یادگارهای هموطنان مسیحی و یک همزیستی دیرینه در تهران

همشهری آنلاین، فاطمه عباسی: حضور نام «حضرت مریم(س)» در نقشه متروی تهران که مدتی است مسافران با آن خو گرفته‌اند، دقیقا همین کارکرد را دارد. اینجا دیگر فقط یک توقفگاه در خط۶ نیست؛ بلکه تبلور عینی دیپلماسی شهری و احترام متقابل در عمق خاک تهران است. وقتی مسافران از واگن‌ها پیاده می‌شوند و چشم‌شان به تابلوی زرد رنگی می‌خورد که نام مادر مسیح(ع) را یدک می‌کشد، بی‌واسطه با مفهوم «تهران؛ شهر همه ادیان» روبه‌رو می‌شوند. این ایستگاه که درست زیر سایه صلیب‌های کلیسای سرکیس مقدس قد علم کرده، جدیدترین روایت پایتخت از همزیستی مسالمت‌آمیز است؛ روایتی که می‌گوید تهران در لایه‌های پنهان و پیدای خود، وامدار تمام شهروندانش است.

حالا که تقویم به روزهای پایانی ماه دسامبر رسیده و زنگ آغاز سال ۲۰۲۶ میلادی به صدا درآمده، به بهانه همین همسایگی شیرین و زادروز پیامبر صلح(ع) می‌خواهیم در جغرافیای مسیحی تهران پرسه بزنیم و ببینیم کدام نقطه از پایتخت از کلیساهای تاریخی و آرامستان‌های خاموش تا محله‌های ارمنی‌نشین و ویترین‌های پرزرق ‌و برق، روایتگر همزیستی مسالمت‌آمیز و دیرینه مسیحیان در این شهر هستند.

ایستگاه تلاقی ادیان: حضرت مریم(س)

انتخاب نام «حضرت مریم(س)» برای ایستگاهی که دقیقا در سایه صلیب‌های کلیسای سرکیس مقدس قرار گرفته، هوشمندانه‌ترین تصمیم برای هویت‌بخشی به این نقطه از شهر بود. این نامگذاری، پیوندی ظریف و معنایی میان فضای زیرزمینی مترو و بنای باشکوه روی زمین برقرار کرده؛ حالا دیگر مسافران خط۶ این تقاطع را تنها با نام خیابان‌های نجات‌اللهی و کریم‌خان نمی‌شناسند، بلکه نام مادر مقدس مسیح(ع) بر پیشانی این ایستگاه، به امضای فرهنگی منطقه تبدیل شده است. این ایستگاه که حالا مدتی است مسافران با آن خو گرفته‌اند، نه‌تنها دسترسی به یکی از مهم‌ترین مراکز مذهبی پایتخت را تسهیل کرده، بلکه هر بار با اعلام نامش در واگن‌ها، پیام احترام متقابل و دوستی میان ادیان را در فضای شهر طنین‌انداز می‌کند. معماری داخلی ایستگاه هرچند مدرن است، خروجی‌های آن شما را دقیقا به قلب تاریخ معاصر ارامنه تهران هدایت می‌کند. اینجا نقطه‌ای است که صدای اذان مسجد کریم‌خان با صدای ناقوس کلیسا در هم می‌آمیزد و هارمونی زیبایی را از زندگی مسالمت‌آمیز در تهران ۱۴۰۴ خلق می‌کند.

نیایشگاه‌های شهر: کلیسای سرکیس مقدس

وقتی صحبت از نمادهای مسیحیت در تهران می‌شود، گنبد سفید و مرتفع کلیسای سرکیس مقدس در تقاطع خیابان نجات‌اللهی(ویلا) و کریم‌خان، نخستین تصویری است که در ذهن‌ها نقش می‌بندد. این بنا که معماری آن ترکیبی از سبک قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان است، در دهه۴۰ شمسی با هزینه شخصی مارکار سرکیسیان ساخته شد و نماد کلیساهای تهران و مقر خلیفه‌گری ارامنه تهران نیز محسوب می‌شود. تهران میزبان کلیساهای بسیاری است که هرکدام قصه‌ای دارند. از کلیسای «مریم مقدس» در خیابان جمهوری که زمانی موزه مردم‌شناسی ارامنه بود گرفته تا کلیسای «تادئوس و بارتوقیمئوس» در بازار تهران که قدیمی‌ترین کلیسای شهر است؛ همچنین کلیساهای «میناس مقدس» در ونک و «گئورگ مقدس» در وحدت اسلامی نیز همچنان میزبان نیایش‌های همشهریان مسیحی ما هستند.

