نشست معنادار شورای امنیت به زودی؛ آیا ایران وارد فاز جدیدی از فشارهای جهانی خواهد شد؟

شایانیوز– شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار است صبح روز سه‌شنبه ۲۳ دسامبر به وقت نیویورک، نشستی را ذیل دستور کار «عدم اشاعه»، جهت  بررسی اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ مصوب ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵؛ برگزار کند؛  قطعنامه‌ای که توافق هسته‌ای ایران (برجام) را تأیید می‌کرد.

این نشست به درخواست دانمارک، فرانسه، یونان، کره جنوبی، اسلوونی، بریتانیا و ایالات متحده و با حمایت پاناما برگزار می‌شود. انتظار می‌رود رزمری دی‌کارلو، معاون دبیرکل سازمان ملل، گزارشی از تازه‌ترین گزارش دبیرکل را درباره اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ ارائه کند؛ سندی که در ۱۵ دسامبر تنظیم شده و تحولات رخ ‌داده از زمان گزارش قبلی در ۱۹ ژوئن را پوشش می‌دهد.

برگزاری نشست شورای امنیت سازمان ملل با دستور کار «عدم اشاعه» و تمرکز ضمنی بر برنامه هسته‌ای ایران را نمی‌توان صرفاً یک جلسه عادی در تقویم دیپلماتیک تلقی کرد؛ این نشست بیش از آنکه محصول یک تحول فوری یا حادثه‌ای ناگهانی باشد، نتیجه انباشت تدریجی مجموعه‌ای از تحولات راهبردی است که در ماه‌ها و سال‌های اخیر، موازنه پیشین میان ایران و غرب را دستخوش تغییر کرده و طرف‌های غربی را به این جمع‌بندی رسانده است که مدیریت وضعیت موجود دیگر از مسیرهای معمول و خارج از سازوکار شورای امنیت ممکن نیست.

آنچه اکنون در نیویورک در قالب یک نشست رسمی بازتاب یافته، در واقع ترجمه نهادی این ارزیابی است که وضعیت پرونده هسته‌ای ایران از نگاه غرب، از مرحله «کنترل ‌شده اما نگران ‌کننده» عبور کرده و به نقطه‌ای رسیده که بی‌عملی یا اتکای صرف به مذاکرات فرسایشی، می‌تواند هزینه‌های راهبردی غیرقابل پیش‌بینی به‌ دنبال داشته باشد. به بیان دیگر، شورای امنیت بار دیگر به ‌عنوان صحنه‌ای برای ارسال پیام سیاسی فعال شده، نه الزاماً برای اتخاذ تصمیم فوری حقوقی.

ایران چه کرده است؟ از اقدام‌های منفرد تا معنای راهبردی

از منظر کشورهای غربی، آنچه ایران انجام داده صرفاً مجموعه‌ای از گام‌های فنی یا واکنش‌های مقطعی به فشارهای خارجی نیست، بلکه یک الگوی رفتاری منسجم را شکل داده است؛ الگویی که در آن، تهران بدون خروج رسمی از برجام، عملاً این توافق را از کارکرد اجرایی تهی کرده و هزمان نشان داده که نه فشار تحریمی، نه انزوای دیپلماتیک، و نه تهدیدهای لفظی، لزوماً به تغییر محاسبات راهبردی آن منجر نخواهد شد.

افزایش دامنه و سطح فعالیت‌های هسته‌ای، محدودسازی همکاری‌های داوطلبانه با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، و بی‌نتیجه گذاشتن تلاش‌های پراکنده برای احیای توافق هسته‌ای، همگی در کنار یکدیگر این پیام را منتقل کرده‌اند که ایران خود را در وضعیت اضطرار نمی‌بیند و حاضر نیست برنامه هسته‌ای را به ابزار معامله‌ای کوتاه‌ مدت تبدیل کند. این پیام، در منطق دیپلماسی بین‌المللی، معنایی فراتر از اعداد و درصدها دارد: اینکه زمان الزاماً به نفع طرف مقابل کار نمی‌کند.

معنای واقعی نشست: هشدار سیاسی در قالب دیپلماتیک

نشست شورای امنیت نه اعلان تقابل مستقیم است و نه نشانه آغاز فوری مرحله‌ای تازه از تحریم‌ها یا قطعنامه‌های الزام‌آور؛ اما در عین حال، به ‌هیچ ‌وجه یک اقدام خنثی یا نمادین ساده هم نیست. این نشست را باید به ‌مثابه یک هشدار دیپلماتیک رسمی تفسیر کرد؛ هشداری که هدف اصلی آن بازتعریف جایگاه پرونده ایران در سطح امنیت بین‌المللی و جلوگیری از عادی‌سازی وضعیت فعلی است.

