حساس‌تر و غمگین‌تر کند.»

او تاکید می‌کند: «آلودگی هوا نه تنها باعث تشدید اضطراب و افسردگی در افراد مستعد یا مبتلا می‌شود، بلکه می‌تواند در افرادی که قبلاً علائم این اختلالات را نداشتند هم باعث بروز و ظهور اولیه اضطراب و افسردگی شود. یعنی می‌تواند باعث شود که علائم بالینی اضطراب یا افسردگی برای اولین بار در فرد بروز کنند. البته این موضوع به میزان مواجهه، مدت زمان آن و همچنین آمادگی ژنتیکی و سایر عوامل استرس‌زای محیطی در فرد هم بستگی دارد.»

به گفته این روانپزشک، «آلودگی هوا اغلب به صورت غیرمستقیم تاثیرات سوء خود را بر روان می‌گذارد. مثلا آلودگی هوا می‌تواند کیفیت خواب را مختل کند. خواب بد به‌ خصوص خواب سبک و منقطع که بسیاری از افراد در روزهای آلوده تجربه‌اش می‌کنند، با افزایش اضطراب، تحریک‌پذیری و کاهش تحمل روانی همراه است. وقتی چرخه خواب به هم می‌خورد، مغز در بازیابی انرژی و تنظیم هیجانات دچار مشکل می‌شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند افرادی که در شهرهای بسیار آلوده زندگی می‌کنند، بیشتر دچار اختلالات خواب هستند و همین اختلال، یکی از مسیرهای غیرمستقیم تبدیل آلودگی به افسردگی و اضطراب است.»

بیشتر بخوانید؛

روان سالم در بدن سالم است

البته یکی از مسیرهای اصلی تاثیر آلودگی هوا بر روان، از طریق تأثیر آن بر سلامت جسم است. آلودگی هوا همان طور که می‌دانیم، می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، آسم، مشکلات تنفسی، سردردهای مداوم و خستگی طولانی‌مدت را افزایش دهد. این بیماری‌ها به خودی خود فشار روانی ایجاد می‌کنند: وقتی بدن خسته و بیمار است، انرژی روانی کاهش می‌یابد، انگیزه برای فعالیت پایین می‌آید و احساس ناتوانی یا ناامیدی بیشتر می‌شود. پزشکان می‌گویند گاهی اوقات آنچه به شکل افسردگی دیده می‌شود، در واقع نتیجه یک چرخه معیوب است که با آلودگی هوا شروع شده و با تضعیف جسم و روان ادامه پیدا می‌کند. به‌طوری که فرد هم از نظر جسمی و هم روانی آسیب می‌بیند.

تاثیر عوامل اجتماعی ناشی از آلودگی هوا بر روان

در کنار این موارد، نباید به عوامل اجتماعی هم بی‌توجه بود. دکتر دهقانی می‌گوید: «زندگی در شهری که بیشتر روزهای سال آلوده است، خودش یک منبع استرس دائمی است. نگرانی بابت سلامت کودکان، محدود شدن فعالیت‌های بیرونی، خستگی ناشی از رفت‌وآمد در هوای سنگین و حتی احساس بی‌قدرتی در برابر شرایط محیطی، همگی به شکل غیرمستقیم می‌توانند سطح اضطراب را بالا ببرند. بدون آن که اغلب خودمان نسبت به آن اگاه باشیم.»

بخش مهم‌تر ماجرا این است که شواهد جهانی نشان داده‌اند در روزهایی که آلودگی بالا می‌رود، مراجعه به مراکز درمانی به دلیل حملات اضطرابی، تحریک‌پذیری شدید و علائم افسردگی نیز بیشتر می‌شود. رابطه علت و معلول هنوز به‌طور قطعی ثابت نشده، اما هم‌زمانی و الگوی تکرارشونده این یافته‌ها جهت‌گیری روشنی را نشان می‌دهد که مغز برخلاف تصور رایج، از آلودگی هوا در امان نیست. روان‌پزشکان همیشه توصیه می‌کنند افرادی که سابقه اضطراب یا افسردگی دارند، در روزهای آلوده بیشتر مراقب علائم خود باشند و اگر تغییری در حالات روانی خود حس کردند، آن را جدی بگیرند.