چرا ایرانیان طولانی‌ترین شب سال را جشن می‌گیرند؟ رازهای کمتر گفته‌شده آیین شب چله

به گزارش شمانیوز، در این نشست، دکتر اسماعیل آذر، استاد زبان و ادبیات فارسی و مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، و شهریار شاهین‌دژی، پژوهشگر و مشاور پژوهشی بنیاد ایران‌شناسی، به‌عنوان سخنرانان اصلی حضور داشتند. دبیری نشست را کامبیز مهدی‌زاده، دستیار ویژه رئیس بنیاد ایران‌شناسی، بر عهده داشت.

دیگران چه می خوانند:

کامبیز مهدی‌زاده در ابتدای نشست با خوشامدگویی به حاضران و قدردانی از سخنرانان، آیین شب یلدا را یکی از عمیق‌ترین جلوه‌های فرهنگی ایران دانست و تأکید کرد: شب یلدا نه‌تنها یک آیین ملی، بلکه سرمایه‌ای فرهنگی است که می‌تواند در مواجهه با روایت‌های نادرست و جریان‌های ایران‌ستیزانه، نقشی مؤثر و معنادار ایفا کند.

وی با اشاره به نقش آیین‌ها در دیپلماسی عمومی افزود: در شرایطی که برخی کشورها تصویری مخدوش و غیرواقعی از ایران ارائه می‌دهند، آیین‌هایی چون یلدا این ظرفیت را دارند که چهره‌ای اصیل، انسانی و تمدنی از ایران به جهان معرفی کنند. مفاهیمی مانند امید به آینده، گفت‌وگوی میان نسل‌ها، احترام به بزرگان، انسجام خانواده و غلبه نور بر تاریکی، پیام‌هایی جهان‌شمول‌اند که یلدا می‌تواند حامل آن‌ها باشد.

مهدی‌زاده تأکید کرد که این مفاهیم محدود به جغرافیای خاصی نیستند و می‌توانند پلی فرهنگی میان ایران و سایر ملت‌ها ایجاد کنند؛ پلی که ایران را نه از دریچه تنش، بلکه از منظر تاریخ و فرهنگ معرفی می‌کند.

در ادامه نشست، دکتر اسماعیل آذر با بیانی ادبی و شاعرانه، شب یلدا را شبی پیوندخورده با عشق، راز، نیایش و انتظار در سنت ادبی ایران توصیف کرد. وی سپس به ریشه‌شناسی واژه «یلدا» پرداخت و توضیح داد که این واژه از زبان سریانی وارد فارسی شده و به معنای «میلاد و زایش» است؛ مفهومی که در ادامه تاریخ، با آیین مهر و سپس با میلاد حضرت مسیح(ع) پیوند خورده است.

این استاد ادبیات فارسی با اشاره به آیین مهر و جشن‌های مرتبط با انقلاب زمستانی گفت: در جهان باستان، از ایران تا روم، آیین‌های مربوط به آغاز چله و طولانی‌ترین شب سال با شکوه برگزار می‌شده و در قرن چهارم میلادی، هم‌زمان با تحولات آیینی در امپراتوری روم، بخشی از این آیین‌ها یا حذف شده یا در سنت‌های جدید ادغام یافته‌اند.

 آذر با استناد به منابع تاریخی معتبر همچون آثارالباقیه ابوریحان بیرونی و زین‌الاخبار گردیزی، به تشریح مفهوم «چله» پرداخت و بیان کرد: ایرانیان کهن، سال را بر اساس گردش خورشید و تحولات طبیعت سامان می‌دادند. تقسیم‌بندی‌هایی چون چله بزرگ، چله کوچک، چهارچاری و جشن‌های پیاپی زمستانی، نشان‌دهنده نگاه آیین‌محور و شادمانه ایرانیان به گذر زمان است.

وی تأکید کرد: هیچ قومی به اندازه ایرانیان از پدیده‌های طبیعی، آیین و جشن نساخته است و این ویژگی، ریشه در جهان‌بینی خاص ایرانی دارد؛ جهان‌بینی‌ای که حتی در دل تاریکی و سختی، به دنبال معنا، امید و هم‌نشینی است.

این استاد زبان و ادبیات فارسی در بخش دیگری از سخنان خود به نمادشناسی خوراکی‌های شب یلدا پرداخت و تصریح کرد: هندوانه و انار، صرفاً عناصر خوراکی نیستند، بلکه نمادهایی فرهنگی و اسطوره‌ای به شمار می‌آیند. هندوانه با شکل گرد و رنگ سرخش، نماد خورشید و گرماست و حضور آن بر سفره یلدا، بازتاب انتظار برای بازگشت نور و غلبه روشنایی بر تاریکی است.

در ادامه، شهریار شاهین‌دژی، پژوهشگر و مشاور پژوهشی بنیاد ایران‌شناسی، با تمرکز بر کارکردهای هویتی آیین یلدا، این سنت کهن را بخشی از «حافظه زنده فرهنگی ایرانیان» دانست و گفت: یلدا آیینی ایستا و متعلق به گذشته نیست، بلکه پدیده‌ای پویا است که در هر دوره تاریخی، متناسب با شرایط اجتماعی، معنا و کارکرد تازه‌ای یافته است.

وی با اشاره به استمرار آیین یلدا در میان اقوام و مناطق مختلف ایران افزود: ماندگاری یلدا نتیجه پیوند عمیق آن با نیازهای بنیادین انسان مانند امید، همدلی، امنیت روانی و احساس تعلق جمعی است. شب چله، لحظه‌ای است که فرد ایرانی خود را در زنجیره‌ای از نسل‌ها و تجربه‌های مشترک تاریخی بازمی‌یابد.

شاهین‌دژی تأکید کرد: آیین‌هایی چون شب یلدا، برخلاف تصور رایج، صرفاً مراسمی نمادین یا تفننی نیستند، بلکه سازوکارهایی فرهنگی برای انتقال ارزش‌ها، حافظه تاریخی و الگوهای رفتاری از نسلی به نسل دیگر محسوب می‌شوند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: بازخوانی علمی و دقیق آیین‌های ایرانی، نه‌تنها ضرورتی فرهنگی، بلکه اقدامی راهبردی در حوزه دیپلماسی فرهنگی است که می‌تواند به معرفی چهره‌ای واقعی، انسانی و تمدنی از ایران در عرصه بین‌المللی کمک کند.

چرا ایرانیان طولانی‌ترین شب سال را جشن می‌گیرند؟ رازهای کمتر گفته‌شده آیین شب چله