خلافت کوچک زنانه در اردوگاه الهول؛ داعش باز می‌گردد؟

باشگاه خبرنگاران جوان – اردوگاه الهول در شمال‌شرق سوریه، امروز یکی از پیچیده‌ترین و خطرناک‌ترین نقاط منطقه محسوب می‌شود؛ جایی که هزاران زن و کودک وابسته به داعش در آن به‌سر می‌برند و فضای بی‌ثبات و رهاشده آن، شرایطی ایده‌آل برای بازتولید افکار افراطی و شکل‌گیری نسل تازه‌ای از این گروه فراهم کرده است.

الهول که در ابتدا تنها پناهگاهی موقت برای آوارگان جنگی بود، در اثر تحولات سال‌های اخیر عملاً به یک «خلافت کوچک» تبدیل شده؛ جایی که ایدئولوژی داعش بی‌وقفه بازتولید می‌شود و کودکان بدون مدرسه، بدون هویت و بدون آینده، به آسانی جذب آن می‌شوند.

این اردوگاه که اکنون بیش از ۵۰ هزار نفر را در خود جای داده، نه تنها چالشی انسانی و اخلاقی است، بلکه یک تهدید راهبردی برای امنیت سوریه، عراق و حتی اروپا به شمار می‌رود. بسیاری از تحلیلگران امنیتی معتقدند که اگر داعش بار دیگر قدرت بگیرد، نقطه آغازین این بازگشت، نه بیابان‌های سوریه، بلکه همین اردوگاه محصور خواهد بود؛ جایی که ایدئولوژی افراطی در خلأ امنیتی و بی‌توجهی جهانی به حیات خود ادامه می‌دهد.

از پناهگاه جنگ‌زدگان تا مرکز بازتولید افراط‌گرایی

اردوگاه الهول در حدود ۴۵ کیلومتری شرق استان الحسکه در شمال‌شرق سوریه قرار دارد و جمعیت آن از چند صد نفر در زمان تأسیسش (۲۰۱۶) به بیش از ۵۰ هزار نفر در سال‌های سلطه داعش افزایش یافته است.

در فاصله ۱۳۶ کیلومتری از الهول، «اردوگاه روج» قرار دارد که در نگاه اول شبیه دیگر اردوگاه‌های پناهندگان و آوارگان است، اما پس از رسیدن به دروازه اصلی، تفاوت آشکار می‌شود؛ دیوار‌های بلند، دوربین‌های نظارتی و صد‌ها چادر متراکم که تروریست ها، همسران آنها و برخی از رهبران سازمان را در خود جای داده‌اند.

در حالی که برخی زنان به دنبال راهی برای خروج هستند، برخی دیگر هنوز به باور‌هایی که آنها را به مناطق تحت کنترل داعش کشانده بود، پایبندند و اکنون این اردوگاه‌ها به ایستگاه انتظار تبدیل شده است که کسی نمی‌داند چه زمانی از آن خارج خواهند شد.

الهول در آغاز دهه گذشته، تنها اردوگاهی برای خانواده‌های آواره بود؛ اما طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ و پس از سقوط خلافت ادعایی داعش، هزاران زن و کودک وابسته به این گروه از مناطق مختلف سوریه و عراق به آن منتقل شدند. در میان آنان، شمار زیادی از شهروندان سایر کشور‌ها نیز به چشم می‌خورند؛ زنانی که همراه با همسرانشان به «سرزمین ادعایی خلافت» آمده بودند و پس از فروپاشی آن، در این اردوگاه رها شدند.

با گذشت زمان، بخش‌هایی از اردوگاه به‌ویژه بخشی که خانواده‌های خارجی در آن زندگی می‌کنند کاملاً خارج از کنترل نیرو‌های امنیتی قرار گرفته و به منطقه‌ای تبدیل شده که زنان متعصب داعش در آن قوانین، دادگاه‌های خودسرانه، شبکه‌های تنبیه، حلقه‌های آموزشی مذهبی و ارتباطات مخفی دارند. در بسیاری از موارد، کسانی که حاضر به تبعیت از قواعد آنان نیستند، به‌شدت مورد ضرب و جرح یا حتی قتل قرار می‌گیرند.

خشونت درونی، فرار‌های سازمان‌یافته و نفوذ پنهان داعش

طی یک سال اخیر، حوادث متعدد نشان داده که ساختار امنیتی اردوگاه بیش از گذشته سست شده است. عملیاتی برای فرار گروهی ده‌ها زن وابسته به داعش خنثی شد؛ حملاتی علیه کارکنان سازمان‌های بین‌المللی صورت گرفت؛ برخی مدارس موقت آتش زده شدند و مواردی از ورود مواد منفجره و سلاح سرد گزارش شد. این وقایع تنها نمود ظاهری بحرانی است که در عمق اردوگاه جریان دارد. زنان وابسته به داعش:

کلاس‌های مذهبی اجباری برای کودکان برگزار می‌کنند.

