چرا بعضی جوامع از دیگران عقب ماندند؟

باشگاه خبرنگاران جوان – تصور کنید چند نفر از ۲۰۰۰ سال پیش در ماشین زمان بنشینند و به سال ۱۸۰۰ سفر کنند. بی‌تردید دیوارهای جدید و باشکوه شهرها، رشد چشمگیر جمعیت، و نوآوری‌های جدیدْ آن‌ها را به وجد می‌آورد. اما با وجود این تفاوت‌ها، مسافران زمانِ قصۀ ما به‌راحتی می‌توانند خودشان را با شرایط جدید وفق دهند؛ می‌توانند همان شغلی را که در زندگی قبلی داشتند از سر بگیرند و به‌راحتی روزگار بگذرانند، زیرا دانش و مهارت‌هایی که در زمان باستان آموخته‌اند در آستانۀ قرن نوزدهم نیز به درد می‌خورَد.

اما فرض کنید مسافران قصۀ ما دوباره در ماشین زمان بنشینند و دویست سال دیگر جلو بیایند، به اوایل قرن ۲۱؛ از حیرت خشکشان خواهد زد. حالا مهارت‌هایشان منسوخ شده و صرفاً ابتدایی‌ترین پیش‌نیازِ اکثر شغل‌هاست. فناوری‌های زندگی روزمره در نظرشان شبیه جادوست.

طی چند قرن گذشته، هستیِ ما دگرگون شده و کیفیت زندگی بشر عملاً یک‌شبه بهبود چشمگیری یافته است. تصورِ دنیایی که پشت سر گذاشته‌ایم برای ما دشوار است. هابز در توصیف آن دنیا می‌گوید زندگی انسان «کریه، وحشیانه و کوتاه» بود. در آن روزگار، یک‌چهارم از نوزادان تا قبل از یک‌سالگی بر اثر سرما، گرسنگی و انواع بیماری‌ها می‌مردند، بسیاری از زنان هنگام زایمان جان خود را از دست می‌دادند و عمر افراد به‌ندرت از چهل سال فراتر می‌رفت. بسیاری از موانعی که امروزه افراد با آن‌ها مواجه‌اند، درمقابل سختی‌ها و فجایعی که اجدادِ نه‌چندان دورمان با آن‌ها روبه‌رو بودند، بچه‌بازی به نظر می‌رسد.

ما فکر می‌کنیم استانداردهای زندگی در تمام طول تاریخ بشر پیوسته در حال افزایش بوده، اما این باور غلط است. تکامل فناوری واقعاً فرایندی تدریجی بوده، اما وضعیت زندگی مردم، در طول فرایند تکامل، متناسب با تکامل فناوری بهبود نمی‌یافت. افزایش شگفت‌آور کیفیت زندگی مختص چند قرن اخیر و تحولی ناگهانی بوده است.

از آغاز قرن نوزدهم تا کنون، یعنی دوره‌ای تقریباً ۲۰۰ساله که در مقایسه با تاریخ هستیِ انسان مثل یک چشم‌برهم‌زدن است، امید به زندگی بیش از دو برابر شده و درآمد سرانه در مناطق توسعه‌یافته ۲۰ برابر و در کل دنیا ۱۴ برابر شده است. گاهی از یاد می‌بریم که این دوره در مقایسه با سایر دوران تاریخ چقدر استثنایی است. اما چرا؟ مگر انسان این ۲۰۰ سال چه تفاوتی با انسان اعصار قبلی دارد؟

این پرسشی است که اُدد گَلُر، استاد اقتصاد دانشگاه براون، در کتاب «سرگذشت انسان» به آن پاسخ می‌دهد: چه اتفاقی افتاد که بشر یک‌شبه پرش کرد؟

گَلر در این کتاب به‌دنبال پاسخ‌دادن به سؤال دیگری هم هست: چرا برخی جوامع توانستند زودتر و بلندتر از سایر جوامع بپرند؟ به بیان دیگر: نابرابری میان ملت‌ها چگونه پدید آمد؟

گلر برای پاسخ‌دادن به این دو سؤال روایت مختصر اما مفیدی از تاریخ ۳۰۰هزارسالۀ نوع بشر ارائه می‌دهد، روایتی که خواندنش هم جذاب است و هم شما را به فکر فرو خواهد برد.

منبع: ترجمان علوم انسانی