اقدام ناخواسته ایران علیه عراق؛ کاغذ همکاری پاره شد

عراق طی روزهای اخیر شاهد قطع برق تقریبا کامل در اکثر استان‌ها به جز منطقه کردستان عراق بود که دلیل اصلی آن خاموشی کامل شبکه برق این کشور اعلام شده است. 

افزایش بار مصرف و شدت گرمای هوا که در بغداد به ۵۰ درجه سانتی‌گراد رسید، طی دو ماه اخیر باعث تشدید بحران شده و اعتراضات گسترده‌ای در میان مردم به راه افتاد. برق در بغداد و ۱۰ استان مرکزی و جنوبی دو روز پیش کاملا قطع شد و استان‌های غربی نیز برای چند ساعت دچار خاموشی شدند چرا که برق آن‌ها از طریق خطوط انتقال ترکیه تامین می‌شود.

وزارت برق عراق پس از چند ساعت خاموشی اعلام کرد که کل شبکه برق کشور به دلیل افزایش بی‌سابقه بار در استان‌های کربلا و بابل و همچنین ازدحام جمعیت میلیونی زائران، دچار قطع و انفصال دو خط انتقال انرژی مسیب – بابل شده است. این انفصال باعث از دست رفتن ناگهانی بیش از ۶ هزار مگاوات برق و اختلال در عملکرد واحدهای تولیدی شد و نهایتاً منجر به خاموشی کامل شبکه شد. تیم‌های تعمیراتی وزارت برق همچنان در حال تلاش برای بازگرداندن تدریجی برق هستند و وعده داده‌اند که طی ساعات آینده برق به طور کامل وصل شود.

عراق از زمان جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ همواره با بحران انرژی مواجه بوده است، اما این بحران در سال‌های اخیر به دلیل افزایش تقاضا و ناتوانی وزارت برق در تأمین برق بیش از ۱۴ ساعت در روز به شدت تشدید شده است. مردم ناچار به استفاده از ژنراتورهای تجاری شده‌اند. علاوه بر این، کاهش واردات گاز از ایران که بخش عمده‌ای از تولید برق عراق بر آن متکی است، به کاهش ساعات تأمین برق دامن زده است.

نقش گاز و برق ایران در تامین انرژی عراق

عراق از اوایل دهه ۲۰۱۰ میلادی واردات گاز از ایران را آغاز کرد و این گاز به عنوان سوخت اصلی برای نیروگاه‌های تولید برق در عراق مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین از حدود سال ۲۰۱۵، علاوه بر گاز، عراق برق مستقیم نیز از ایران وارد می‌کند تا بخشی از کمبود برق داخلی خود را جبران کند.

با افزایش تحریم‌ها و تنش‌های منطقه‌ای، واردات گاز و برق ایران به عراق در ماه‌های اخیر به طور قابل توجهی کاهش یافته است. در حال حاضر که در آگوست ۲۰۲۵ قرار داریم، طی دو سال اخیر واردات گاز ایران به عراق به کمتر از ۵۰ درصد ظرفیت سابق رسیده است. این کاهش شدید واردات گاز باعث شده نیروگاه‌های عراقی با کمبود سوخت مواجه شوند و تولید برق کشور به شدت کاهش یابد.

کارشناسان گزارش می‌دهند که عراق روزانه حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز از ایران وارد می‌کرد که اکنون این رقم به کمتر از نیمی کاهش یافته است. این وضعیت یکی از اصلی‌ترین دلایل تشدید بحران برق در عراق است و در صورت ادامه، وضعیت برق در ماه‌ها و سال‌های آینده وخیم‌تر خواهد شد.

مسئولیت وزارت برق و اقدامات قضایی

کمیسیون برق و انرژی پارلمان عراق وزارت برق را مسئول قطعی کامل برق دانسته و این حادثه را شکست بزرگی خوانده است. رئیس کمیسیون، محمد نوری العبد ربه، با تاکید بر ضعف مدیریت و برنامه‌ریزی، از آغاز تحقیقات فوری و استیضاح مسئولان ذی‌ربط خبر داده و وعده داده است که مقصران این بحران به مراجع قضایی معرفی خواهند شد. وی همچنین نسبت به خشم عمومی و نارضایتی مردم از وعده‌های بی‌عمل هشدار داده است.

بحران ادامه‌دار و نبود راه‌حل در دهه آینده

نبیل المرسومی، کارشناس انرژی و اقتصاد عراق، پیش‌بینی کرده که بحران برق عراق حتی در ده سال آینده نیز حل نخواهد شد. 

وی در گفت‌وگو با العربی الجدید تاکید کرده که توجیهات وزارت برق درباره مشکلات فنی ناکافی و غیرمنطقی است و بحران برق عراق بسیار پیچیده‌تر و چندلایه است.

المرسومی افزود که عراق هنوز در تولید برق از روش‌های ابتدایی مبتنی بر نفت و گاز باقی مانده و هنوز به سمت انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر حرکت نکرده است. تقاضا برای برق سالانه حدود ۱۵ درصد افزایش یافته و این مسئله شکاف بزرگی بین عرضه و تقاضا ایجاد کرده است. ادامه این بحران تأثیر منفی عمیقی بر اقتصاد و جذب سرمایه‌گذاری دارد و هزینه‌های اجرای پروژه‌ها را بیش از ۵ درصد افزایش داده است.

با تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران و احتمال کاهش یا قطع واردات گاز و برق از ایران، بحران برق عراق به مراتب وخیم‌تر خواهد شد. کارشناسان هشدار می‌دهند که در صورت توقف این واردات، عراق ممکن است تا ۴۰ درصد ظرفیت تولید فعلی برق خود را از دست بدهد.

زید حمودات، مهندس برق، عوامل متعددی را در ناپایداری شبکه برق عراق موثر می‌داند. از جمله مصرف بالاتر از ظرفیت تولید داخلی و واردات برق، فرسودگی و آسیب خطوط انتقال، انفصال مکرر خطوط بر اثر بار اضافی، و تخلفات در توزیع برق بین استان‌ها. همچنین نبود برنامه‌ریزی صحیح، استفاده از راه‌حل‌های مقطعی، رشد سریع بار مصرف و کمبود فرهنگ صرفه‌جویی در بین مردم باعث شده بحران برق حل نشود.

هم‌اکنون تولید برق عراق حدود ۲۷ هزار مگاوات است در حالی که نیاز واقعی کشور بیش از ۳۸ هزار مگاوات است و با گسترش جمعیت و پروژه‌ها این شکاف هر روز بزرگ‌تر می‌شود. بحران برق عراق که ناشی از مشکلات مدیریتی، فنی و سیاسی است، زندگی روزمره و اقتصاد کشور را فلج کرده و نیاز فوری به اصلاحات بنیادین و بهره‌مندی از منابع انرژی پایدار و واردات مطمئن گاز و برق از ایران و سایر همسایگان را بیش از پیش آشکار ساخته است.

کاهش چشمگیر واردات گاز و برق از ایران در سال‌های اخیر، بحران را تشدید کرده و بدون همکاری منطقه‌ای و راه‌حل‌های اساسی، بحران برق عراق تا سال‌های آینده همچنان ادامه خواهد داشت.