اخطار برای ساکنین تهران/ شهر غیر قابل سکونت می شود؟

در گذشته خشکسالی به‌عنوان پدیده‌ای طبیعی و اقلیمی شناخته می‌شد.  امروز، با افزایش مداخلات انسانی در منابع آب، تغییر الگوهای مصرف و بی‌توجهی به ظرفیت‌های زیست ‌محیطی، مرز میان «بحران طبیعی» و «بحران حاکمیت بشر» از بین رفته است. اکنون بخش مهمی از آنچه «خشکسالی» می‌نامیم، در واقع نتیجه تصمیم‌های اقتصادی، کشاورزی و مدیریتی است که طی دهه‌ها بدون تکیه بر داده‌های علمی و اصول پایداری اتخاذ شده‌اند. پیرامون این موضوع با محمد آریا امینی عضو انجمن زمین شناسی ایران گفتگو کردیم. 

خشکسالی  و آینده  فرو نشست زمین

 امینی در این گفت و گو پیرامون وضعیت خشکسالی در سطح کشور گفت: «با توجه به روند خشکسالی که در سطح کشور شاهد هستیم، یعنی مشاهده گاه به گاه فرونشست ها در شهرهای بزرگ مثل اصفهان قطعا تبعات امروز این خشکسالی ها با آینده متفاوت است.این فرونشست ها ماحصل  ۸سال خشکسالی پی در پی در کشور است.»

امینی در خصوص تبعات آینده خشکسالی افزود:« فرونشست ها صرفا شامل یک سری خیابان و یا یک محله مشخص نمی شوند؛ فرونشست هایی با طرح های میدانی بسیار بزرگ که اختلالات مهندسی شهرها را در پی دارد.» 

خشم طبیعت در گرو نحوه زیست انسان

امینی در پاسخ به علل پیدایش بحران های زیست محیطی به خصوص خشکسالی یاد آورشد:« فرونشست ها دلایل متعددی دارد، این پیامدها به خاطر شرایطی است که انسان ها رقم زده اند؛ طبیعت قصد محبت دارد، اما انسان مقابله می کند، نمی توانیم پاسخش را به خوبی بدهیم.» 

امینی در خصوص برداشت بی رویه آب های زیرزمینی با اصول نادرست  انتقال آب، مثل  احداث کارخانه‌های فولادی در مناطق بسیار خشک تصریح کرد:«در نتیجه احداث این کارخانه ها، آب مناطق خشک را به سمت خودش می‌کشد و مصرف می کند نهایتا باعث به وجود آمدن اختلالات می‌شود.»

امینی  همچنین درباره آینده بحران خشکسالی تاکید کرد: «نه تنها فرونشست‌ها بلکه باید منتظر تغییرات اقلیمی گاه و بیگاه و ناگوار و به شدت سخت مانند حضور ریزگردها وغبار های محلی در سطح متفاوتی از حالا باشیم. در آینده ای نه چندان دور منابع آبی ما به شدت کاهش پیدا می کند، حتی  آلودگی‌های زیست محیطی را پیش رو دارد.» 

امینی در خصوص  دیگر پیامدهای تغییرات زیست محیطی اشاره کرد:«برداشت بی رویه آب  و عملکرد نادرست انسانی در مناطق زندگی جانوران موجب از بین رفتن زیست جانوران می شود. باکتری ها و موجودات ذره بینی مفید سازگار با محیط بعد ازاین تغییرات  نابودمی شوند وعملا یک منطقه از تعادل اکوسیستمی خود خارج می شود.»

امینی با توجه به آمار تغییرات اقلیمی عنوان کرد:« با استفاده بی رویه از منابع آبی، شاهد تغییرات دمای محیط  بوده ایم. مقایسه دمای هوای  تهران  در۶ سال گذشته  با امروز تغییرات گسترده ای از جمله تغییر میزان رطوبت را نشان می دهد.»

