موش‌ها و آدم‌ها؛ رؤیایی که زیر چکمه‌های واقعیت له می‌شود!

شایانیوز– موش‌ها و آدم‌ها یکی از مهم‌ترین آثار جان اشتاین‌بِک، نویسنده‌ شهیر امریکایی و برنده‌ نوبل ادبیات است که در سال ۱۹۳۷، در بحبوحه رکود بزرگ اقتصادی آمریکا منتشر شد. اشتاین‌بک، با نگاهی دقیق و انسانی، رمانی نوشت که در عین سادگی ساختاری، از نظر درون‌مایه و بار فلسفی، ژرفای بسیاری دارد. ژانر کتاب، تراژدی و واقع‌گرای اجتماعی و محور اصلی آن فقر، دوستی، رؤیاهای بر باد رفته و نابرابری اجتماعی است.

ماجرای داستان در مزرعه‌ای در کالیفرنیا می‌گذرد و حول دو شخصیت اصلی آن، جورج و لنی، می‌چرخد. جورج، مردی زیرک اما خسته از زندگی، و لنی، مردی قوی‌ هیکل اما کودک‌ صفت و ناتوان ذهنی. آن‌ها کارگران مهاجری هستند که در جستجوی کار از این مزرعه به آن مزرعه می‌روند، با یک رؤیا: داشتن یک تکه زمین کوچک برای خود، جایی برای آرامش، برای رهایی از نگاه اربابان و تحقیر مستمر.

نقدی بر واقعیت: بینش اجتماعی اشتاین‌بک

این اثر نه‌ فقط روایتی داستانی، بلکه سندی اجتماعی است از امریکای آن دوران. موش‌ها و آدم‌ها، در واقع، انتقادی گزنده از نظام سرمایه‌داری افسارگسیخته‌ای‌ست که انسان را تا حد یک ابزار کار و یک ماشین تولید، تقلیل می‌دهد. کارگر مهاجر، سیاه‌پوست منزوی، زن تنها و محروم از رؤیا،  همگی در این مزرعه حضور دارند و به نوعی بازتابی از انسان معاصر هستند که با بی‌عدالتی، تبعیض و احساس بی‌ریشگی و بی معنایی دست‌ و‌ پنجه نرم می‌کند.

شخصیت‌ها نه تیپ، بلکه استعاره‌اند. لنی نماد معصومیتی است که در جهانِ بی‌رحم خرد می‌شود. جورج، تجسم آدمی است که بین اخلاق و بقا سرگردان مانده. کرُکس، سیاه‌پوستی که در انزوا می‌پوسد، بازتاب تبعیض نژادی در بطن جامعه امریکاست. زن صاحب‌ مزرعه که نام ندارد، تصویری از زنانی‌ است که در نظام مردسالارانه، تنها ابژه‌اند، نه سوژه. در واقع یک وسیله‌اند در دست صاحبان قدرت. از خود صاحب اندیشه و اختیار نیستند.

فرم داستان: رمانی همچون نمایشنامه

از نظر ساختاری، این رمان با سبک نوشتاری موجز و دیالوگ‌ محور نگارش شده و بسیار شبیه نمایشنامه است. این شباهت، تصادفی نیست. اشتاین‌بک خود اذعان داشت که موش‌ها و آدم‌ها را به‌ گونه‌ای نوشته که هم به‌ صورت رمان خوانده شود و هم امکان اجرا بر صحنه تئاتر را داشته باشد. این سبک خاص باعث شده خواننده نه‌ فقط خواننده، بلکه «تماشاگر» ماجرا باشد؛ گویی در صحنه‌ای ایستاده و در حال دیدن یک تراژدی زنده است.

تراژدی مدرن: تراژدی بی‌قهرمان

این رمان، بی‌اغراق، یکی از اندوهبارترین تراژدی‌های ادبیات مدرن است. مرگ در پایان، مرگی نیست که قهرمانانه یا حتی عادلانه باشد. مرگ، پایان رؤیاست، نه فقط برای لنی، که برای جورج، برای هر کارگر، برای هر انسان گرفتار در ساختار ستمگرانه. نظامی که مشابهش اکنون در جهان امروزی ما فراوان است.

تراژدی در اینجاست که حتی دوستی و رفاقت نیز کارگر نمی‌افتد. حتی عشق و امید، در برابر سیستم، کاری نمی‌تواند بکند. این نکته، موش‌ها و آدم‌ها را به یکی از عمیق‌ترین نقدهای انسانی-اجتماعی قرن بیستم تبدیل کرده است.

نام کتاب و معنای آن

عنوان کتاب از شعری اسکاتلندی از رابرت برنز الهام گرفته:

The best laid schemes o’ mice an’ men / Gang aft agley : «بهترین نقشه‌های موش‌ها و انسان‌ها اغلب بر باد می‌رود».

این مصرع، دقیقاً جوهره داستان است: رؤیای بزرگ، به سادگی در هم می‌شکند.

چرا باید این کتاب را بخوانیم؟

اگر به‌دنبال رمانی هستید که کوتاه باشد اما عمیق؛ ساده باشد اما مملو از لایه‌های اجتماعی، روانشناختی و فلسفی؛ انسانی باشد اما بی‌رحم، موش‌ها و آدم‌ها انتخابی بی‌نظیر است. اشتاین‌بک در این اثر، با کم‌ترین کلمات، بیش‌ترین معنا را منتقل می‌کند. در جهانی که رؤیاها به‌ سادگی زیر پای واقعیت له می‌شوند، این کتاب نه‌ تنها خواندنی است، بلکه خواندن آن ضروری است.