قدرت نمایی نیروی هوایی ایران / جهان انگشت به دهان خواهد ماند

در جنگ ۱۲ روزه بین ایران و اسرائیل، هرچند توانمندی موشکی کشورمان در سطح جهانی قابل‌توجه بود اما ضعف هواپیماهای نیروی هوایی ایران نمایان شد. این بخش مهم نیروی نظامی ایران از فقدان جنگنده‌های مدرن رنج می‌برد و در جنگ اخیر جنگنده‌های پیشرفته F۳۵ اسرائیل در آسمان ایران پرواز کردند. این اتفاق اهمیت برخورداری از ناوگان مدرن جنگنده‌ها را به‌وضوح نشان داد و به همین دلیل، با برقراری آتش‌بس، مقامات کشور به فکر تقویت نیروی هوایی با خرید جنگنده‌های جدید افتاده‌اند. بدین منظور، وزیر دفاع کشورمان به چین سفر کرده و طبق گزارش‌ها، یکی از دلایل این سفر خرید جنگنده‌های چینی چنگدو J۱۰ است. البته کمتر از یک سال پیش یعنی در پاییز ۱۴۰۳ هم زمزمه‌های خرید این جنگنده توسط ایران مطرح شد.

در آن زمان، فرمانده نیروی هوایی ارتش کشورمان در نمایشگاه هوایی چین حاضر شد و از توانایی‌های J۱۰ بازدید کرد. وی همچنین با همتای چینی خود درباره زمینه‌های همکاری احتمالی دوجانبه نیروی هوایی ایران و چین گفتگو کرد. گفته می‌شد ایران قصد خرید ۱۰۰ فروند J۱۰ به ارزش ۴ میلیارد دلار دارد. بااین‌حال، به نظر می‌رسد این قرارداد به نتیجه نرسیده باشد زیرا با وجود گذشت حدود هفت هشت ماه از آن زمان، خبری از J۱۰ در ایران نشد. حال همان‌طور که گفتیم، با سفر وزیر دفاع کشورمان به چین، دوباره موضوع خرید این جنگنده مطرح شده است و باید دید با توجه به شرایط کنونی و تحریم‌ها آیا این داستان به نتیجه خواهد رسید یا به سرنوشت برنامه خرید سوخوی SU۳۵ دچار خواهد شد. طبق آخرین گزارش‌ها، ایران ۳۶ فروند از این جنگنده را سفارش داده است. به این بهانه قصد داریم در ادامه نگاهی به ویژگی‌ها و مشخصات چنگدو J۱۰ به‌عنوان گزینه احتمالی آینده نیروی هوایی ایران داشته باشیم.

معرفی چنگدو J۱۰

چنگدو J۱۰، یک جنگنده چندمنظوره تک‌موتوره با وزن متوسط است که توسط شرکت چنگدو ایرکرافت برای نیروی هوایی ارتش آزادی‌بخش خلق چین طراحی و ساخته شده است. این جنگنده برای رقابت با هواپیماهای نسل چهارم مانند لاکهید مارتین F۱۶ و داسو رافال توسعه یافت و نشان‌دهنده جهشی بزرگ در فناوری هوانوردی نظامی چین است. J۱۰ با طراحی آیرودینامیک پیشرفته، سیستم‌های اویونیک مدرن و توانایی انجام مأموریت‌های متنوع از برتری هوایی تا حمله به اهداف زمینی، به یکی از ستون‌های اصلی نیروی هوایی چین تبدیل شده است. توسعه J۱۰ در دهه ۱۹۸۰ آغاز شد تا جایگزینی برای جنگنده‌های قدیمی‌تر مانند J۷ و J۸ باشد. این پروژه با الهام از طرح‌های غربی و فناوری‌های بومی و احتمالاً با کمک غیرمستقیم از برنامه جنگنده IAI Lavi اسرائیل، به ثمر رسید. اولین پرواز J۱۰ در سال ۱۹۹۸ انجام شد و این جنگنده در سال ۲۰۰۴ به‌طور رسمی وارد خدمت شد.

