از مدرسه موش‌ها تا شهر موش‌ها؛ وقتی رفاه مطلق هم خوشبختی نمی‌آورد!

شایانیوز– در تاریخ علوم رفتاری، آزمایشی وجود دارد که همچنان یکی از بحث‌برانگیزترین و الهام‌بخش‌ترین تحقیقات درباره رفتار اجتماعی و روان‌شناسی جمعی است؛ آزمایشی که با نام «جهان ۲۵» (Universe 25) شناخته می‌شود. این آزمایش در اواخر دهه‌ ۱۹۶۰ توسط جان بی.کال‌هُون (John B. Calhoun)، رفتار‌شناس برجسته آمریکایی، طراحی و اجرا شد و هدف آن بررسی علمی این پرسش بنیادین بود:

«چه اتفاقی برای یک جامعه می‌افتد وقتی همه نیازهای مادی آن به‌ طور کامل تأمین شود و هیچ تهدید بیرونی وجود نداشته باشد؟»

طراحی آزمایش: بهشتی برای موش‌ها

کال‌هُون یک محفظه‌ بسیار بزرگ و پیشرفته طراحی کرد که به معنای واقعی کلمه بهشتی برای موش‌ها بود. ویژگی‌های این محیط عبارت بودند از:

۱. غذای همیشگی و بدون محدودیت؛ هر وقت موش‌ها اراده می‌کردند، غذا آماده بود.

۲. آب تمیز و فراوان که هیچ‌وقت تمام نمی‌شد.

۳. امنیت کامل؛ هیچ شکارچی یا تهدیدی در محیط وجود نداشت.

۴. بهداشت دائمی و نظافت محیط توسط تیم آزمایشگاه.

۵. فضای کافی برای تولیدمثل و لانه‌سازی در ۲۵۶ آپارتمان کوچک مخصوص موش‌ها.

به این ترتیب، جامعه‌ای شکل گرفت که هیچ دغدغه‌ای جز خوردن، خوابیدن و تولید مثل نداشت.

کال‌هُون جمعیتی اندک از موش‌ها را وارد محیط کرد و شروع به ثبت تغییرات رفتاری آن‌ها نمود. رشد جمعیت و تغییرات رفتاری به چهار فاز مشخص تقسیم شد:

فازهای چهارگانه «جهان ۲۵»

فاز A: سازگاری اولیه

موش‌ها وارد محیط شدند، لانه‌ها را بررسی کردند و شروع به زندگی عادی کردند.

جمعیت به آرامی افزایش یافت، هیچ نشانه‌ای از استرس یا پرخاشگری وجود نداشت.

فاز B: انفجار جمعیت

به دلیل وفور غذا و امنیت کامل، جمعیت به‌صورت نمایی رشد کرد.

موش‌ها به‌طور میانگین هر ۵۵ روز جمعیت خود را دو برابر کردند.

جامعه‌ موش‌ها شبیه به یک «آرمان‌شهر» بود؛ هیچ کمبودی وجود نداشت و تولید مثل حداکثری انجام می‌شد.

فاز C: آغاز فروپاشی اجتماعی

جمعیت به حدود ۶۰۰ موش رسید و فضای اجتماعی شلوغ شد.

رفتارهای غیر طبیعی آغاز گشت:

پرخاشگری بی‌دلیل و خشونت علیه موش‌های ضعیف‌تر

کناره‌گیری اجتماعی و انزوا

رها شدن بچه‌ها توسط مادران

کانیبالیسم (هم‌نوع‌خواری) در برخی گروه‌ها

گروهی از موش‌ها که به «موش‌های زیبا» معروف شدند، شکل گرفتند؛ آن‌ها فقط می‌خوردند، می‌خوابیدند، خود را تمیز می‌کردند و هیچ تمایلی به تعامل اجتماعی یا تولید مثل نداشتند؛ و بسیار زیبا شده بودند.

فاز D: مرگ جمعیت

تولدها تقریباً متوقف شد.

رفتارهای اجتماعی به حداقل رسید و فرسودگی روانی کاملاً مشهود بود.

با وجود غذا و آب فراوان، جامعه به‌ طور کامل از درون فروپاشید و انقراض جمعیت رخ داد.

اهمیت اجتماعی و فلسفی آزمایش «جهان ۲۵»:مفهوم «فروپاشی رفتاری» 

کال‌هُون نتیجه گرفت که این پدیده نوعی فروپاشی رفتاری است؛ یعنی حتی اگر تمام نیازهای مادی برطرف شود، فقدان چالش، فقدان معنا و افزایش تراکم اجتماعی باعث فروپاشی نظم روانی و اجتماعی می‌شود و بروز نشانه‌های زیر می‌شود:

کاهش تعاملات اجتماعی سالم

افزایش خشونت و پرخاشگری بی‌دلیل

اختلال در روابط جنسی و فرزندپروری

شکل‌گیری گروه‌های منزوی و بی‌هدف

از بین رفتن انگیزه‌های طبیعی زندگی

زوال تدریجی جامعه و انقراض جمعیت

جامعه‌شناسان و روان‌شناسان اجتماعی به سرعت متوجه شدند که نتایج این آزمایش می‌تواند هشداری برای جوامع انسانی مدرن باشد. چرا که در جوامع انسانی نیز در شهرهای شلوغ و مدرن، با وجود وفور نسبی امکانات، همان نشانه‌ها با الگویی مشابه دیده می‌شود.

بسیاری از تحلیلگران، افزایش بحران‌های روانی در کلان‌شهرهای جهان را به عنوان نمونه‌ای از «جهان ۲۵ انسانی» توصیف می‌کنند.

پیام این آزمایش برای انسان‌ها

آزمایش جهان ۲۵ نشان داد که تنها رفاه مادی و امنیت فیزیکی برای بقا و شکوفایی یک جامعه کافی نیست. انسان‌ها و حیوانات برای حفظ انگیزه و پویایی روانی به: چالش‌های معنادار، روابط اجتماعی سالم، احساس هدفمندی و تعلق نیاز دارند.

بدون این عوامل، حتی در بهشتی مصنوعی، جامعه به‌تدریج از درون فرو می‌پاشد.