تصاویر؛ سهره کوهی؛ پرنده‌ای کوهستانی با آواز ساده و رفتاری اجتماعی که به «گنجشک سلطنتی» مشهور است

پرندگان آوازخوان همیشه بخشی از زیبایی طبیعت و فرهنگ مردمان بوده‌اند. هر کدام با صدای خاص، رفتار اجتماعی و نقش اکولوژیک خود، نشان‌دهنده‌ی بخشی از تنوع زیستی‌اند. یکی از این پرندگان دوست‌داشتنی، سهره کوهی (Carduelis flavirostris) است؛ پرنده‌ای کوچک، دانه‌خوار و اجتماعی که بیشتر در مناطق کوهستانی و سرد اروپا و آسیا دیده می‌شود. در ایران هم با وجود کمیابی، گزارش‌هایی از مشاهده آن به ثبت رسیده است.

در این مقاله به معرفی دقیق سهره کوهی، ویژگی‌های زیستی، نقش آن در اکوسیستم، وضعیت حفاظتی و ارتباطش با زیستگاه‌های ایران می‌پردازیم.

سهره کوهی چیست؟

سهره کوهی از خانواده‌ی فنچ‌ها است و شباهت نزدیکی به سهره‌های آشنا در ایران مانند سهره طلایی و سهره سینه‌سرخ دارد. این پرنده جثه‌ای کوچک با طول ۱۳ تا ۱۴ سانتی‌متر و وزنی حدود ۱۵ تا ۲۰ گرم دارد.

منقار: مخروطی و زردرنگ

دم: نسبتاً بلند

پر و بال: قهوه‌ای ساده با رگه‌های تیره

نر‌ها در فصل جوجه‌آوری رنگ صورتی ـ قرمز روی سینه و پیشانی دارند.

ماده‌ها ساده‌تر و بیشتر قهوه‌ای مایل به خاکی هستند.

نام «سهره کوهی» به دلیل علاقه‌ی این پرنده به زیستگاه‌های مرتفع و بوته‌زار‌های کوهستانی انتخاب شده است.

زیستگاه و پراکندگی

سهره کوهی بیشتر در بریتانیا، اسکاندیناوی، سیبری و بخش‌هایی از آسیای مرکزی زندگی می‌کند. زیستگاه‌های مورد علاقه‌اش شامل:

مراتع کوهستانی باز

تپه‌های علفی

زمین‌های نیمه‌خشک با بوته‌های پراکنده

در ایران نیز گزارش‌هایی از حضور این پرنده در شمال‌غرب کشور (آذربایجان غربی، اردبیل)، ارتفاعات البرز و زاگرس وجود دارد. هرچند جمعیت آن در کشور ما کم و پراکنده است، اما وجود زیستگاه‌های مناسب نشان می‌دهد که سهره کوهی می‌تواند بخشی از پرندگان مهاجر یا بومی نادر ایران باشد.

تغذیه

سهره کوهی یک پرنده‌ی عمدتاً دانه‌خوار است. غذای اصلی‌اش شامل بذر گیاهان علفی مثل قاصدک، شبدر، گلرنگ وحشی و گیاهان خودرو است.

تابستان: بذر گیاهان تازه و نرم

زمستان: دانه‌های خشک مراتع و علفزار‌ها

دوره‌ی جوجه‌آوری: حشرات کوچک برای تأمین پروتئین جوجه‌ها

این تنوع غذایی باعث می‌شود سهره کوهی نقشی مهم در پراکندن بذر‌های گیاهان خودرو داشته باشد.

رفتار اجتماعی و تولیدمثل

سهره کوهی پرنده‌ای اجتماعی است. در زمستان گاهی به صورت گله‌های صدتایی دیده می‌شود که در جستجوی غذا به مناطق مختلف مهاجرت می‌کنند.

فصل تولیدمثل: از اواخر بهار تا اوایل تابستان

لانه‌سازی: در بوته‌های کوتاه یا روی زمین میان علف‌ها

تخم‌گذاری: ۴ تا ۶ تخم سفید با لکه‌های قهوه‌ای

جوجه‌داری: ۱۲ تا ۱۳ روز روی تخم‌ها و سپس ۱۵ روز تا پرواز جوجه‌ها

در این دوره، نر‌ها وظیفه‌ی تأمین غذا برای ماده و جوجه‌ها را بر عهده دارند که رفتاری جالب و اجتماعی در میان پرندگان است.

