چشم انداز سبلان آب رفت ! | میراثی که آرام آرام محو می‌شود

همشهری آنلاین- سعیده اسدیان: افزایش چشمگیر ورود مسافران در فصول مختلف سال، این شهر را در مسیر توسعه سریع قرار داده است و همین امر باعث رشد هتل ‌آپارتمان‌ها و خانه مسافرهای مختلفی در سراسر این شهر شده که بسیاری از آنها هم به صورت غیرمجاز فعالیت می‌کنند. با وجود این رونق، توسعه کالبدی شهر به ‌صورت کنترل ‌نشده و بدون برنامه پیش رفته و ساخت‌وسازهای بی‌رویه در سال‌های اخیر شدت بیشتری گرفته است.

چشم‌اندازی که روزبه ‌روز کوچک‌تر می‌شود

تراکم بالای ساختمان‌ها و گسترش سازه‌های بلندمرتبه موجب شده است در بسیاری از نقاط شهر، منظر طبیعی سبلان که مهم‌ترین مؤلفه هویتی و بصری منطقه است به ‌شدت آسیب ببیند و حتی در برخی مسیرها کاملاً از دید خارج شود. از سوی دیگر احداث سازه‌های مدرن در میان محیط طبیعی، تضاد بصری شدیدی ایجاد و چشم‌انداز بکر سبلان را دچار تغییرات مصنوعی کرده است.

مشاهده‌های میدانی خبرنگار همشهری نشان می‌دهد تراکم ساخت‌وسازها در برخی مناطق به حدی رسیده است که تقریباً از مسیرهای اصلی دسترسی به سبلان، امکان مشاهده کامل کوه وجود ندارد. همچنین هتل آپارتمان‌ها و ویلاهای شخصی ۱۰ تا ۱۲ طبقه‌ای را می‌بینیم که در مسیر احداث خود، فضای سبز منطقه را نابود کرده‌اند به طوری که در یک نگاه، منظر سبلان و طبیعت سرعین با شهرک اندیشه تهران برابری می‌کند.

این ساختمان‌ها نه تنها دید مستقیم به سبلان را مسدود کرده‌اند، بلکه در شرایطی که کشور با بحران آب دسته و پنجه نرم می‌کند، خانه مسافرها و ویلاهای شخصی همگی استخر و جکوزی VIP دارند.

هرچند که طی سال‌های اخیر عزم مسئولان میراث اردبیل برای ثبت جهانی سبلان بیش از پیش جزم شده، اما بر اساس استانداردهای یونسکو، ثبت جهانی یک میراث طبیعی مستلزم حفاظت از ویژگی‌های منظر و عدم تغییر مخرب آن است و حالا، رشد بی‌رویه ساخت‌وسازها می‌تواند شانس سبلان را برای ثبت جهانی کاهش دهد و حتی پرونده آن را با خطر رد شدن مواجه کند.

درخواست حفاظت از منظر سبلان از رئیس‌جمهور

علیرضا عبداللهی، معاون میراث فرهنگی اردبیل در گفت‌وگو با همشهری درباره ساخت و سازهای بی‌رویه در سرعین اظهار کرد: ساخت‌وسازهای بسیار بی‌رویه و تراکم بالای ساختمان‌ها در شهر سرعین موجب شده است از یک جایی به بعد، عملاً امکان مشاهده سبلان از بین برود، با توجه به ثبت ملی سبلان و تلاش‌های جاری برای ثبت جهانی، این وضعیت یک چالش جدی ایجاد کرده است.

او افزود: در پرونده ثبت ملی سبلان، محدوده شهر سرعین قرار نگرفته و بنابراین محدودیت یا مقررات خاصی برای ساخت‌وسازهای شهری اعمال نشده، اما در پرونده ثبت جهانی هنوز مراحل مقدماتی طی می‌شود و تاکنون در سطح استان چند جلسه با حضور نهادهای مرتبط و متخصصان برگزار شده است.

عبداللهی ادامه داد: مطالبه عمومی برای حفاظت از منظر سبلان به وزارت میراث فرهنگی و حتی ریاست جمهوری منتقل شده و دستور پیگیری از سوی وزارتخانه صادر شده است و به زودی اولین جلسه رسمی کمیته کاری ثبت جهانی سبلان آغاز خواهد شد.

معاون میراث فرهنگی اردبیل تأکید کرد: محدوده شهر سرعین به دلیل فاصله‌ای که از کوه سبلان دارد، احتمالاً نمی‌تواند مشمول محدودیت ساخت‌وساز در پرونده ثبت جهانی شود. به همین دلیل راهکار مناسب برای مدیریت ساخت‌وسازهای شهری، اعمال مقررات از طریق طرح تفصیلی شهر است که باید توسط شهرداری، فرمانداری و اداره راه و شهرسازی استان پیگیری شود.

ریشه ۲ دهه نابه‌سامانی در سرعین

معاون میراث فرهنگی اردبیل ادامه داد: بسیاری از مسائل فعلی ریشه در تصمیم‌های ۲۰ تا ۲۵ سال گذشته دارد؛ زمانی که برای زمین‌های کوچک در داخل شهر مجوز هتل‌آپارتمان و آپارتمان حتی در کوچه‌های باریک داده شد، اگر زمین‌های بزرگ‌تر خارج از شهر در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌گرفت و محدوده‌ای در داخل شهر فریز می‌شد، اکنون شاهد چنین تراکم و نابه‌سامانی کالبدی نبودیم.

