مکانیسم ماشه و چند نکته

چراکه متغیرهایی که به نوعی تبیین کننده روابط و فعالیت مذاکرات ایران با غرب بود، تغییر کرده و جمهوری اسلامی ایران با رویکردهای جدیدی می‌بایست به دنبال حقوق هسته‌ای خودش و رفع تحریم‌ها و مقابله با تهدیدات نظامی و امنیتی غرب، به‌خصوص رژیم صهیونیستی باشد. از طرف دیگر، رویکرد دولت‌های غربی نیز تا حد زیادی در قبال جمهوری اسلامی آشکار شده و آنها به دنبال مطالبات حداکثری خود هستند که همان برچیده شدن فعالیت غنی‌سازی در ایران و حتی فراتر از آن به دنبال محدود کردن بُرد موشک‌های ایران هستند. غرب در گمان اینکه ایران در شرایط ضعف سیاسی و امنیتی می‌تواند با فشار حداکثری از طریق تحریم‌های اقتصادی، تهدیدات نظامی و به نوعی دیپلماسی اجبار، جمهوری اسلامی را وادار به تبعیت از خواسته‌هایش کند. خواسته‌ای که به نظر نمی‌رسد به راحتی قابل تحقق باشد. به نوعی شرایط به گونه‌ای تصور می‌شود که دولت‌های غربی به‌خصوص آمریکایی‌ها بار دیگر به همان سیاست گذشته خودشان، یعنی رژیم‌چنج گرایش پیدا کرده‌اند. به خاطر داریم که در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما، مطالبه تغییر رفتار، جایگزین سیاست تغییر رژیم شد. چراکه بر این باور بودند که رسیدن به تغییر و تحول در عملکرد مقرون‌تر است تا تغییر در ساختار سیاسی. با وجود آن تجربه، اکنون سیاست دولت‌های آمریکا و اروپایی در قبال جمهوری اسلامی به نوعی است که احساس می‌شود دوباره به سمت تغییر رژیم متمایل شده‌اند تا تغییر رفتار. درست است که چنین تحولی در مواجهه آن دولت‌ها با جمهوری اسلامی، مذاکره و گفت‌وگو با غرب را بسیار پیچیده و دشوار می‌کند ولی این موضوع به منزله پایان دیپلماسی و مذاکره نیست. به هر حال باید کوشید در فضای سیاسی بسیار محدود، پیچیده و متغیر، روایتی از عملکرد خودمان را به جهان عرضه کنیم تا از تفوق روایت آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها جلوگیری شود. ما باید روایت خودمان را تبیین کنیم و در این مسیر نیازمند یک دیپلماسی عمومی و دیپلماسی منطقه‌ای و جهانی هستیم. اگر نخواهیم به هر دلیلی با دیپلماسی و مذاکره به اهداف و مقاصد برسیم، در آن صورت باید سایه جنگ و تهدید را بر سر خودمان جدی‌تر بگیریم. متغیر مهمی که از میان رفتار و رویکردهای ایران پس از فعال شدن مکانیسم ماشه باید مد نظر قرار بگیرد. البته نباید از نظر دور کرد که بیش از آنکه دنبال تبیین نوع رفتار و چگونگی برخورد با اقدامات دولت‌های غربی در قبال خود باشیم، باید به داخل توجه کرد. چراکه سیاست خارجی ادامه و امتداد سیاست داخلی است و سیاست داخلی هم باید همانطور که مقام رهبری گفتند، در جهت قوی شدن اقتصاد باشد و قوی شدن اقتصاد، الزامات خودش را دارد. نمی‌شود دنبال قوی شدن اقتصاد و پویایی و رفع مشکلات و تنگناهای معیشتی مردم بود و در عین حال رویکردها و سیاست‌هایی در پیش گرفت که عملا باعث تشدید نگرانی شده و اوضاع را غیرقابل پیش‌بینی کند. این شرایط به این نکته برمی‌گردد که رویکردهایی که دولت در قبال کاهش تورم و جلب اعتماد و اطمینان نسبت به آینده اتخاذ می‌کند، باید با تغییراتی در نظام بروکراسی، تغییرات جدی در نظام تنظیم بودجه، تغییرات جدی در حمایت از بنگاه‌های اقتصادی که بسیاری از آنها در معرض ورشکستگی، تعطیلی و یا نیمه فعال هستند، این سیاست را دنبال کند. اینها اقداماتی هستند که در داخل می‌توان بیشتر به آن توجه کرد. هرقدر اقتصاد، معیشت و سیاست‌های اجتماعی و فرهنگی در جهت جلب اعتماد مردم به حاکمیت باشد، به همان اندازه در سیاست خارجی می‌توان قدرتمندانه‌تر عمل کرد. یک نکته دیگر نیز باید در نظر داشت؛ اینکه شرایط به قبل از 1392 برنمی‌گردد. به این جهت که ما شاهد یک تنش جدی میان چین و روسیه با آمریکا هستیم و این شکاف‌ها می‌تواند تا حدودی فضای تنفس برای ایران باز کند و اثرات و تبعات تحریم‌های سازمان ملل را کاهش دهد. آنهم به یک تدبیر و سیاست در روابط با چین و روسیه برمی‌گردد. به هر حال این کشورها دنبال منافع و سیاست‌های امنیتی خودشان هستند و جایی که احساس کنند منافعشان در نزدیکی و تبعیت از سازمان ملل باشد، قطعا مسیر سابق را طی نخواهند کرد. به هر حال این متغیرهایی است که باید در فردای پس از اجرایی شدن مکانیسم ماشه مورد توجه قرار بگیرد. 

مرتضی مکی

تحلیلگر مسائل بین الملل