شبکه‌هایی برای جمع‌آوری پول از خارج از سوریه ایجاد کرده‌اند.

در خلأ نظارتی، ساختاری شبه‌حکومتی پدید آورده‌اند.

کودکان را برای نسل دوم جنگجویان تربیت می‌کنند.

کودکانی که امروز در الهول بزرگ می‌شوند، تقریباً هیچ مشارکتی از جهان بیرون دریافت نمی‌کنند؛ نه سیستم آموزشی رسمی دارند، نه مشاوره روانی، نه امکان خروج و نه حتی هویتی قانونی که بتواند آینده‌ای برایشان تضمین کند. این محرومیت گسترده، آنان را به خاک حاصل‌خیزی برای افراط‌گرایی تبدیل کرده است.

احیای داعش در سایه خلأ‌های امنیتی عراق و سوریه

گرچه داعش از سال ۲۰۱۹ ضربات سنگینی خورده، اما نشانه‌های بازگشت آرام آن در دو کشور سوریه و عراق به‌وضوح قابل مشاهده است. طی یک سال گذشته:

حملات داعش در مناطق مختلف عراق سه برابر شده است.

هسته‌های خفته داعش در سوریه دوباره فعال شده‌اند.

برخی فرماندهان رده‌بالای این گروه توانسته‌اند شبکه‌های کوچک، اما فعال تشکیل دهند.

کشته‌شدن فرماندهانی، چون ضیاء زوبع الحردانی فقط ضربه‌ای مقطعی بر پیکره داعش وارد کرده و مانع از بازسازی ساختار‌های آن نشده است.

در این میان، الهول نقش یک پایگاه انسانی و ایدئولوژیک را برای داعش ایفا می‌کند؛ نقطه‌ای که هسته سخت این گروه از آن تغذیه فکری و انسانی دریافت می‌کند.

چرخش دیپلماتیک؛ از انزوای دمشق تا ضرورت همکاری امنیتی

تحولات مرتبط با الهول موجب شده تا برخی کشور‌ها که سال‌ها روابط سیاسی خود را با دمشق قطع کرده بودند، اکنون به ضرورت همکاری با دولت سوریه در زمینه مدیریت تهدید داعش اعتراف کنند. نشانه‌ای روشن از این تغییر، سفر اخیر وزیر خارجه بریتانیا پس از سال‌ها به دمشق و طرح موضوع «تهدید الهول» در گفت‌و‌گو‌های رسمی بود.

این چرخش سیاسی بی‌تردید نشان می‌دهد که تهدید ناشی از ده‌ها هزار زن و کودک رادیکال در الهول، اکنون به سطحی رسیده که نمی‌توان با سیاست‌های قدیمی از کنار آن گذشت. غرب نیز به‌تدریج به این نتیجه رسیده که حل بحران الهول بدون مشارکت فعال دمشق یا حداقل هماهنگی امنیتی با آن، تقریباً ناممکن است.

نشست جهانی درباره الهول؛ اجماع سیاسی بدون راه‌حل اجرایی

در نشست اخیر سازمان ملل، ده‌ها کشور درباره وضعیت انسانی و امنیتی الهول ابراز نگرانی کردند. با این حال، اجماع سیاسی به معنای وجود راه‌حل اجرایی نیست. کشور‌های غربی هنوز حاضر نیستند شهروندان داعشی خود را بازگردانند؛ کشور‌های آسیایی این موضوع را به آینده نامعلوم موکول کرده‌اند؛ و تنها کشوری که برنامه‌ای منظم برای بازگرداندن شهروندانش دارد، عراق است. این بلاتکلیفی بین‌المللی، عملاً صد‌ها کودک و نوجوان را در مسیری قرار می‌دهد که به‌طور تقریبی مصادف با جذب ایدئولوژی داعش است.

نتیجه

اردوگاه الهول تنها یک اردوگاه بحران‌زده نیست؛ بلکه یک کانون خطرناک بازتولید داعش است. جهان هنوز نتوانسته برای این چالش راه‌حلی عملی ارائه دهد؛ درحالی‌که زمان به‌سرعت علیه امنیت منطقه و جهان پیش می‌رود. اگر وضعیت به همین شکل ادامه یابد، ممکن است نسل تازه‌ای از داعش بسیار خطرناک‌تر، بی‌پرواتر و تربیت‌یافته‌تر از نسل قبلی از دل همین اردوگاه سر برآورد. آینده امنیت سوریه، عراق و حتی اروپا به این بستگی دارد که جامعه جهانی چقدر سریع تصمیم بگیرد مسئولیت این بحران را بپذیرد و راهی برای خروج از آن بیابد.

منبع: مهر