پزشکیان شخصاً پای توافق ۲۵ ساله با چین ایستاد

در این دوره از اجلاس شانگهای، تمام سران عضو شانگهای و شانگهای پلاس در آن شرکت دارند. ۱۰نفر عضو ناظر و ۱۰‌نفر نیز از دبیرکل‌های سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی حتی دبیرکل سازمان ملل.

عبدالرضا رحمانی فضلی، سفیر ایران در پکن درباره جزییات اجلاس می‌گوید: امسال در چین حدود ۱۰۰ کمیته و جلسه در رابطه با موضوعات مختلف تشکیل شد. در انتهای اجلاس مقرر شده، محور‌های مهم تصمیم‌گیری آنجا مصوب ‌شود؛ برهمین اساس حضور رییس‌جمهور در جلسه نهایی مهم است. در کنار آن جلسات، رییس‌جمهور ملاقات‌ها و نشست‌هایی را از جمله دیدار با رییس‌جمهور روسیه خواهد داشت. آقای پزشکیان سپس به پکن خواهند رفت و در جشن پیروزی هشتادمین سال جنگ جهانی دوم شرکت می‌کنند.

توافق ۲۵ ساله ایران و چین

پزشکیان و اعضای کابینه‌ای که در این سفر حضور دارند، وظیفه‌ای سنگین بر دوش دارند؛ آنان باید با مذاکره و هماهنگی نزدیک با طرف چینی، موانع باقی‌مانده در مسیر اجرای توافق راهبردی ۲۵‌ساله را برطرف کرده و با سرعت و جدیت بیشتری زمینه عملیاتی شدن مفاد این سند را فراهم کنند، چرا که تحقق این توافق نه‌تنها به تقویت روابط اقتصادی و سیاسی دو کشور می‌انجامد بلکه می‌تواند جایگاه ایران را در معادلات منطقه‌ای و جهانی ارتقاء بخشد.

سند همکاری جامع ۲۵‌ساله ایران و چین، که در فروردین‌ماه ۱۴۰۰ به امضاء رسید، از دل مذاکرات طولانی و رفت‌وآمدهای دیپلماتیک میان دو کشور پدید آمد. این سند حوزه‌های متنوعی چون انرژی، زیرساخت، حمل‌ونقل، بانکداری، همکاری نظامی، علمی، فناوری و گردشگری را شامل می‌شود. 

بندهای کلیدی این توافق بر گسترش تجارت و تعامل میان بخش‌های دولتی و خصوصی، توسعه پروژه‌های مشترک در انرژی، پتروشیمی و انرژی‌های تجدیدپذیر، تقویت همکاری‌های بانکی با استفاده از ارزهای ملی، توسعه خطوط حمل‌ونقل و زیرساخت‌های ریلی و دریایی، همکاری امنیتی و مقابله با تروریسم، گسترش همکاری نظامی و دفاعی و حمایت متقابل در سازمان‌های بین‌المللی تاکید دارد.

این بندها به وضوح اهمیت توافق را نشان می‌دهد. با این حال آنچه در این سال‌ها مشهود بوده، فاصله میان «امضاء و متن» با «عملیاتی‌سازی و اجرا» است. برخی پروژه‌ها شاید به دلایلی مانند سیاسی، فشارهای خارجی یا کم‌کاری داخلی پیشرفت کندی داشته‌اند، که این موضوع نیازمند توجه و تلاش بیشتر برای حل مشکل است.

تراز تجاری ایران و چین منفی شد

در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ که تحریم‌های برجام امضاء شد تجارت ما با چین با احتساب نفت به ۵۱.۸ میلیارد دلار رسیده بود. سال گذشته (۱۴۰۳) نیز از ۶۵ میلیارد دلار تجارت ایران با چین، ۳۰ میلیارد دلار آن، صادرات نفت ایران به چین است. الباقی آن یعنی ۳۵ میلیارد دلار حدود ۱۶ میلیارد دلار صادرات ایران به چین بوده و مابقی واردات ما از چین بوده است. صادرات ایران به چین حدود ۱۴.۸ میلیارد دلار است و میزان واردات ایران از این کشور حدود ۱۹.۳ میلیارد دلار است. بنابراین تراز تجاری ایران با چین در سال گذشته منفی بوده و میزان واردات از چین بیشتر از صادرات به ایران بوده است. بنا به گفته رییس اتاق بازرگانی ایران و چین بخشی از مبادلات تجاری ایران و چین به دلیل تحریم‌ها از امارات صورت می‌گیرد.

مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به چین شامل؛ پلاستیک و مصنوعات، سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی، نمک؛ گوگرد؛ خاک و سنگ؛ مواد گچ‌کاری، آهک و سیمان، قهوه، چای و ادویه‌جات، ترشی‌جات، فرش و سایر کفپوش‌های نساجی، میوه و مرکبات و خشکبار، آلومینیوم، آهن و فولاد و مس و روی و …است و بیشترین واردات از چین به ایران نیز شامل؛ ماشین‌آلات، دستگاه‌ها و قطعات آن و تراکتور و کامیون و خودرو و … است.

