چرا ویروس‌ها در روزهای آلوده موفق‌ترند؟

همشهری آنلاین – یکتا فراهانی: ترکیب آلودگی هوا و ویروس‌های فصلی یکی از پیچیده‌ترین تهدیدهای سلامتی است؛ تهدیدی که باعث می‌شود یک سرماخوردگی ساده شدیدتر یا آنفلوآنزا به بستری‌شدن بیمار ختم شود. این در حالی است که بسیاری از شهرهای ایران با آلودگی شدید هوا دست‌وپنجه نرم می‌کنند و موج جدیدی از بیماری‌های تنفسی نیز هم‌زمان در حال گسترش است.

بر اساس گزارش‌های رسمی وزارت بهداشت، سویه H1N1 و H3N2 امسال عامل اصلی موج آنفلوآنزاست و هم‌زمان افزایش موارد کووید، سرماخوردگی و عفونت‌های دیگر دستگاه تنفس مشاهده می‌شود. این هم‌زمانی اتفاقی نیست. تحقیقات نشان داده است ریزذرات آلاینده، اپیتلیوم ظریف تنفسی را تضعیف و سد دفاعی بدن را در برابر ویروس‌ها شکننده می‌کنند.

هوایی که سد دفاعی ریه را می‌شکند

دکتر محمدرضا هاشمیان، فوق‌تخصص مراقبت‌های ویژه و رئیس انجمن علمی مراقبت‌های ویژه ایران می‌گوید: آلودگی هوا فقط ریه را تحریک نمی‌کند؛ بلکه بدن را برای ابتلا به بیماری آماده‌تر می‌کند. آلودگی هوا ترکیبی از ذرات معلق بسیار ریز مانند PM₂. ₅ و PM₁₀ و گازهای آلاینده مثل NO₂ و SO₂ است. این ذرات به طور مستقیم وارد مجاری تنفسی می‌شود و لایه مخاطی محافظ ریه را تخریب می‌کنند.

به گفته هاشمیان ذرات معلق باعث التهاب سلولی و دفاع اولیه دستگاه تنفس را مختل می‌کنند؛ همین اختلال یعنی ویروس‌ها راحت‌تر تکثیر می‌شوند. این آسیب، نتیجه واکنش‌های شیمیایی خطرناک داخل ریه است: تولید رادیکال‌های آزاد، افزایش سایتوکین‌های التهابی مانند IL-۶ و IL-۱β، و ایجاد التهاب گسترده‌ای که راه ورود ویروس‌ها را باز می‌گذارد.

چرا ویروس‌ها در روزهای آلوده موفق‌ترند؟

وقتی اپیتلیوم تنفسی آسیب می‌بیند، بدن در برابر ویروس‌ها «دیوار محافظ» ندارد. پژوهش‌های اپیدمیولوژیک جهانی نشان داده‌اند:

افزایش آلودگی هوا → افزایش ابتلا به آنفلوآنزا

افزایش آلودگی هوا → افزایش انتقال سرماخوردگی

افزایش آلودگی هوا → افزایش شدت کووید و بستری‌ها

در واقع آلودگی، یک «تقویت‌کننده بیماری» است.

هاشمیان تأکید می‌کند وقتی با آلاینده‌ها درگیر باشیم، در برابر ویروس‌ها مقاومت کمتری داریم و مدت‌زمان بیماری هم بیشتر خواهد شد.

موج فعلی H۱N۱ و هم‌زمانی خطرناک با آلودگی هوا

طبق گزارش وزارت بهداشت، کمتر از ۲۰ درصد عفونت‌های تنفسی فعلی در ایران مربوط به آنفلوآنزا و کووید است؛ اما همین درصد پایین هم به دلیل آلودگی هوا شدیدتر، تهاجمی‌تر و طولانی‌تر بروز می‌کند.

آلودگی هوا و ویروس‌ها هر دو التهاب ایجاد می‌کنند؛ اما همراهی‌شان باعث می‌شود شدت بیماری چندبرابر شود:

ورم بیشتر مجاری تنفسی، سرفه و تب شدیدتر، افزایش تنگی نفس و احتمال بالاتر بستری‌شدن و تشدید بیماری‌های زمینه‌ای مانند آسم و برونشیت. این الگو در کودکان، سالمندان و بیماران قلبی–ریوی بسیار خطرناک‌تر است.

بیشتر بخوانید:

سپر دفاعی در روزهای آلوده

به گفته هاشمیان امسال واکسن آنفلوآنزا ضروری‌تر از سال‌های قبل است، چون بدن در هوای آلوده ظرفیت مقابله خود را از دست می‌دهد. البته واکسن باعث می‌شود شدت بیماری کاهش یابد، احتمال بستری کمتر و انتقال ویروس محدود شود و درگیری ریوی هم به حداقل برسد. بنابراین زدن واکسن به‌ویژه برای گروه‌های پرخطر، یک اقدام حیاتی است.

برای کاهش اثر ترکیب آلودگی و ویروس استفاده از ماسک در هوای آلوده، تهویه بهتر مکان‌های بسته، پرهیز از فعالیت شدید در فضای آزاد، مصرف مایعات و استراحت کافی توجه به علائم هشداردهنده (تنگی نفس، تب مداوم، درد قفسه سینه) ضرورت دارد.