صدای سهره کوهی

نام انگلیسی این پرنده (Twite) به دلیل صدای خاص آن انتخاب شده است. به گزارش راز بقا صدای سهره کوهی معمولاً به شکل «تویت، تویت» شنیده می‌شود. این آواز برای برقراری ارتباط در گله‌ها و به‌ویژه هنگام پرواز استفاده می‌شود. پرنده‌نگران حرفه‌ای تنها با شنیدن این صدا، حضور سهره کوهی را تشخیص می‌دهند.

وضعیت حفاظتی

بر اساس فهرست قرمز IUCN، سهره کوهی در دسته‌ی کمترین نگرانی (Least Concern) قرار دارد. اما در برخی مناطق، به‌ویژه بریتانیا، جمعیت آن کاهش شدیدی داشته است. مهم‌ترین دلایل:

تغییر کاربری زمین‌های مرتعی

چرای بیش از حد دام

نابودی بوته‌زار‌ها

مصرف بی‌رویه‌ی سموم کشاورزی

این تهدید‌ها شباهت زیادی با شرایط ایران دارند و نشان می‌دهند که حفاظت از زیستگاه‌ها برای بقای گونه‌هایی مانند سهره کوهی ضروری است.

نقش اکولوژیک

سهره کوهی تنها یک پرنده‌ی کوچک نیست؛ بلکه بخشی مهم از زنجیره‌ی زیستی است.

پراکندن بذر گیاهان وحشی و کمک به تنوع گیاهی

منبع غذایی برای جغدها، پرندگان شکاری و پستانداران کوچک

کنترل علف‌های خودرو با مصرف بذر‌های آنها

به این ترتیب حذف یا کاهش جمعیت آن می‌تواند به برهم‌خوردن تعادل اکوسیستم منجر شود.

سهره کوهی و ایران

برای ایران، اهمیت سهره کوهی در چند بخش است:

یک. نشان‌دهنده‌ی تنوع پرندگان کوهستانی کشور

دو. جذابیت برای پرنده‌نگران داخلی و خارجی

سه. کمک به شناخت بیشتر از نقش پرندگان دانه‌خوار در چرخه‌ی طبیعی مراتع

پرنده‌نگری در ایران طی سال‌های اخیر رشد خوبی داشته و گونه‌هایی مانند سهره کوهی می‌توانند توجه گردشگران خارجی را نیز جلب کنند.

تهدیدات در ایران

همان تهدیداتی که در اروپا جمعیت سهره کوهی را کاهش داده، در ایران هم وجود دارد:

چرای بی‌رویه‌ی دام در مراتع

تخریب بوته‌زار‌ها برای سوخت یا کشاورزی

کاهش تنوع گیاهی با مصرف کود و سموم

این عوامل نه تنها سهره کوهی، بلکه گونه‌های بومی مانند سهره طلایی و سهره سبز ایرانی را نیز تهدید می‌کنند.

مقایسه با سهره‌های دیگر ایران

برای خواننده ایرانی شاید سؤال باشد که سهره کوهی چه تفاوتی با سهره طلایی (Carduelis carduelis) دارد که در ایران رایج‌تر است.

سهره طلایی رنگ‌های زرد و قرمز درخشانی دارد، اما سهره کوهی ظاهری ساده‌تر و قهوه‌ای‌رنگ دارد.

صدای سهره طلایی ملودی پیچیده‌تری دارد، در حالی که سهره کوهی صدای ساده‌ی «تویت» سر می‌دهد.

سهره طلایی بیشتر در باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی دیده می‌شود، اما سهره کوهی زیستگاه‌های مرتفع و بوته‌زار‌ها را ترجیح می‌دهد.

این مقایسه نشان می‌دهد که هر کدام جایگاه خاص خود را در طبیعت ایران دارند.

سهره کوهی پرنده‌ای کوچک، اجتماعی و دوست‌داشتنی است که زیستگاه اصلی‌اش کوهستان‌ها و مراتع سرد اروپا و آسیاست. هرچند حضور آن در ایران کم و پراکنده است، اما شناختش می‌تواند نگاه ما را به تنوع زیستی کشور گسترده‌تر کند. این پرنده با پراکندن بذر‌ها و ایفای نقش در زنجیره غذایی، بخشی ارزشمند از اکوسیستم است.

در دنیایی که تهدید‌های انسانی هر روز زیستگاه‌های طبیعی را محدودتر می‌کنند، توجه به پرندگان کوچکی، چون سهره کوهی اهمیت دوچندان دارد. این پرنده‌ی ساده، پیام بزرگی برای ما دارد: حفظ تنوع زیستی یعنی حفظ تعادل و پایداری زندگی بر روی زمین.

منبع: راز بقا