محله‌های قدیمی: ردپای خاطرات ارمنی

تهران محله‌هایی دارد که بوی قهوه ارمنی با شیرینی‌های مخصوص در کوچه‌پس‌کوچه‌هایش بیشتر به مشام می‌رسد. «مجیدیه» شاید معروف‌ترین نامی باشد که با شنیدن این کلمه، محله ارمنی‌نشین به ذهن می‌آید. هنوز هم در خیابان‌های مجیدیه جنوبی و شمالی، مغازه‌های پروتئینی و قنادی‌هایی را می‌بینید که توسط ارامنه اداره می‌شوند و حال و هوای خاصی دارند. اما فقط این محله نیست؛ منطقه «نارمک» و خیابان‌های اطراف میدان هفت‌حوض نیز سال‌هاست میزبان جمعیت قابل‌توجهی از مسیحیان است. محله «زرکش» هم جزو بافت‌های قدیمی است که هنوز هویت ارمنی خود را حفظ کرده. در مرکز شهر، خیابان سی‌تیر و اطراف خیابان میرزا کوچک خان و ویلا نیز از دیرباز محل سکونت و کسب‌وکار ارامنه بوده و هنوز هم اصالت خود را حفظ کرده‌اند. می‌توان گفت، نقشه ارامنه پایتخت بدون نام «آرارات» کامل نیست؛ محله‌ای در همسایگی ونک که با ورزشگاه و باشگاه فرهنگی معروفش و کلیسای «صلیب مقدس» کانون اصلی گردهمایی‌های بزرگ و رویدادهای اجتماعی این جامعه محسوب می‌شود.

آرامستان‌های خاموش: دولاب تاریخی

در میان هیاهوی بزرگراه محلاتی، باغی خاموش و اسرارآمیز وجود دارد که تاریخچه‌ای چند صدساله را در دل خاک پنهان کرده: «آرامستان دولاب». این مکان که یکی از مهم‌ترین قبرستان‌های مسیحیان تهران است، در واقع مجموعه‌ای از چند گورستان (ارامنه، کاتولیک، ارتدوکس و…) است. سنگ‌قبرهای قدیمی با خطوط سیریلیک، ارمنی و لاتین و نمادهای صلیب سنگی، فضایی شبیه موزه‌ای روباز ایجاد کرده‌اند. اینجا مدفن بسیاری از شخصیت‌های برجسته خارجی و مسیحیانی است که در توسعه تهران نقش داشته‌اند؛ ازجمله آنتوان سوریوگین (عکاس مشهور). به جز دولاب که حالا بیشتر جنبه تاریخی دارد و بازدید از آن مجوز می‌خواهد، آرامستان‌های دیگری مثل آرامستان ارامنه در جاده خاوران نیز وجود دارد که محل دفن درگذشتگان جدیدتر جامعه مسیحیان تهران است.

ویترین‌های رنگی: خیابان میرزای شیرازی

دی‌ماه که از راه می‌رسد، هیچ‌ کجای تهران به اندازه خیابان میرزای شیرازی، حال و هوای کریسمس ندارد. راسته این خیابان، به‌ویژه در حد فاصل کریم‌خان تا خیابان مطهری، تبدیل به فستیوالی از نور و رنگ و ویترین مغازه‌ها پر می‌شود از درختان کاج مصنوعی در سایزهای مختلف، گوی‌های براق قرمز و طلایی، ریسه‌های نورانی و مجسمه‌های بابانوئل که با لبخند به عابران نگاه می‌کنند؛ اینجا قلب تپنده خرید کریسمس در تهران است. حتی شهروندان مسلمان هم برای تماشای این زیبایی و گرفتن عکس یادگاری به این مکان می‌آیند. بوی قهوه از کافه‌های اطراف بلند است و شلوغی پیاده‌روها نشان می‌دهد که شادی سال نو، مرز مذهبی نمی‌شناسد. این خیابان در روزهای منتهی به ماه ژانویه، زنده‌ترین و شادترین نقطه تهران برای لمس جشن کریسمس است.