ویژگی‌ها و مشخصات

جنگنده J۱۰ به دلیل طراحی آیرودینامیک دلتا که ترکیبی از بال‌های دلتایی و کاناردهای جلویی است، از نظر مانورپذیری و چابکی در نبردهای هوایی برجسته است. این پیکربندی امکان عملکرد بهتر در زوایای حمله بالا را فراهم می‌کند و پایداری را در سرعت‌های بالا و پایین بهبود می‌بخشد. بدنه J۱۰ از آلیاژهای آلومینیوم و مواد کامپوزیتی ساخته شده که وزن خالی آن را سبک نگه می‌دارد. نسخه‌های جدیدتر مانند J۱۰C از مواد جاذب رادار و طراحی بهبودیافته بهره می‌برند تا سطح مقطع راداری را کاهش دهند اگرچه هنوز به سطح رادارگریزی جنگنده‌های نسل پنجم مانند J۲۰ نمی‌رسند. J۱۰C به‌عنوان پیشرفته‌ترین نسخهٔ این خانواده، از یک موتور توربوفن WS-۱۰A بومی بهره می‌برد که آن را به سرعت ۲.۲ ماخ (۲۷۰۰ کیلومتر بر ساعت) می‌رساند. شعاع عملیاتی J۱۰C بدون سوخت‌گیری هوایی حدود ۵۵۰ کیلومتر است اما با مخازن سوخت خارجی می‌تواند تا ۱۸۵۰ کیلومتر افزایش یابد.

تسلیحات

J۱۰ به‌عنوان یک جنگنده چندمنظوره، توانایی حمل طیف گسترده‌ای از تسلیحات را برای مأموریت‌های متنوع دارد. این جنگنده مجهز به یک توپ داخلی ۲۳ میلی‌متری دولول است که برای درگیری‌های نزدیک مناسب است. برای نبردهای هوایی، J۱۰ می‌تواند موشک‌های کوتاه‌برد PL-۸ و PL-۱۰ و موشک‌های میان‌برد و دوربرد PL-۱۲ و PL-۱۵ را حمل کند که توانایی درگیری با اهداف در فواصل مختلف را فراهم می‌کنند. برای مأموریت‌های هوا به زمین، موشک‌های ضدکشتی YJ-۹۱ و موشک‌های هدایت‌شونده دقیق KD-۸۸ در دسترس هستند. همچنین، J۱۰ قادر به حمل بمب‌های هدایت‌لیزری و ماهواره‌ای، بمب‌های خوشه‌ای و بمب‌های غیرهدایت‌شونده است.

نسخه‌ها

    J۱۰A: مدل اولیه با رادار پالس-دوپلر و موتور AL-۳۱FN ساخت روسیه که از سال ۲۰۰۴ تولید انبوه شد.

    J۱۰S: نسخه دونفره برای آموزش و مأموریت‌های تهاجمی

    J۱۰B: نسخه‌ای با رادار بهبودیافته و موتور چینی شن‌یانگ WS-۱۰A که در سال ۲۰۱۳ معرفی شد.

    J۱۰C: پیشرفته‌ترین نسخه با رادار AESA، موشک‌های PL-۱۵ و قابلیت‌های رادارگریزی بهتر که در سال ۲۰۱۸ وارد خدمت شد.

سوابق عملیاتی

J۱۰ از زمان ورود به خدمت در سال ۲۰۰۴، نقش کلیدی در نیروی هوایی ارتش چین ایفا کرده است. تا سال ۲۰۲۳، بیش از ۴۰۰ فروند از نسخه‌های مختلف J۱۰ در اسکادران‌های متعدد در سراسر چین مستقر شده‌اند. این جنگنده در رزمایش‌های نظامی مانند «عقاب سرخ» و تمرینات مشترک با کشورهایی مانند روسیه و پاکستان شرکت کرده و توانایی خود را در نبردهای شبیه‌سازی‌شده به نمایش گذاشته است. J۱۰ همچنین به نیروی هوایی پاکستان صادر شده و از سال ۲۰۲۲ برای مقابله با جنگنده‌های هندی مانند سوخوی SU۳۰ و رافال استفاده می‌شود. این جنگنده در مأموریت‌های گشت‌زنی و نمایش قدرت در مناطق حساس مانند دریای چین جنوبی و مرز هند و چین حضور داشته و بخشی از استراتژی بازدارندگی چین بوده است.

