تیتراژی که به دلیل ترسناک بودن ماندگار شد

باشگاه خبرنگاران جوان – کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطب یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب‌شده پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می‌کند.

آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته‌ایم، مروری بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آنها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی پس از آغاز و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روز‌های جمعه هر هفته، روح و ذهن‌مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حال‌مان بهتر از این روز‌های پردردسر بود، برویم.

«خاطره بازی تیتراژ‌های ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.

در صدوشصتمین شماره از این روایت رسانه‌ای به سراغ موسیقی تیتراژ مجموعه «بچه‌ها سلامت باشید» رفتیم که اگرچه موسیقی و ملودی‌های انتخابی آن در فواصل زمانی مختلف برنامه تغییر می‌کرد، اما هشدار آن موش عروسکی با صدایی عجیب و غریب برای بینندگان آن سال‌های برنامه‌های کودک و نوجوان تلویزیون دهشتناک بود و آنچنان خاطره‌ای برای ذهن شنیداری این نسل درست کرد که حتی با گذشت چندین دهه از ساخت و تولید آن همچنان از آن به عنوان یکی خاطره سازترین و ترسناک‌ترین تیتراژ‌های برنامه‌های تلویزیونی نام برده می‌شود.

«بچه‌ها سلامت باشید» یک برنامه آموزشی – سرگرمی بود که با هدف آموزش مسائل بهداشتی، سلامتی و علوم پایه به کودکان و نوجوانان تولید و پخش می‌شد. به عبارتی این برنامه در نوع خود یکی از پیشگامان ترکیب آموزش با سرگرمی در تلویزیون ایران بود. ساختار و قالب برنامه هم ترکیبی از «انیمیشن»، «نمایش عروسکی» با محوریت محتوا‌های آموزشی کوتاه بود که عمده آنها متمرکز بر «آموزش بهداشت فردی»، «آشنایی با بدن انسان»، «علوم پایه»، «سلامت روان و مهارت‌های زندگی» بنا نهاده شده بود.

این مجموعه می‌توانست با رعایت بیشتر ملاحظات گروه سنی کودک و نوجوان تبدیل به یکی از اثرگذارترین برنامه‌های آموزشی سیما شود که البته این اتفاق افتاد، اما بیشتر به واسطه صدای آقاموشی که با ترسناک‌ترین شکل ممکن بچه‌ها را به سلامتی دعوت می‌کرد و ترس عجیبی را به جان و روح آنها می‌انداخت. موسیقی تیتراژی که محوریت موسیقایی نداشت، اما برای تمام کسانی که آن دوره را به خاطر دارند، به شدت نوستالژیک بود و تبدیل به نماد این برنامه ویژه گروه سنی کودک و نوجوان تلویزیون شد.

متأسفانه اطلاعات دقیق و کاملی از سازندگان، کارگردان و گویندگان این برنامه در دسترس نیست، چرا که آرشیو مناسبی از تولیدات تلویزیونی آن دوره منتشر نشده است. اما این برنامه مانند بسیاری از تولیدات آن زمان سیما، محصول «واحد کودک و نوجوان» شبکه یک بود. به هر صورت «بچه‌ها سلامت باشید» بیشتر از یک برنامه کودک، یک «معلم» برای نسلی بود که در دهه شصت رشد می‌کرد. این برنامه با ترکیب هوشمندانه سرگرمی و آموزش، مفاهیم مهمی را به کودکان می‌آموخت و امروزه به یکی از نماد‌های نوستالژیک آن دوران تبدیل شده است.

در این بین ۲ شخصیت عروسکی در این داستان عروسکی بودند که اولی یک موش به عنوان شخصیت اصلی برنامه بود و دومی یک کرکس یا لاشخور که تقریباً در آیتم‌های پایانی برنامه در صحنه‌ای که پر از زباله و آشغال بود به یکدیگر می‌رسیدند و در قالب شخصیت‌های خاکستری و منفی درباره رعایت بهداشت حرف می‌زدند. لاشخوری که با یک هیبت دیوگونه و بسیار زشت و بد ترکیب که برای مخاطبان آن سال‌ها انصافاً زیادی ترسناک بود برای ارائه و انتقال یک پیام بهداشتی به اغراق آمیزترین شکل ممکن بچه‌ها را می‌ترساند.

حالا تصور کنید این آیتم آخر جور دیگری ما را می‌ترساند و موسیقی تیتراژ هم آقای موش با صدایی که تکرارش مانند پریدن در عمق یک دره عمیق است، فریاد می‌زد: «بچه‌ها سلامت باشییییییییییییییییییییییییییییید …!» فریادی که یک موسیقی معمولاً انتخاب شده روی آنها وحشتناکی ماجرا را دوچندان می‌کرد و فضای دلهره آور و رعب انگیزی را به وجود می‌آورد که معلوم نبود سازندگانش روی چه اصل و اساسی چنین روش نمایشی و موسیقایی را برای انتقال یک پیام بهداشتی به کودکان انتخاب کرده بودند.

به هرحال دیگر همه اهالی فن بر این موضوع واقفند که در بسیاری از موارد استفاده از موسیقی در تیتراژ برنامه‌های کودک و نوجوان، نقشی بسیار فراتر از یک موسیقی معمولی را ایفا می‌کند. این قطعات، در حکم دریچه‌ای جادویی به دنیای برنامه هستند و ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند که آنها را ماندگار و اثرگذار می‌سازد که اگر چنین نباشد طبیعتاً دربرگیرنده تأثیرات منفی روی ذهن مخاطبان خواهد بود. شرایطی که اکنون بعد از گذشت چهار دهه از ساخت مجموعه «بچه‌ها سلامت باشید» شرایطی را فراهم ساخته که ماندگاری چنین مجموعه‌ای فقط به واسطه نقش معکوس تیتراژ آن و ارائه و ثبت ذهنیت منفی است که دست اندرکاران ساخت آن معلوم نبود به چه نکته‌ای از ماجرا فکر می‌کردند که چنین تیتراژ رعب آوری را برای ابتدا و انتهای کار انتخاب کرده و منجر به ماندگاری منفی آن شدند.

در این چارچوب ارائه ملودی شاد و انرژی‌بخش، متن ساده و قابل درک، استفاده از ساز‌های رنگارنگ، معرفی شخصیت‌ها و فضای کلی برنامه، ایجاد حس نوستالژی و تعلق، مؤلفه‌های مهمی برای تولید و انتخاب یک تیتراژ برنامه تلویزیونی در گروه سنی کودک و نوجوان هستند. این تیتراژ‌ها اغلب به بخشی از خاطرات جمعی یک نسل تبدیل می‌شوند و شنیدن دوباره آنها در بزرگسالی، می‌تواند موجی از حس نوستالژی و خاطرات شیرین کودکی را زنده کند.

این موسیقی‌ها یک نشانه شنیداری مشترک برای کودکان هستند و حس تعلق و اشتراک ایجاد می‌کنند. در نهایت، یک تیتراژ موفق برای کودک و نوجوان، مانند یک دوست قدیمی است که هر بار با شنیدنش، لبخند بر لبان می‌نشیند و مخاطب را به دنیایی پر از رنگ و شگفتی دعوت می‌کند. فرایندی که در مجموعه «بچه‌ها سلامت باشید» آنچنان که باید رعایت نشد و فضایی را فراهم ساخت تا تیتراژ این برنامه در جهت تاثیرات منفی اش تبدیل به یک «تیتراژ ماندگار» شود.

منبع: مهر