روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲ در دانشگاه تهران چه گذشت؟

باشگاه خبرنگاران جوان – در شانزدهمین روز آذر سال ۱۳۳۲، دانشگاه تهران شاهد حمله نیروهای ارتش به دانشجویان بود که به کشته شدن ۳ نفر و زخمی شدن ده‌ها نفر انجامید. این اتفاق حدود ۱۰۰ روز پس از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۲۳ و سقوط دولت دکتر محمد مصدق و روی کار آمدن دولت کودتایی فضل‌الله زاهدی رخ داد و به گفته تاریخ‌نگاران، هنوز خشم و افسردگی ناشی از سقوط نخست‌وزیر ملی‌گرای ایران در فضای عمومی این کشور موج می‌زد. بریتانیا و آمریکا هم بر اساس مستنداتی که منتشر شد در کودتای ۲۸ مرداد نقش رهبری‌کننده مستقیم را داشتند.

فخرالدین عظیمی، پژوهشگر و استاد رشته تاریخ در آمریکا، می‌گوید: در این ‌زمان درباره موضوع نفت ملی شده ایران که با تلاش دکتر مصدق به سرانجام رسید، مردم نگران بودند که دولت از این اقدام روی برگرداند و شرایط را به پیش از ملی ‌شدن نفت بازگرداند، کمااینکه حدود سه ماه پس از ساقط کردن دولت قانونی ایران، مذاکرات محرمانه‌ای برای تجدید رابطه با بریتانیا که از زمان ملی شدن نفت قطع بود، آغاز شد.

به اعتقاد آقای عظیمی، این مسائل باعث شده بود فضای سیاسی و اجتماعی پژمرده‌ای در ایران حاکم باشد اما این همه ماجرا نیست. در میانه پاییز سال ۱۳۳۲ هم اعلام شد «ریچارد نیکسون» معاون رئیس‌جمهور آمریکا از طرف دوایت آیزنهاور، رئیس‌جمهور آن کشور به ایران می‏آید. نیکسون در نطقی که پس از کودتای ۲۸ مرداد در کنگره آمریکا ایراد کرده بود، سقوط دولت محمد مصدق را «پیروزی سیاسی امیدبخش»ی توصیف کرده بود که «در ایران نصیب نیروهای طرفدار تثبیت اوضاع و قوای آزادی‌خواه شده است.»

قرار بود معاون رئیس‌جمهور آمریکا در جریان دیدار از ایران از دانشگاه تهران بازدید کند و دکترای افتخاری دانشکده حقوق این دانشگاه را دریافت کند.

دانشجویان معترض به حضور نیکسون در ایران، از دو روز پیش از سفر او در اطراف و داخل دانشگاه دست به تجمعات اعتراضی زدند که به دستگیری شماری از آنها منجر شد اما روز شانزدهم آذر، دو روز پیش از ورود معاون رئیس‌جمهور آمریکا، نیروهای ارتش با هدف کنترل دانشجویان در اطراف و محوطه دانشگاه تهران مستقر شدند.

هرچند علی‌اکبر سیاسی، نخستین رئیس انتخابی دانشگاه تهران، برای جلوگیری از افزایش درگیری و وارد شدن خسارت به دانشجویان، کلاس‌های دانشگاه را در این روز تعطیل کرد اما در شرایطی که هنوز تمام دانشگاه از حضور آنها خالی نشده بود، نیروهای ارتش به قصد سرکوب شماری از معترضان وارد محوطه دانشگاه شدند.

سرانجام این اقدام تیراندازی به سوی دانشجویان و کشته شدن سه دانشجوی دانشکده فنی در مقابل ساختمان آن دانشکده بود. مهدی شریعت‌‌رضوی، احمد قندچی و مصطفی بزرگ‌نیا سه دانشجوی دانشگاه تهران بودند که روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲ کشته شدند.

بر اساس گزارش‌های موجود رژیم شاه به خانواده این سه دانشجوی اجازه برگزاری مراسم یادبود نداد.

منبع: کانال تلگرامی آب و آتش