پیامبر مهربانی در هجوم تحریف؛ وقتی سینما سکوت کرده و تلویزیون به سلمان‌ها نیاز دارد

باشگاه خبرنگاران جوان – زندگی پیامبر گرامی اسلام نه تنها داستانی پر رمز و راز و سرشار از درس‌های انسانی است، بلکه محور وحدت و صلح برای مسلمانان و بلکه جهانیان به شمار می‌رود. این شخصیت بزرگ تاریخ که الگوی مهربانی، عدالت و رهایی از ظلم بوده است، سال‌هاست الهام‌بخش هنرمندان و فیلم‌سازان بوده است؛ اما چرا تعداد آثار فاخر و ماندگار درباره زندگی ایشان به اندازه ظرفیت و اهمیت این موضوع نیست؟

همزمان که جهان تشنه پیام صلح و مهربانی است، کم‌کاری در تولید آثار تأثیرگذار درباره پیامبر اسلام، نه فقط خلاء فرهنگی بزرگی است، بلکه فرصتی استثنایی برای جلوگیری از تحریف و ارائه چهره‌ای درست و الهام‌بخش از ایشان به نسل‌های آینده را نیز از دست داده‌ایم.

در این گزارش، ضمن بررسی چند نمونه برجسته از فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی و خارجی که به زندگی پیامبر پرداخته‌اند، به ضرورت ساخت و حمایت از این دست آثار نیز خواهیم پرداخت.

سینمای جهان و بازنمایی زندگی پیامبر

ساخت فیلم‌هایی درباره پیامبران الهی، به دلیل حساسیت‌های مذهبی و تفاوت‌های فرهنگی، همواره چالشی بزرگ برای سینماگران بوده است. با این حال، جهان آثار قابل توجهی داشته که توانسته‌اند گوشه‌هایی از زندگی پیامبران را به تصویر بکشند.

یکی از قدیمی‌ترین و شاخص‌ترین آثار، فیلم «فجر الاسلام» (Fajr al Islam) است که در سال ۱۹۷۱ میلادی به کارگردانی صلاح ابوسیف در مصر ساخته شد. این فیلم در دو بخش به شرایط زندگی در شبه‌جزیره عربستان پیش از اسلام و سپس بعثت حضرت محمد (ص) می‌پردازد و تأثیر ایشان بر تغییر سبک زندگی مردمان عرب را به تصویر می‌کشد. بازیگران مطرحی، چون محمود مرسی و یحیی شاهین در این اثر حضور دارند که تلاش کرده‌اند روایت تاریخی را به شکل هنری به نمایش بگذارند.

اما شاید معروف‌ترین فیلم سینمایی درباره پیامبر اسلام، «محمد رسول الله» (The Message) ساخته مصطفی عقاد باشد. این درام حماسی که در سال ۱۹۷۶ منتشر شد، زندگی پیامبر را از نگاه شخصیت‌های نزدیک به او همچون حمزه عبدالمطلب و زید بن حارثه روایت می‌کند. این فیلم که با مشارکت کشور‌های لیبی، لبنان، سوریه و انگلیس تولید شده، علاوه بر نسخه عربی، نسخه انگلیسی نیز دارد و در جهان اسلام از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. بازیگرانی، چون آنتونی کویین و ایرنه پاپاس در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند. «محمد رسول الله» در پنجاهمین دوره اسکار نامزد بهترین موسیقی متن شد که نشان‌دهنده اهمیت و کیفیت اثر است.

همچنین فیلمی با عنوان «بلال، مؤذن‌الرسول» در سال ۱۹۵۳ ساخته شد؛ فیلمی مصری درباره زندگی بلال حبشی، اولین مؤذن اسلام که از بردگی به آزادی رسید و نقش مهمی در تاریخ اسلام داشت. این فیلم نه تنها زندگی بلال را روایت می‌کند بلکه از زاویه‌ای خاص، رافت و مهربانی پیامبر (ص) را نیز به تصویر می‌کشد.

در سال ۲۰۰۰، مستند تاریخی-مذهبی «اسلام: امپراطوری ایمان» (Islam: Empire of Faith) تولید شد که با روایت بن کینگزلی، بازیگر انگلیسی برنده اسکار، به بررسی تاریخ اسلام از تولد پیامبر تا امپراطوری عثمانی می‌پردازد. این مجموعه مستند سه قسمتی یکی از منابع مهم آشنایی با تاریخ اسلام است که بخش نخست آن به زندگی حضرت محمد اختصاص دارد.

از دیگر آثار خارجی برجسته می‌توان به انیمیشن «محمد خاتم الانبیا» (Muhammad: The Last Prophet) محصول سال ۲۰۰۲ اشاره کرد. این فیلم آمریکایی به کارگردانی ریچارد ریچ، بدون نمایش مستقیم چهره پیامبر و با رعایت دقیق احکام اسلامی، به شرح روز‌های اولیه ظهور اسلام می‌پردازد و توانست تأییدیه‌های معتبر از جمله جامعه الازهر را کسب کند.

مجموعه مستند «رمزگشایی از گذشته: اسرار قرآن» (Decoding The Past: Secrets Of The Koran) ساخته ۲۰۰۶، نیز ضمن پرداختن به مبانی قرآن، بخش‌هایی از زندگی حضرت محمد را به تصویر کشیده است. این مستند با پژوهش‌های علمی و مستند، در میان آثار تحقیقی درباره اسلام جایگاهی ویژه دارد.