علیرضا عبداللهی تصریح کرد: این تصمیم‌ها باعث شد ساختار شهری سرعین به محیطی اقتصادی و ماشینی تبدیل شود که تجربه گردشگری مطلوب و منظر طبیعی سبلان را محدود کرده است.

معاون میراث فرهنگی اردبیل ادامه داد: علاوه بر ساختمان‌های کامل، تعدادی هتل و ساختمان نیمه‌کاره نیز در شهر وجود دارد که وضعیت نابه‌سامان فعلی را تشدید کرده است. بسیاری از این سازه‌ها از جمله ساختمان‌های نیمه‌کاره متعلق به نهادها و اداره‌ها بوده و با توجه به مشکلات اقتصادی و عدم تأمین اعتبار، تکمیل نشده‌اند.

او در پایان خاطرنشان کرد: با وجود اینکه بازگرداندن ساختار شهری به وضعیت ایده‌آل ممکن نیست و هزینه‌های سنگینی را هم به دنبال خواهد داشت. می‌توان با اجرای طرح تفصیلی و اعمال مقررات دقیق برای ساخت‌وسازهای جدید، از آسیب بیشتر به منظر طبیعی سبلان جلوگیری کرد.

نگرانی برای ثبت جهانی

مدیرکل ثبت حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی هم در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به بازدید اخیر خود از محدوده منظر سبلان اظهار کرد: ساخت‌وسازهایی که در سال‌های اخیر به‌ویژه در سرعین اتفاق افتاده به حدی گسترده است که از یک نقطه به بعد عملاً منظر سبلان از دید خارج می‌شود.

علیرضا ایزدی با بیان اینکه این حجم از ساخت‌وساز هم‌زمان با تلاش‌ها برای آماده‌سازی پرونده ثبت جهانی سبلان نگرانی‌هایی ایجاد کرده است، افزود: در حال حاضر ساخت‌وسازهای انجام‌شده در محدوده‌ای نیست که به‌ طور مستقیم وارد پرونده ثبت جهانی شود، اما دخالت‌های کالبدی در اطراف این منظر طبیعی بی‌تأثیر نخواهد بود و باید با دقت مدیریت شود.

ایزدی تأکید کرد: در موضوع ساخت‌وسازها فقط یک دستگاه نقش ندارد و مجموعه‌ای از نهادها از جمله بنیاد مسکن، شهرداری اردبیل، اداره راه و شهرسازی و دستگاه‌های متولی طرح‌های جامع و تفصیلی شهری در این روند تأثیرگذار هستند.

به گفته او، نگاه توسعه در سرعین به سمت گردشگری رفته اما این رشد ناهمگون موجب شده است شهر فاقد هویت شهری مشخص و دچار آشفتگی کالبدی شود؛ موضوعی که می‌تواند در آینده چالش‌های جدی چه برای زندگی شهری و چه برای منظر سبلان ایجاد کند.

سرعین هویت شهری ندارد

مدیرکل ثبت حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی تصریح کرد: اگر پرونده ثبت جهانی سبلان وارد مرحله تدوین و تنظیم شود، در حوزه منظر با چالش‌های اساسی مواجه خواهیم شد و ادامه وضعیت فعلی این چالش‌ها را تشدید می‌کند.

ایزدی با اشاره به اینکه سرعین در وضعیت کنونی نمی‌تواند تصویری مطلوب و پایدار از منظر شهری ارائه دهد، اظهار کرد: این شهر پیش از هر اقدام دیگری نیازمند تدوین یک طرح جامع مبتنی بر اصول زیست‌محیطی، الگوهای زیست‌پذیر و ضوابط مشخص شهری است.

او گفت: اگر قرار است شهری مانند سرعین توسعه پیدا کند، باید ضوابط مشخصی برای منظر شهری آن تعریف کرد، نمی‌شود اجازه داد که یک سازنده نمای کامپوزیت اجرا کند، دیگری نمای رومی و دیگری آجر یا سبک‌های بی‌هویت، ادامه این روند در آینده هنگام تعیین ضوابط منظر، قطعاً ما را با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد کرد.

ایزدی در پایان گفت: در حال حاضر اقدام جدی برای ثبت جهانی سبلان آغاز نشده، اما ادامه وضعیت فعلی ساخت‌وسازها ضرورت توجه فوری دستگاه‌های مسئول را دوچندان می کند.

«سرعین» بر لبه تیغ

به گزارش همشهری، پدیده‌ای که امروز دامنه سبلان را تهدید می‌کند، تنها یک مسأله کالبدی یا شهری نیست بلکه نشانه‌ای از نبود مدیریت واحد، فقدان نگاه بلندمدت و غلبه توسعه ناهماهنگ بر ظرفیت‌های طبیعی است.

سرعین که روزگاری مزیت آ در طبیعت بکر، آبگرم‌های شفابخش و چشم‌انداز منحصربه‌فرد سبلان تعریف می‌شد، حالا با موج بلندمرتبه‌سازی، هتل‌های نیمه‌کاره، نماهای بی‌هویت و تراکم بی‌ضابطه دست‌به‌گریبان است.

سرعین امروز در نقطه‌ای ایستاده که مسیر آینده‌اش را نه تعداد هتل‌ها، بلکه نوع نگاه حاکم بر توسعه تعیین می‌کند؛ نگاهی که اگر میان اقتصاد و محیط ‌زیست تعادل برقرار نکند، ممکن است منظری که هزاران سال هویت منطقه بوده، برای همیشه پشت دیوار ساختمان‌ها پنهان شود.