رییس‌جمهور در شانگهای

مجیدرضا حریری، رییس اتاق بازرگانی ایران و چین با اشاره به سفر مسعود پزشکیان به چین  می‌گوید: این حضور بیش از آنکه یک سفر دوجانبه باشد، در چارچوب نشست‌های چندجانبه و تحولات منطقه‌ای معنا پیدا می‌کند و این سفر در این مقطع زمانی حساس، می‌تواند دستاوردهای مهمی در عرصه دیپلماسی و اقتصاد برای ایران داشته باشد. حریری توضیح می‌دهد: امسال نخستین سالی است که ایران پس از تکمیل روند عضویت خود در سازمان همکاری شانگهای، در سطح ریاست‌جمهوری در اجلاس سران شرکت می‌کند. 

او یادآور می‌شود: سال گذشته به دلیل حادثه‌ای که برای شهید رییسی رخ داد و همزمانی آن با آغاز دوره جدید ریاست‌جمهوری، آقای مخبر به عنوان معاون اول در نشست حضور پیدا کرد. امسال اما رییس‌جمهور به‌طور مستقیم در اجلاس حاضر است و این امر اهمیت سیاسی بالایی دارد. به گفته حریری، حضور فعال ایران در این سازمان در شرایطی که کشور با فشارهای غرب و امریکا روبه‌روست، می‌تواند پیام مهمی به همراه داشته باشد. رییس اتاق بازرگانی ایران و چین به محتوای بیانیه پایانی اجلاس شانگهای اشاره می‌کند و می‌گوید: در این بیانیه به‌طور ویژه از ایران حمایت می‌شود. حملات امریکا و اسراییل به تأسیسات هسته‌ای کشورمان محکوم می‌شود و بر لزوم استمرار مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل تأکید می‌گردد. این نکته نشان می‌دهد که موضوع ایران در سطح بین‌المللی همچنان مورد توجه جدی است.

او اضافه می‌کند: حضور ایران در جمع رهبران سیاسی و اقتصادی ۲۶ کشور، فرصت بی‌نظیری برای تعاملات مستقیم و غیرمستقیم فراهم می‌آورد و در شرایط انزوای تحمیل‌شده از سوی غرب، یک دستاورد محسوب می‌شود.

به گفته حریری، برنامه سفر رییس‌جمهور تنها به اجلاس شانگهای محدود نمی‌شود. او در این مورد ادامه می‌دهد: رییس‌جمهور پس از حضور در اجلاس، راهی پکن می‌شود تا دیدارهای دوجانبه با مقامات عالیرتبه حزب کمونیست و دولت چین داشته باشد. این گفت‌وگوها فرصتی است تا مسائل اقتصادی و تجاری دو کشور با جزییات بیشتری بررسی شود. او همچنین به اهمیت حضور ایران در مراسم رژه هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم اشاره می‌کند و می‌افزاید: انتخاب کشورهایی که در این مراسم حضور دارند، پیام سیاسی مشخصی دارد. چین از برخی کشورها از جمله اسراییل و حتی عربستان سعودی برای حضور رسمی دعوت نکرده است. این موضوع نشان می‌دهد جایگاه ایران در نگاه پکن، جایگاهی ویژه است.

ستون اصلی همکاری ایران و چین

رییس اتاق بازرگانی ایران و چین بخش مهمی از سخنان خود را به آمار مبادلات اقتصادی اختصاص می‌دهد و توضیح می‌دهد: آمار سال گذشته نشان می‌دهد حدود ۳۲ میلیارد دلار مبادلات غیرنفتی میان ایران و چین انجام می‌شود. افزون بر آن، ایران حدود ۳۰ میلیارد دلار نفت به چین صادر می‌کند که بیش از ۹۰ درصد صادرات نفتی ما به این کشور اختصاص دارد.

او یادآور می‌شود: از سوی دیگر، ما از امارات حدود ۲۴ میلیارد دلار واردات داریم که بخش بزرگی از آن در واقع کالاهای چینی است که از مسیر دوبی به ایران وارد می‌شود. بنابراین اگر مبادلات مستقیم و غیرمستقیم، نفتی و غیرنفتی را در نظر بگیریم، رقم تجارت ایران و چین به حدود ۷۰‌میلیارد دلار می‌رسد.

به باور حریری، این سطح از مبادلات نشان می‌دهد که چین همچنان شریک اصلی اقتصادی ایران است و تهران ناگزیر است بخش مهمی از نیازهای خود را از این کانال تأمین کند. حریری درباره احتمال فعال شدن «مکانیسم ماشه» نیز توضیح می‌دهد: این موضوع دو بُعد دارد. از نظر حقوقی، محدودیت‌ها بیشتر صنایع نظامی و موشکی را دربر می‌گیرد و فشار اقتصادی مستقیم جدیدی به ایران تحمیل نمی‌شود. اما از نظر روانی می‌تواند اثرگذار باشد و باید دید کشورهای ثالث چه واکنشی نشان می‌دهند.

