ساکنان تبت چگونه با اکسیژن کم، بقای نسل را تضمین می‌کنند؟

باشگاه خبرنگاران جوان – تازه‌ترین تحقیقات منتشر شده، بر روی جوامع ساکن در ارتفاعات فلات تبت، پرده از راز بقای انسان در محیط‌های کم‌اکسیژن برداشته است. این گزارش نشان می‌دهد که چگونه پس از بیش از ۱۰ هزار سال سکونت، بدن زنان تبتی به شیوه‌ای منحصر به فرد تکامل یافته تا با وجود سطوح پایین اکسیژن، موفقیت در باروری و بقای نسل را به حداکثر برساند؛ فرآیندی شگفت‌انگیز از انتخاب طبیعی که در حال حاضر فعال است.

ارتفاعات بالا همواره به عنوان یک محیط چالش‌برانگیز برای حیات انسان شناخته می‌شوند. در فلات تبت، جایی که ارتفاع از ۳۵۰۰ متر فراتر می‌رود، فشار جو به شدت پایین است و به ازای هر تنفس، اکسیژن کمتری وارد بدن می‌شود؛ وضعیتی که برای اکثر انسان‌ها منجر به هیپوکسی (کمبود اکسیژن در بافت‌ها) و بیماری ارتفاع می‌گردد. با این حال، جوامع تبتی در این شرایط سخت به خوبی زندگی کرده و رشد می‌کنند.

دکتر سینتیا بیال، انسان‌شناس دانشگاه کیس وسترن رزرو در آمریکا، که سال‌ها به مطالعه واکنش بدن انسان به شرایط کم‌اکسیژن مشغول بوده است، این نوع سازگاری را «مثالی زیبا از تنوع زیستی گونه‌های ما» می‌داند. او و تیمش برای درک این سازگاری، به دنبال نشانگرهای تناسب تکاملی رفتند: موفقیت در تولید مثل.

محققان برای کشف این سازگاری، بر روی زنانی تمرکز کردند که با موفقیت نوزادانی زنده به دنیا آورده و در واقع صفات سازگار خود را به نسل بعد منتقل کرده‌اند. آن‌ها ۴۱۷ زن بین ۴۶ تا ۸۶ ساله را که تمام عمر خود را در ارتفاعات بالای ۳۵۰۰ متر در نپال گذرانده بودند، مورد مطالعه قرار دادند. تعداد زایمان‌های موفق این زنان به طور متوسط ۵.۲ نوزاد بود.

اندازه‌گیری‌ها شامل سطح هموگلوبین (پروتئین حامل اکسیژن در گلبول‌های قرمز) و میزان اشباع اکسیژن در آن بود. نتیجه‌ای که دانشمندان را شگفت‌زده کرد، این بود:

• سطح متوسط هموگلوبین: زنانی که بالاترین نرخ زایمان موفق را داشتند، سطح هموگلوبینشان نه خیلی بالا بود و نه خیلی پایین؛ بلکه در حد متوسط گروه قرار داشت.

• اشباع بالای اکسیژن: در عوض، میزان اشباع اکسیژن در هموگلوبین آن‌ها بالا بود.

این یافته‌ها نشان می‌دهد که بدن تبتی‌ها راه حلی تکاملی و هوشمندانه برای مقابله با هیپوکسی یافته است. در حالت معمول، برای جبران کمبود اکسیژن، بدن انسان (در ارتفاع پایین) با افزایش تولید هموگلوبین، خون را غلیظ‌تر می‌کند. اما این غلیظ شدن، استرس زیادی به قلب وارد می‌کند تا خونی با ویسکوزیته بالا را پمپاژ کند.

اما در این زنان، سازگاری به گونه‌ای عمل کرده که حداکثر اکسیژن با حداقل غلظت خون به بافت‌ها می‌رسد. به عبارتی، بدن آن‌ها کارایی حمل اکسیژن را بدون نیاز به تولید بی‌رویه هموگلوبین، بالا برده است.

دکتر بیال در این رابطه می‌گوید: «قبلاً می‌دانستیم هموگلوبین پایین‌تر مفید است، اکنون می‌دانیم که یک مقدار میانی بهترین مزیت را دارد. همچنین متوجه شدیم هرچه میزان اشباع اکسیژن بیشتر باشد، مزیت بیشتری دارد. تعداد تولدهای زنده، این مزیت‌ها را به صورت کمی تأیید می‌کند.»

علاوه بر این، در زنانی که بیشترین موفقیت تولید مثل را داشتند، دو ویژگی فیزیکی دیگر نیز مشاهده شد:

• جریان خون بالا در ریه‌ها: افزایش نرخ جریان خون به سمت ریه‌ها برای جذب اکسیژن اندک موجود در هوا.

• بطن چپ بزرگتر: این زنان دارای بطن چپ قلب (بخشی که وظیفه پمپاژ خون اکسیژن‌دار به سراسر بدن را دارد) با اندازه وسیع‌تری نسبت به میانگین بودند.

این مجموعه از صفات، دست به دست هم داده‌اند تا سرعت انتقال و تحویل اکسیژن را به شدت افزایش دهند و به بدن انسان اجازه دهند از اکسیژن محدود موجود در هوا، بهترین استفاده را ببرد.

یافته‌های این تحقیق که در نشریه معتبر Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شد، نه تنها یک نمونه برجسته از چگونگی سازگاری انسان با شرایط محیطی سخت را نشان می‌دهد، بلکه تأکید می‌کند که فرآیند انتخاب طبیعی همچنان به شکل پویا در حال فعالیت است.

تأثیرات فرهنگی، مانند ازدواج طولانی‌مدت یا شروع زودهنگام باروری نیز نقش خود را دارند؛ اما این صفات فیزیولوژیکی هستند که در نهایت به نسل‌های آینده منتقل می‌شوند و تضمین‌کننده بقای انسان در ارتفاعات کم‌اکسیژن خواهند بود. در واقع، ما امروز شاهد آن هستیم که بشریت در حال تکامل لحظه‌ای است و این داده‌ها درک ما را از فرایندهای پیچیده تکامل انسان به طرز چشمگیری تقویت می‌کند.

منبع: خبر آنلاین