اطلاعیه مهم درباره دهک بندی جدید یارانه نقدی

دهک‌بندی اقتصادی به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در سیاست‌گذاری اجتماعی و اقتصادی، نقشی اساسی در توزیع عادلانه منابع، پرداخت یارانه‌ها و حمایت‌های معیشتی ایفا می‌کند. آنچه این فرآیند را معتبر و کارآمد می‌سازد، اتکای آن به داده‌های دقیق و به‌روز است.

1. افزایش دقت در شناسایی مشمولان حمایت‌ها

استفاده از داده‌های قدیمی یا ناقص سبب می‌شود بخشی از جامعه که در واقعیت به حمایت نیاز دارند، از شمول برنامه‌های حمایتی خارج شوند، و در مقابل، برخی گروه‌های غیرنیازمند همچنان بهره‌مند باقی بمانند. داده‌های به‌روز می‌توانند به شناسایی دقیق‌تر وضعیت اقتصادی خانوارها کمک کرده و خطاهای نوع اول و دوم را به حداقل برسانند.

2. پاسخ‌گویی به تغییرات سریع اقتصادی و اجتماعی

شرایط اقتصادی کشور، به‌ویژه در سال‌های اخیر، دستخوش نوسانات شدید بوده است؛ از تورم و تغییرات بازار کار گرفته تا تحولات در درآمدهای ارزی. این تغییرات می‌توانند در کوتاه‌مدت وضعیت معیشتی خانوارها را دگرگون سازند. بنابراین، دهک‌بندی تنها زمانی معتبر است که به طور مستمر به‌روزرسانی شود تا سیاست‌گذار بتواند در مواجهه با بحران‌ها یا تغییرات ناگهانی، تصمیمات متناسب اتخاذ کند.

3. تقویت عدالت اجتماعی و اعتماد عمومی

عدالت زمانی محقق می‌شود که منابع عمومی به‌درستی و بر اساس نیاز واقعی توزیع گردد. در صورت نبود داده‌های به‌روز، بی‌عدالتی در تخصیص یارانه‌ها و حمایت‌ها به سرعت آشکار شده و موجب کاهش سرمایه اجتماعی و بی‌اعتمادی عمومی می‌شود. داده‌های جدید و معتبر، ابزار تحقق عدالت اجتماعی و افزایش اعتماد مردم به سیاست‌های دولت‌اند.

4. کارآمدی در تخصیص منابع محدود

منابع مالی دولت همواره محدود است و هرگونه انحراف در شناسایی گروه‌های هدف، به معنای اتلاف منابع و کاهش اثربخشی سیاست‌های حمایتی است. به‌روزرسانی مستمر داده‌ها کمک می‌کند تا یارانه‌ها و حمایت‌ها به‌طور هدفمند به اقشار واقعاً نیازمند اختصاص یابند و کارایی نظام حمایت اجتماعی افزایش یابد.

5. ایجاد زیرساخت برای تصمیم‌گیری‌های آینده

داده‌های به‌روز نه‌تنها برای دهک‌بندی فعلی، بلکه به عنوان یک سرمایه اطلاعاتی بلندمدت اهمیت دارند. این داده‌ها می‌توانند پایه‌ای برای طراحی سیاست‌های توسعه‌ای، اصلاح نظام مالیاتی، و برنامه‌ریزی در حوزه‌های سلامت، آموزش و اشتغال باشند.

دهک‌بندی اقتصادی خانوارها زمانی می‌تواند به عنوان یک ابزار کارآمد در نظام سیاست‌گذاری اجتماعی و اقتصادی ایفای نقش کند که بر پایه داده‌های به‌روز و معتبر شکل گرفته باشد. با این حال، تجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد که داده‌های مورد استفاده در این حوزه اغلب به‌صورت مقطعی و هر چند سال یک‌بار به‌روزرسانی می‌شوند؛ آن هم زمانی که عملاً سامانه از اعتبار ساقط شده و دیگر توانایی بازتاب دادن واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی جامعه را ندارد.