او تأکید می‌کند: که در چنین شرایطی، سفرهای دیپلماتیک و حضور ایران در اجلاس‌های بین‌المللی بسیار اهمیت دارد. وقتی ایران در سطح بالا در شانگهای و پکن حضور پیدا می‌کند و همزمان خود را برای سفر نیویورک آماده می‌سازد، این دیپلماسی فعال می‌تواند مانع از انزوای بیشتر شود و حتی زمینه مذاکرات جدید را فراهم کند. مجیدرضا حریری می‌گوید: اگر همه این تحولات را کنار هم قرار دهیم، درمی‌یابیم که حضور ایران در شانگهای، دیدارهای پکن و شرکت در مراسم رژه چین، همگی پیام‌های مثبتی برای کشور دارد. در زمانی که امریکا، اسراییل و اروپا تلاش می‌کنند ایران را منزوی کنند، این روابط می‌تواند دروازه‌ای برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و سیاسی باشد. امید ما این است که این تلاش‌ها به نتایج ملموس و مثبت در حوزه تجارت و دیپلماسی منجر شود.

نگاهی به اقتصاد کشورهای بزرگ

پیمان مولوی، اقتصاددان، در خصوص جایگاه ایران در معادلات جهانی و چالش‌های سرمایه‌گذاری در کشور می‌گوید: امروز اقتصاد امریکا حدود ۲۹ تریلیون دلار و اقتصاد اتحادیه اروپا نزدیک به ۲۷ تریلیون دلار ارزش دارد. در کنار این دو، اقتصاد چین طبق آمار بانک جهانی یکی از بزرگ‌ترین و سریع‌ترین اقتصادهای در حال رشد به شمار می‌رود.  او تأکید می‌کند: وقتی این ارقام را کنار هم می‌گذاریم، می‌بینیم که بلوک‌های اقتصادی بزرگ جهان در حال بازتعریف جایگاه خود هستند، اما ایران نتوانسته است از این تحولات بهره‌برداری کند.

به گفته مولوی، ایران در سال‌هایی که میلیاردها دلار درآمد نفتی به دست آورده بود، امکان آن را داشت تا زیرساخت‌های نفت، گاز و پتروشیمی خود را توسعه دهد و سرمایه خارجی جذب کند.  او می‌گوید: متاسفانه ما این فرصت‌ها را از دست داده‌ایم و به جای آنکه سرمایه را وارد بخش‌های تولیدی کنیم، بیشتر درآمدها صرف هزینه‌های جاری شده است و امروز هم تحریم‌ها و نبود شفافیت، امکان استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را از ما گرفته است. مولوی با اشاره به قرارداد ۲۵‌ساله ایران و چین می‌افزاید: تا زمانی که ایران نتواند به عنوان عضوی عادی از جامعه جهانی عمل کند، چنین قراردادهایی به نتیجه ملموسی نمی‌رسند.

در جهان سرمایه‌گذاری، قراردادها بر اساس منافع ملی و تحلیل ریسک بسته می‌شوند، نه بر پایه تعارف یا روابط یک‌طرفه.  او تأکید می‌کند: در اقتصاد بین‌الملل، هیچ کشوری منافع خود را فدای کشور دیگر نمی‌کند و ایران باید این واقعیت را بپذیرد. این اقتصاددان یکی از مصادیق چالش‌های کنونی را تراکنش‌های مالی می‌داند و توضیح می‌دهد: امروز حتی یک تراکنش ساده بین شهروندان ایران و چین امکان‌پذیر نیست.

دلیل آن هم روشن است؛ چین مانند هر کشور دیگری به‌دنبال منافع ملی خود است و حاضر نیست برای ایران وارد فضای پرریسک شود. بنابراین حتی نزدیک‌ترین شرکا هم تحریم‌ها را در تصمیمات اقتصادی‌شان لحاظ می‌کنند. مولوی تأکید می‌کند: اگر ایران بخواهد از ظرفیت‌های بلوک شرق و کشورهای نوظهور استفاده کند، باید پیش از هر چیز جایگاه خود را در اقتصاد جهانی بازتعریف کند، چرا که دنیای سرمایه‌گذاری با وعده‌های شفاهی و روابط غیررسمی کار نمی‌کند و برای جذب سرمایه خارجی، باید ثبات، شفافیت و پیش‌بینی‌پذیری ایجاد کنیم. بدون این اصلاحات، هیچ قراردادی به نفع ایران عمل نمی‌کند و ما همچنان از رقابت‌های اقتصادی جهان عقب می‌مانیم.