کنجکاوی در ایام قدیم سال 1352؛ کاخ های پهلوی دوم و میز آرایش فرح پزده و دیتیل سلطنتی

شایانیوز- وقتی صحبت از دوران محمدرضا پهلوی میشود، کاخ های تهران یکی از واضح ترین نشانه های آن دوره‌اند. نه از این جهت که “تجمل” تنها چیز مهم بوده، بلکه چون این ساختمان ها روایت کننده سبک زندگی، نگاه سیاسی و فرهنگ آن زمان هستند. کاخ ها همیشه مورد توجه مردم و تاریخ پژوهان بوده‌اند؛ هم به خاطر شکوه معماری که دارند، و هم به دلیل قصه هایی که در اتاق‌هایشان رخ داده.

نیاوران؛ جایی که سلطنت مدرن سعی داشت خودش را نشان بدهد

کاخ نیاوران به نوعی محل اصلی زندگی محمدرضا و فرح بود. معماری‌اش ترکیبی از مدرنیته اروپایی و عناصر ایرانی بود. حتی مبلمان و وسایل آن هم اغلب انتخاب هایی حساب شده داشتند. این کاخ فقط یک خانه نبود، جایی بود که جلسات کوچک، نشست های خانوادگی، دیدارهای رسمی محدود و بعضی تصمیمات سیاسی مهم در آن شکل میگرفت.

اما چیزی که جلب توجه میکند این است که نیاوران برخلاف کاخ های قاجاری، تلاش داشت تصویری از “ایران مدرن” ارائه دهد. تصویری که همیشه با واقعیت های جامعه همخوانی نداشت، اما نشان میداد حکومت در آن سال ها بیشتر به دنبال نمایش توسعه گرایی و نظم مدرن بود.

سعدآباد؛ مجموعه ای بزرگ تر از نیاز یک خاندان سلطنتی

سعدآباد با آن ۱۸ کاخ کوچک و بزرگ واقعا مجموعه ای گسترده است. هر کاخ برای یک فرد یا یک کارکرد مشخص ساخته شده بود و این خود نشان دهنده ساختار تفکیک شده و تشریفاتی زندگی سلطنتی بود. اما جذابیت اصلی سعدآباد در همین تنوع ساختارهاست: کاخ ملت، کاخ سبز، کاخ شمس، کاخ احمدرضا… هرکدامشان روایت کوچک اما متفاوتی از زندگی دربار دارند.

بسیاری از مهمان های خارجی، روسای جمهور، سفرای ویژه و شخصیت های بین المللی در همین کاخ ها پذیرایی شدند و بخش زیادی از روابط خارجی ایران در آن دوره، از همین ساختمان ها عبور کرده است.

سبک زندگی سلطنتی؛ نه افسانه، نه فاجعه

یکی از چیزهایی که درباره کاخ ها همیشه مورد بحث بوده، “فاصله” زندگی دربار با مردم است. اما اگر بخواهیم منصفانه نگاه کنیم، این فاصله در بیشتر حکومت های سلطنتی دنیا وجود داشته. موضوع مهم این است که کاخ ها نشان میدهند حکومت آن روزها چطور خودش را تعریف میکرد؛ مجموعه ای تشریفاتی، رسمی و گاهی دور از فضای جامعه، اما نه لزوما سراسر غفلت بار.

مثلا فرح پهلوی در بسیاری از بخش های فرهنگی کاخ ها فعال بود و تعدادی از همین ساختمان ها برای میزبانی رویدادهای هنری، نمایش آثار یا دعوت از هنرمندان ایرانی استفاده میشد. با این حال، این فاصله اجتماعی و ساختار درباری، در سال های پایانی حکومت تبدیل به یکی از نقاط حساس و قابل انتقاد شد.

کاخ ها و لحظه های تاریخی مهم

نیاوران و سعدآباد شاهد بسیاری از اتفاقات مهم تاریخ معاصر بودند. از تصمیم های سیاسی بزرگ تا گفتگوهایی که بعدها سرنوشت کشور را تغییر دادند. مثلا در همین کاخ ها بود که جلسات مربوط به بحران های دهه پنجاه برگزار میشد، یا دیدارهای مهم خارجی شکل میگرفت. حتی آخرین ماه های حکومت پهلوی نیز در همین مکان ها سپری شد. روزهایی که فضای کاخ ها دیگر شبیه سال های قبل نبود و اضطراب و نگرانی در هوای آن جریان داشت.

چرا مردم هنوز درباره این کاخ ها کنجکاوند؟

به این دلیل که کاخ ها تنها ساختمان نیستند؛ “داستان” دارند. مردم دوست دارند بدانند زندگی روزمره دربار چطور بوده، چه چیزهایی در پشت پرده تصمیم گیری ها اتفاق میفتاده و چه شکاف هایی میان دنیای داخل کاخ ها و جامعه بیرون وجود داشته. این کنجکاوی طبیعی است؛ کاخ ها بخشی از هویت تاریخی تهران شده اند.

کاخ ها مثل آینه‌اند

کاخ های دوران پهلوی نه نماد کامل پیشرفت هستند، نه نماد کامل فاصله طبقاتی؛ بلکه آینه ای هستند که نشان میدهند حکومت آن دوران چگونه فکر میکرد، چگونه زندگی میکرد و چگونه میخواست خودش را به مردم و جهان معرفی کند.

دیدن و روایت کردن این کاخ ها، یعنی فهمیدن بخشی از تاریخ؛ بدون اغراق، بدون تخریب، و بدون زیباسازی غیرواقعی.