J۱۰C در درگیری‌های هوایی می ۲۰۲۵ بین هند و پاکستان، عملکردی قابل‌توجهی از خود نشان داد. نیروی هوایی پاکستان با استفاده از این جنگنده موفق به سرنگونی دست‌کم چهار جنگنده هندی ازجمله رافال‌های پیشرفته فرانسوی و احتمالاً سوخوی SU۳۰ و میگ ۲۹ شد. گزارش‌ها حاکی از آن است که پاکستان با استفاده از جنگ الکترونیک، ارتباطات نیروی هوایی هند را مختل کرد و جنگنده‌های J۱۰C‌ با هدایت آواکس، دام تاکتیکی موفقی برای جنگنده‌های هندی ایجاد کردند. این موفقیت نه‌تنها توانایی J۱۰C را به نمایش گذاشت، بلکه ارزش سهام شرکت چنگدو را تا ۴۰ درصد افزایش داد. بااین‌حال، برخی کارشناسان هشدار داده‌اند که عوامل انسانی مانند خطای خلبان ممکن است در شکست هند نقش داشته باشند و نباید صرفاً به برتری فناوری J۱۰C اکتفا کرد.

آیا J۱۰ برای نیروی هوایی ایران و نبرد با F۳۵ مناسب است؟

J۱۰ برای ایران چندین مزیت کلیدی دارد. اول، هزینه تولید و نگهداری پایین‌تر آن نسبت به جنگنده‌های غربی مانند F۱۶ یا رافال، آن را به گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه برای ایران تبدیل می‌کند که با محدودیت‌های مالی و تحریم‌ها مواجه است. دوم، روابط نزدیک ایران و چین و انعطاف‌پذیری چین در پرداخت‌های مالی مانند تهاتر نفت، خرید J۱۰ را امکان‌پذیر می‌کند. سوم، قابلیت‌های چندمنظوره J۱۰، ازجمله برتری هوایی، حمله به اهداف زمینی و گشت‌زنی دریایی، نیازهای متنوع ایران در منطقه خلیج‌فارس و مرزهای غربی را پوشش می‌دهد. چهارم، عملکرد اثبات‌شده J۱۰C در درگیری‌های هند و پاکستان، به‌ویژه در برابر رافال، نشان‌دهنده توانایی آن در مقابله با جنگنده‌های مدرن است که می‌تواند اعتماد ایران به این پلتفرم را افزایش دهد.

با وجود این مزایا، J۱۰ محدودیت‌هایی برای نیروی هوایی ایران دارد. اول، زیرساخت‌های ایران برای نگهداری و تعمیر جنگنده‌های مدرن محدود است. ناوگان فعلی ایران عمدتاً به فناوری‌های قدیمی غربی وابسته است و انتقال به یک پلتفرم چینی نیاز به آموزش گسترده خلبانان و تکنسین‌ها و ایجاد زنجیره تأمین جدید دارد. علاوه بر این، جنگندهٔ چنگدو حتی در نسخهٔ J۱۰C یک جنگنده نسل ۴.۵ است و در برابر F۳۵ اسرائیل که یک جنگنده نسل پنجم با قابلیت‌های رادارگریزی پیشرفته، حسگرهای یکپارچه و جنگ شبکه‌محور است، در موضع ضعف قرار دارد. F۳۵ در چندین زمینه نسبت به جنگندهٔ چینی‌ها برتری قاطع دارد.

رادارگریزی F۳۵ با سطح مقطع راداری بسیار پایین شناسایی آن را برای رادار J۱۰C دشوار می‌کند. همچنین، F۳۵ از جنگ شبکه‌محور پیشرفته بهره می‌برد که امکان اشتراک‌گذاری داده‌ها با سایر پلتفرم‌ها مثل پهپادها را فراهم می‌کند درحالی‌که J۱۰C به پشتیبانی آواکس وابسته است و ایران فاقد سیستم‌های آواکس پیشرفته است؛ بنابراین، در یک رویارویی مستقیم، F۳۵ به دلیل رادارگریزی و حسگرهای پیشرفته، احتمالاً قبل از شناسایی توسط J۱۰C می‌تواند آن را هدف قرار دهد. تجربه هند و پاکستان نشان داد که J۱۰C با پشتیبانی آواکس و جنگ الکترونیک موفق بود اما ایران فاقد چنین زیرساختی است که توانایی J۱۰C را محدود می‌کند.