غرب از طریق فعال‌سازی دوباره شورای امنیت، در واقع می‌کوشد این پیام را منتقل کند که مسیر کنونی، حتی اگر در کوتاه‌ مدت با واکنش سخت مواجه نشود، در بلند مدت نمی‌تواند بدون هزینه باقی بماند. این نشست بیش از آنکه به ‌دنبال خروجی حقوقی فوری باشد، حامل بار سیاسی و روانی است و تلاش می‌کند فضای تصمیم‌گیری آینده را شکل دهد.

پیوند این نشست با مکانیسم ماشه؛ نه شلیک، بلکه آماده‌باش

نقطه حساس تحلیل، نسبت این نشست با مکانیسم ماشه است؛ سازوکاری که از نظر حقوقی همچنان زنده است، اما از نظر سیاسی در وضعیت تعلیق قرار دارد. ایالات متحده، پس از خروج از برجام، عملاً امکان حقوقی استفاده از این مکانیسم را از دست داده، اما کشورهای اروپایی همچنان از نظر شکلی این اختیار را دارند؛ اختیاری که فعال‌سازی آن به معنای بازگشت کامل تحریم‌های شورای امنیت و پایان رسمی هرگونه چارچوب توافقی خواهد بود.

همین هزینه‌های سنگین سیاسی و ژئوپلیتیک است که باعث شده غرب، به ‌ویژه اروپا، از کشیدن ماشه خودداری کند. با این حال، نشست شورای امنیت را می‌توان تلاشی حساب ‌شده برای یادآوری وجود این گزینه دانست؛ نه به ‌عنوان تصمیم نهایی، بلکه به ‌عنوان ابزار فشار پیشینی. اسلحه شلیک نشده، اما عمداً طوری نمایش داده می‌شود که صدای آماده بودنش شنیده شود.

مکانیسم ماشه؛ کارت آخر نسوخته

واقعیت این است که مکانیسم ماشه نه به‌ طور کامل از دستور کار خارج شده و نه به مرحله اجرا رسیده است. این سازوکار اکنون در وضعیتی میان‌تعلیقی قرار دارد: از نظر حقوقی معتبر، از نظر سیاسی پرهزینه، و از نظر راهبردی آخرین اهرم فشار غرب. نشست شورای امنیت دقیقاً در همین چارچوب قابل فهم است؛ ابزاری برای حفظ این اهرم بدون پرداخت هزینه استفاده از آن.

غرب و آمریکا به ‌دنبال چه هستند؟

برخلاف برخی روایت‌های ساده‌سازانه، هدف اصلی غرب در این مقطع بازگرداندن ایران به نسخه اولیه برجام نیست؛ آن چارچوب، عملاً کارکرد خود را از دست داده است. هدف فعلی، مهار سرعت و دامنه پیشرفت هسته‌ای ایران، مدیریت نگرانی متحدان منطقه‌ای، به‌ ویژه رژیم صهیونیستی، و حفظ تصویر کنش‌گری دیپلماتیک در افکار عمومی داخلی و بین‌المللی است.

نشست شورای امنیت تلاشی است برای نگه داشتن ایران در وضعیتی میان توافق و تقابل؛ وضعیتی که در آن نه امتیاز اساسی داده می‌شود و نه هزینه‌ای غیرقابل بازگشت پرداخت می‌گردد. این رویکرد، بیش از هر چیز، خرید زمان و باز نگه ‌داشتن گزینه‌هاست.

آنچه ایران با تغییر رفتار هسته‌ای و بازتعریف سطح همکاری‌ها انجام داده، معادله‌ای را شکل داده که غرب هنوز پاسخ قاطعی برای آن ندارد. نشست شورای امنیت، نه نشانه قدرت مطلق غرب، بلکه نشانه محدودیت ابزارهای آن در مواجهه با وضعیت جدید است. این نشست آغاز بحران نیست، اما نشانه ورود پرونده ایران به مرحله‌ای فرسایشی‌تر از فشار و مقاومت متقابل است؛ مرحله‌ای که در آن، مکانیسم ماشه گرچه به صلاحدید غرب، در غلاف باقی مانده اما عمداً طوری رفتار می‌شود که ایران صدای آن را بشنود.