فلسطین؛ از مساله عربی- اسلامی به انسانی

مهدی علیخانی در روزنامه اعتماد نوشت:

از زمان آغاز منازعه تاریخی خاورمیانه تا پیش از واقعه هفتم اکتبر دو جریان و نگاه متفاوت نسبت به مساله فلسطین وجود داشته است. نگاه اول، مبتنی بر عنصر «عربیت» که با جریان ملی‌گرایی ناصر در مصر تقویت شد و پان‌عربیسم را به یکی از ابزارها برای انتقاد از پادشاهی‌های محافظه‌کارِ در منطقه به عنوان رژیم‌های مرتجع و دست‌نشانده غرب بدل کرد و موضوع فلسطین را از منظر قومیت عرب مدنظر داشت. در مقابل، پادشاهی‌های عرب با همراهی نسبی ایرانِ محافظه‌کار در برابر برداشت تهدید از ملی‌گرایی عرب با توسل به عنصر اسلام، از طریق سازمان کنفرانس اسلامی بر ضرورت همبستگی «اسلامی» در قبال مساله فلسطین تاکید کردند، به‌ گونه‌ای که جمله مشهور ملک فیصل، پادشاه وقت سعودی تجلی این تقابل نگاه شد که گفته بود من یک رهبر عرب نیستم، یک رهبر مسلمانم. تحولات حادث ناشی از شکست‌های اعراب از رژیم اسراییل، تغییر موضع مصر از مبارزه به سازش و انقلاب اسلامی ایران به تغییر دسته‌بندی‌های موجود انجامید. 

از سال ۱۳۵۷ جمهوری اسلامی ایران با طرح موضوع فلسطین به عنوان مساله‌ای «اسلامی» با حمایت از حقوق فلسطینیان، ضمن نقد نظم موجود و مواضع اعراب، حق ارایه راهکار برای این منازعه را برای خود درنظر گرفت. در مقابل، اعراب محافظه‌کار با افول پان‌عربیسم ناصر، از این پس مساله فلسطین را موضوعی «عربی» دانستند که به ‌این ‌دلیل باید صرفا توسط خود اعراب چاره‌جویی و تدبیر شود. لازم به ذکر است که پیش از آن، موج حضور اعضای جدید در سازمان ملل متحد ناشی از استعمارزدایی و… موجب شده بود تا جهت اکثریت آرای مجمع عمومی سازمان نیز تغییر کرده و به‌واسطه همسویی در اصولی چون حق تعیین سرنوشت، کشورهای تازه استقلال یافته آسیایی، آفریقایی و امریکایی در این رکن به مواضعِ جمعی سیاسی غیرالزام‌آور در حمایت از حقوق فلسطینیان گرایش پیدا کنند.

این رویکرد انسانی فراگیر، خود می‌تواند بسترساز پیگیری حقوق فلسطینیان در سطحی گسترده‌تر از گذشته باشد. مساله‌ای که به‌واسطه اشتراک با برخی اصول و اهداف مندرج در منشور سازمان ملل متحد، قواعد بین‌المللی حقوق بشر و بشردوستانه، مبارزه با اشغال سرزمین و اصولی چون منع نسل‌کشی و حق تعیین سرنوشت می‌توانند تبدیل به بنیان‌های مشترک دولت‌ها و ملت‌ها در مواجهه با مساله فلسطین شوند. از این ‌رو، باید با هوشیاری از این تحول و فضای جدید ایجاد شده در صحنه بین‌المللی که با بهره‌گیری از شبکه‌های نوین ارتباطی و اجتماعی، انحصار روایتِ غالبِ رسمی غربی را نیز مورد چالش قرار داده، بهره گرفت. تداوم و تقویت این موج جهانی می‌تواند فراتر از مساله پیگیری حقوق حقه مردم  فلسطین، به ابزاری برای ایجاد اجماع جدید در برابر رژیم اسراییل و نتانیاهو و زیاده‌خواهی‌های‌شان  به ‌ویژه در مقابله با «ایده اسراییل بزرگ» و  نیز  ماجراجویی‌  در  برابر ایران شود.