 امینی در خصوص دستکاری انسان در طبیعت  و ایجاد تغییرات در جهت بهبود کیفیت زندگی بشر خاطر نشان کرد: «انسان ها در گذشته در صورت قصد مهاجرت از شهری به شهر دیگر ناچار با اسب و قاطر و یا امثالهم سفر میکردند، مسافت  زیادی پیش رو داشتند،ولی امروزه با حضور خودرو و بعدتر با استفاده از هلیکوپتر_ هواپیما_قطارهای سریع‌السیر شرایط زندگی بشر بهبودیافته. بعضی ازچیزها به خودی خود بد نیستند اتفاقاً یک جهش رو به پیشرفت برای جهان محسوب می شوند؛ مسئله مهم چگونگی دستیابی به اهداف است. مثلا برای تاسیس راه آهن کشورهایی هستند که جنگل را از بین نمیبرند، به پوشش گیاهی آسیب نمی زنند. اگر دریاچه ای در مسیر باشد، بخاطر عبور قطارخشک نمی کنند.اما بعضی از کشورها این کار را در جهت هزینه کمتر و کوتاه تر شدن راه انجام می دهند. عمده بحث ها در دنیای امروز مادی است و طبیعت کمتر دخیل است.»

احداث سد بدون علم و آگاهی

همچنین امینی درخصوص سد سازی در شرایط اقلیمی ایران عنوان کرد:«سدسازی‌ به طور گسترده انجام میگیرد مثلا روی رودخانه کارون تعدادی سد داریم. احداث این سد ها به خودی خود کمک می کند تا از آب پشت سد بهره بیشتری ببریم تا اینکه کل آب مستقیم به خلیج فارس منتقل شود.در واقع با نگه داری آب می‌توان از آن استفاده کرد. اما اینکه چگونه استفاده کنیم خودش جای تامل دارد. آیا استفاده اصولی است؟ خیر_ بیشترین مصرف ما در حوزه کشاورزی است. اگرکشاورزی اصولی ممکن باشد در طی ۵سال آینده می توانیم۴۰ درصد کاهش مصرف آب داشته باشیم. اما الان اینگونه نیست. ما علم احداث سد داریم؟ علم استفاده از آب داریم؟  برای مثال در خوزستان بدون علم و آگاهی سدی احداث شد که آب جمع شده پشت سد به لایه های نمکی برخورد کرد و عملا شور و غیر قابل استفاده شد.    آبی که اجبارا باید برای سطح پایین دست آزاد می شد، اکوسیستم را از بین برد و پوشش گیاهی و جانوری منطقه را خشک کرد. اگر آبی که به خلیج فارس می رسد را درست مدیریت و نگهداشت کنیم و بر اساس  علم و آگاهی سد بسازیم میتوانیم علاوه بر بهبود زندگی انسان به محیط زیست مان توجه کنیم. در طبیعت همه چیز به لطف حضور آب در جریان است. ولی آیا  انسانها به فکر حیات دوباره هستند؟»

احیای دریاچه ارومیه محال نیست!

امینی در خصوص ممنوعیت سکونت در شهرهای تهران و اصفهان اضافه کرد: «ما معتقد نیستیم که اگر آب از سر گذشت باید رها کنیم؛ شاید در یک وجب بتوان جایی برای نفس کشیدن پیدا کرد. اگر یک طبقه ازآپارتمان آتش بگیرد، نمی توان تمام طبقات را حذف کرد. شاید با تعمیرات بتوان احیا کرد و دوباره در آنجا سکونت کنیم. باید دنبال دلایل باشیم. حال برای شهری مانند تهران و اصفهان از دیدگاه علم آب شناسی، پترولوژی( سنگ شناسی) این آسیب ها قابل جبران اند، احیای دریاچه ارومیه و جلوگیری از نشست در شهرها ناممکن نیست. آیا ساز و کاری در کشور ما برای ترمیم یا پیشگیری از فرونشست وجود دارد؟  وضعیت شهرهای تهران و اصفهان به مراتب بحرانی خواهد بود چرا که ما فرونشست را نمی بینیم تا روزی که تبدیل بحران شود. راه و چاره باید قبل از همه اینها اتفاق بیفتد.»