در عرصه سریال‌های تلویزیونی، مجموعه تاریخی «محمد: میراث نهایی» (Muhammad: The Final Legacy) به کارگردانی محمد شیخ نجیب در سال ۲۰۰۸ به عنوان نخستین سریال درامی که زندگی پیامبر اسلام را با رعایت کامل سنن اسلامی به تصویر کشیده، مطرح شد. این سریال که ابتدا «قمر بنی هاشم» نام داشت، بدون نمایش تصویر پیامبر و خانواده ایشان، به بازنمایی وقایع مهم زندگی وی پرداخت و در شبکه‌های تلویزیونی لبنان، ترکیه و پاکستان پخش شد.

همچنین سریال تاریخی عربی «خیبر» (Khaybar) ساخته ۲۰۱۳، به زندگی اجتماعی، اقتصادی و دینی مردم عرب و یهودی در زمان پیامبر پرداخته و جزئیات نبرد‌های اقتصادی و دینی آن دوران را بررسی می‌کند.

نگاه ایرانی به زندگی پیامبر و صحابه

ایران نیز در سال‌های اخیر تلاش‌های قابل توجهی در تولید آثار مذهبی تاریخی داشته است، اگرچه همچنان خلأ آثار مستقیم درباره پیامبر محسوس است. برجسته‌ترین اثر ایرانی در این زمینه فیلم سینمایی «محمد رسول‌الله» ساخته مجید مجیدی است که در سال ۲۰۱۵ منتشر شد. این فیلم به دوران کودکی پیامبر پرداخته و با حضور بازیگران مطرحی، چون مهدی پاکدل و علی‌رضا شجاع‌نوری توانست موفقیت‌های فراوانی کسب کند و مورد استقبال عمومی و حمایت علما قرار گیرد. متأسفانه بخش دوم این پروژه که قرار بود به دوران رسالت بپردازد، به دلایل مختلف نیمه‌کاره ماند.

در عرصه سریال‌ها، مجموعه تاریخی مذهبی «مختارنامه» به کارگردانی داود میرباقری، زندگی مختار بن ابی‌عبیده ثقفی و قیام او را پس از واقعه کربلا بازگو می‌کند و از محبوب‌ترین آثار مذهبی ایرانی است. همچنین سریال «امام علی (ع)» ساخته همین کارگردان، تصویری قدرتمند از زندگی امام علی (ع) ارائه کرده است.

در سال‌های اخیر، تولید سریال «سلمان فارسی» که زندگی یکی از صحابه برجسته پیامبر را روایت می‌کند، آغاز شده و امید می‌رود که این اثر بتواند با دقت و پژوهش تاریخی، الگویی در ساخت سریال‌های دینی فاخر باشد.

از دیگر آثار تلویزیونی می‌توان به سریال‌های «ولایت عشق» و «تنهاترین سردار» اشاره کرد که به زندگی امام رضا (ع) و امام حسن مجتبی (ع) می‌پردازند و هرچند کمتر مورد توجه بوده‌اند، اما گام‌هایی مهم در تولید محتوای مذهبی محسوب می‌شوند.

مقابله با تحریف تاریخی و ضرورت حمایت از آثار فاخر

یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در ساخت آثار تاریخی و مذهبی، مقابله با تحریف و روایت‌های نادرست است. برخی شبکه‌ها و کمپانی‌های منطقه‌ای، از جمله شبکه MBC عربستان، سریال‌هایی درباره شخصیت‌های تاریخی اسلام ساخته‌اند که به عقیده بسیاری از کارشناسان، تاریخ را تحریف کرده‌اند. نمونه بارز آن سریالی درباره معاویه با بودجه محدود است که تصویرسازی آن مورد نقد‌های جدی قرار گرفته است.

اینجاست که اهمیت تولید آثار علمی، مستند و هنری فاخر داخلی بیش از پیش روشن می‌شود. بازیگرانی مانند بهرام ابراهیمی که نقش معاویه را در برخی سریال‌ها ایفا کرده‌اند، می‌توانند در پروژه‌های بزرگ‌تر و معتبرتر داخلی به کار گرفته شوند تا روایت تاریخی درست و مستندی ارائه شود.

با وجود تلاش‌هایی که در ایران و جهان اسلام صورت گرفته، فقدان یک سریال جامع و فاخر درباره زندگی پیامبر اسلام هنوز احساس می‌شود. فصل دوم فیلم «محمد رسول‌الله» مجید مجیدی می‌توانست این خلأ را پر کند، اما متأسفانه این پروژه نیمه‌کاره رها شد.

گنجینه‌ای بی‌پایان که باید شناخته شود

زندگی پیامبر اکرم (ص) همچون گنجینه‌ای بی‌پایان از قصه‌ها و درس‌های انسانی است که می‌تواند محور تولید آثار فاخر سینمایی و تلویزیونی قرار گیرد. اما نبود حمایت‌های جدی، محدودیت‌های مالی و کمبود فیلمنامه‌های قوی باعث شده این ظرفیت عظیم مغفول بماند.

امید است با توجه ویژه مسئولان فرهنگی و سینمایی، پروژه‌هایی مانند سریال «سلمان فارسی» و تولیدات مشابه به طور کامل حمایت شوند و آثار جدیدی درباره پیامبر مهربانی‌ها شکل گیرد. در جهانی که بیش از هر زمان به وحدت و مهربانی نیاز دارد، نادیده گرفتن چنین موضوع مهمی به معنای از دست دادن فرصتی طلایی برای ارتقاء فرهنگی و معنوی است.

منبع: تسنیم