چنین رویه‌ای موجب می‌شود سیاست‌گذار، در عمل، با یک تصویر تاریخی و نه واقعی از وضعیت معیشتی خانوارها مواجه باشد. این امر سبب می‌گردد بخشی از خانوارهایی که نیازمند حمایت فوری‌اند از چرخه حمایت خارج شوند و در مقابل، برخی از افراد غیرنیازمند همچنان از منابع عمومی بهره‌مند بمانند. نتیجه چنین خطاهایی چیزی جز بی‌عدالتی در توزیع یارانه‌ها و کاهش اعتماد عمومی نخواهد بود.

از سوی دیگر، با توجه به نوسانات اقتصادی، تغییرات بازار کار و شرایط معیشتی خانوارها، یک نظام دهک‌بندی ایستا و مبتنی بر داده‌های قدیمی نمی‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای جامعه باشد. در مقابل، آنچه ضرورت دارد، شکل‌گیری یک نظام هوشمند و پویا است؛ نظامی که بتواند به‌طور برخط و ماهانه اطلاعات مربوط به درآمدها، هزینه‌ها و وضعیت زندگی خانوارها را رصد کند و بر اساس آن، سطح حمایتی متناسب با شرایط واقعی هر خانوار را مشخص سازد.

بنابراین، اگرچه تلاش‌های مقطعی برای بازسازی و به‌روزرسانی سامانه‌های دهک‌بندی ارزشمند است، اما این اقدامات پراکنده و دیرهنگام، به هیچ وجه نمی‌تواند جایگزین یک سازوکار هوشمند و مستمر شود. تنها با چنین نظامی است که می‌توان به تحقق عدالت اجتماعی، کارآمدی در تخصیص منابع محدود و افزایش اعتماد عمومی به سیاست‌های حمایتی امیدوار بود.

تازه‌ترین گزارش‌ها نشان می‌دهد اصلاحات در پرداخت یارانه شهریور ۱۴۰۴ آغاز شده و تاکنون بخشی از خانوارهای پردرآمد از فهرست یارانه‌بگیران حذف شده‌اند. 

این تغییرات شامل طبقه متوسط و کم‌درآمد نمی‌شود و بر اساس شاخص‌های اعلام‌شده انتظار نمی‌رود یارانه این خانوارها حذف شود یا کاهش یابد.

بر اساس اطلاعیه سامانه حمایت، خانوارهایی که یارانه آن‌ها قطع شده است، می‌توانند برای مشاهده جزئیات و ثبت اعتراض به نشانی اینترنتی https://hemayat.sfara.ir مراجعه کنند. 

این سامانه با ارسال پیامک برای افرادی که یارانه آنها حذف شده، اعلام کرده است: «سرانه درآمد ماهانه خانوار شما پس از کسر هزینه‌های اجاره مسکن بیش از ۱۰ میلیون تومان برآورد شده است؛ بنابراین خانوار شما واجد شرایط دریافت یارانه نیست.»

احمد رستمی، رئیس مرکز مطالعات و اطلاعات رفاهی ایرانیان در این خصوص به ایرنا گفته است: «دولت موظف به حذف یارانه دهک‌های هشتم تا دهم است و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ملزم به اجرای این قانون شده است. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، حدود یک میلیون خانوار با سرانه درآمد ماهانه بیش از ۱۰ میلیون تومان شناسایی و یارانه آن‌ها حذف شده است.»

وی بیان کرده است: «این رقم پس از کسر هزینه اجاره مسکن و با در نظر گرفتن بعد خانوار محاسبه شده و اطلاعات اظهاری سرپرستان خانوار برای بازنگری صحت‌سنجی خواهد شد. در صورت تأیید استحقاق، یارانه مطابق قانون مجدداً برقرار خواهد شد.»

آمار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان می‌دهد که در مردادماه ۴۶ میلیون و ۵۷۶ هزار نفر مشمول دریافت یارانه بوده‌اند، در حالی که در تیرماه این تعداد ۴۹ میلیون و ۶۴۲ هزار نفر اعلام شده بود؛ یعنی بیش از سه میلیون نفر از دهک‌های پردرآمد از فهرست یارانه‌بگیران کنار گذاشته شده‌اند.

مرحله ۱۷۴ یارانه نقدی (مردادماه) مبلغ ۱۳۹ هزار و ۷۰۸ میلیارد ریال به حساب ۱۵ میلیون و ۸۳۱ هزار سرپرست خانوار واریز شد و با توجه به اظهارات مسئولان انتظار می‌رود یارانه نقدی شهریور همراه با تغییرات گسترده واریز شود.