کشف یک کتیبه پهلوی در مرودشت؛ نشانه‌هایی تازه از جشن‌ها و زمان‌سنجی ایران باستان

یورو نیوز: شناسایی یک کتیبه تازه به خط پهلوی در صخره‌های دشت مرودشت، بار دیگر توجه پژوهشگران تاریخ ایران باستان را به گاه‌شماری و آیین‌های دوره ساسانی جلب کرده است.

به گفته باستان‌شناسان، این کتیبه که در ابعاد کوچک کشف شده، به روزشمار یکی از جشن‌های ماه «دی» در تقویم ساسانی اشاره دارد.

به گفته باستان‌شناسان، این کتیبه که در ابعاد کوچک کشف شده، به روزشمار یکی از جشن‌های ماه «دی» در تقویم ساسانی اشاره دارد.

ابوالحسن اتابکی، باستان‌شناس، با اعلام این خبر گفت که بخش‌هایی از انتهای کتیبه از بین رفته، اما در قرائت‌های اولیه عباراتی چون «roz day i pad…»، «روز دی به آذر»، «روز دی به مهر» و «روز دی به دین» به‌روشنی قابل تشخیص است. به گفته او، همین عبارات نشان می‌دهد که متن کتیبه به ساختار تقویم مذهبی ایران باستان و روزهای ویژه ماه دی مربوط می‌شود.

دشت مرودشت و محوطه‌های پیرامون تخت جمشید در دهه‌های گذشته بارها شاهد کشف کتیبه‌ها و نوشته‌هایی به زبان‌ها و خطوط دوره هخامنشی و ساسانی بوده‌اند.

در سال‌های گذشته نیز نمونه‌هایی از کتیبه‌های کوتاه پهلوی در استان‌های فارس و کرمان شناسایی شده بود که اغلب به مناسک دینی، وقف‌نامه‌ها یا نشانه‌های تقویمی اشاره داشتند؛ هرچند بسیاری از آن‌ها به‌دلیل فرسایش طبیعی یا آسیب‌های انسانی به‌طور کامل باقی نمانده‌اند.

به نقل از اتابکی می‌نویسد که واژه «دی» در متون اوستایی و پهلوی از ریشه «دا» به معنای آفریدگار و دادار می‌آید.

در گاه‌شماری ایران باستان، افزون بر روز نخست هر ماه که «هرمزدروز» نام داشت، سه روز دیگر نیز «دی» خوانده می‌شد که برای تمایز، با نام روز پس از خود ترکیب می‌شدند؛ یعنی «دی به آذر»، «دی به مهر» و «دی به دین».

نجمه ابراهیمی، پژوهشگر ارشد تاریخ نیز با استناد به متون پهلوی می‌گوید که این ساختار نشان می‌دهد که تقویم زرتشتی تنها ابزار شمارش روزها نبوده، بلکه بازتابی از نظم کیهانی و باورهای دینی به‌شمار می‌رفته است.

خانم ابراهیمی با اشاره به ساختار تقویم ساسانی می‌گوید تکرار نام «دی» در هر ماه، افزون بر بزرگداشت جایگاه اهورامزدا، نوعی تقسیم‌بندی درون‌ماهی ایجاد می‌کرده که کارکردی شبیه به هفته در تقویم امروزی داشته است؛ ساختاری که در آیین‌ها و جشن‌های دوره ساسانی نقش مهمی ایفا می‌کرد.

بر اساس منابع تاریخی از جمله نوشته‌های ابوریحان بیرونی، زرتشتیان هرگاه نام روز و ماه یکی می‌شد، آن روز را جشن می‌گرفتند. به این ترتیب، روزهای هشتم، پانزدهم و بیست‌وسوم ماه دی با آیین‌های ویژه همراه بوده است؛ آیین‌هایی که در متون تاریخی با نام‌هایی چون «فره‌روز» یا «خرم‌روز»، «جشن آتش»، «سیرسوا»، «بنتیکان» و «گاوگیل» ثبت شدند.

به گفته پژوهشگران، شناسایی این کتیبه تازه، در صورت تکمیل خوانش و مستندسازی، می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری درباره کاربرد عملی تقویم ساسانی و نحوه برگزاری جشن‌های مذهبی در ایران باستان ارائه دهد؛ به‌ویژه آن‌که چنین شواهدی معمولا در کنار متون مکتوب، نقش مهمی در بازسازی زندگی روزمره و آیین‌های دینی دوره‌های تاریخی دارند.