شگفتی خاص درباره یلدا که نمی‌دانید

همشهری آنلاین- حامد فوقانی: بارش شهابی اورسید (Ursids) یکی از بارش‌های سالانه زمین است که منشأ آن دنباله‌دار 8P/Tuttle محسوب می‌شود؛ دنباله‌داری که هر ۱۳.۶ سال یک‌بار به دور خورشید می‌چرخد. زمانی که زمین در مسیر حرکت خود از میان بقایای به‌جامانده از این دنباله‌دار عبور می‌کند، ذرات ریز کیهانی با ورود به جو زمین می‌سوزند و ردهایی نورانی را در آسمان شب ایجاد می‌کنند؛ همان پدیده‌ای که ما آن را به‌عنوان «شهاب» می‌شناسیم.

نکته قابل‌توجه این است که اوج فعالیت این بارش معمولاً در روزهای منتهی به شب یلدا و چند روز پس از آن رخ می‌دهد؛ همزمانی‌ای که به‌طرز شگفت‌آوری میان فرهنگ زمینی و رویدادهای کیهانی پیوند برقرار می‌کند.

چرا اورسیدها متفاوت‌اند؟

برخلاف بارش‌های مشهورتر مانند برساوشی یا جوزایی، بارش شهابی اورسید کم‌تعداد اما غیرقابل‌پیش‌بینی است. میانگین تعداد شهاب‌های قابل مشاهده در این بارش معمولاً حدود ۵ تا ۱۰ شهاب در ساعت است، اما در برخی سال‌ها، اخترشناسان افزایش ناگهانی فعالیت و ثبت ده‌ها شهاب در یک ساعت را گزارش کرده‌اند.

این رفتار غیرمنتظره باعث شده اورسیدها در میان ستاره‌شناسان به بارشی «مرموز» شهرت پیدا کنند؛ بارشی که می‌تواند در سکوت، ناگهان آسمان شب یلدا را شگفت‌زده کند.

نقطه تابش؛ ستاره قطبی در مرکز توجه

نقطه تابش بارش شهابی اورسید در صورت فلکی خرس کوچک (Ursa Minor) و در نزدیکی ستاره قطبی قرار دارد. این ویژگی باعث می‌شود که این بارش برای ساکنان نیم‌کره شمالی — از جمله ایران — شرایط رصد نسبتاً مناسبی داشته باشد.

از آنجا که ستاره قطبی تقریباً در تمام طول شب در آسمان قابل مشاهده است، شهاب‌های اورسید می‌توانند در ساعات مختلف شب یلدا دیده شوند؛ هرچند بهترین زمان رصد، نیمه‌های شب تا پیش از سپیده‌دم عنوان می‌شود.

شب یلدا؛ فرصتی طلایی برای رصد آسمان

طولانی بودن شب یلدا، مزیتی طبیعی برای رصدگران آسمان است. هرچه تاریکی طولانی‌تر باشد، شانس دیدن شهاب‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند. اگر آلودگی نوری شهرها کاهش یابد و آسمان صاف باشد، حتی بدون تلسکوپ و ابزار خاص، می‌توان عبور این مهمانان کیهانی را با چشم غیرمسلح مشاهده کرد.

کارشناسان توصیه می‌کنند برای رصد بهتر، حداقل ۱۵ تا ۲۰ دقیقه به چشم‌ها فرصت داده شود تا به تاریکی عادت کنند و از نگاه کردن به صفحه تلفن همراه خودداری شود.

وقتی فرهنگ و کیهان به هم می‌رسند

شاید در هیچ شبی به‌اندازه شب یلدا، انسان این‌چنین میان زمین و آسمان قرار نمی‌گیرد؛ شبی که از یک‌سو نماد پایان تاریکی و آغاز روشنایی است و از سوی دیگر، میزبان ذراتی است که میلیون‌ها کیلومتر در فضا سفر کرده‌اند تا برای لحظه‌ای کوتاه، آسمان زمین را روشن کنند. بارش شهابی اورسید یادآور این حقیقت است که حتی در طولانی‌ترین شب سال، آسمان هرگز ساکت نیست؛ کافی است سرمان را بالا بگیریم.

بیشتر بخوانید:

چند نکته کمتر شنیده شده از شب یلدا

تاریخچه شب یلدا در فرهنگ ایرانی: آشنایی با آداب و رسوم شب چله